Koldo Biguri Otxoa de Eribe
Fake kontuak askoren ahotan dauden honetan, fikzioko euskaran ahozkotasunak duen edo ez duen islaz nahi dut nire gogoeta txikia egin gaur. Nire arazoa izango da, seguru aski, baina sarri gertatzen zait, fikzio liburu bateko dialogoak irakurtzen ditudanean, halako deserosotasuna sentitzea, dialogo horien ezaugarriak bat ez datozenean ahozko euskarari edo euskarazko ahozkotasunari dagokionez dudan (denok dugun) esperientziarekin, fikziozko pertsonaiak egiantzekotasunari jarraituz eduki beharko lituzkeen ezaugarri linguistikoekin, alegia. Gogoan dut gazteagoa nintzelarik noizean behin eztabaidagai zela ea pertsonaia erdaldun batek (polizia nazional batek, kasurako) euskaraz hitz egin zezakeen euskarazko eleberri batean, ala erdaraz soilik; ez dakit eztabaidagai hori gainditua dagoen ala ez, baina bai iruditzen zait gaur ez duela garai hartan zeukan karga subjektiboa. Hala ere, euskarazko fikzioan agertzen d(ir)en hizkuntza(k) hautu estilistiko bati jarraituz agertzen dira, pertsonaiei sinesgarritasun handiagoa ematearren, beharbada; edo horretan laguntzen dute, beinik behin, nire ustez. Eta ez dakit zenbateraino hartzen ote den hori kontuan.
Martutene eleberrian, adibidez, gaztelania agertzen da dialogo askotan, baita ingelesa ere, eta ez bakarrik pertsonaien jatorria edo nortasuna zehazteko, baina baita haien hizkuntza-ezaugarri modura ere. Ez dut uste horrek inolako kritikarik piztu duenik inon. Gure hizkuntzaren errealitatea topatzen dut irakurtzen dudanean pertsonaia batek “Lo sabes muy bien” esaten, eta besteak “Ez dakit” erantzuten, eta lehenengoak berriro “Sí lo sabes”. Honen antzeko dialogoak ere topatzen ditugu denok gure eguneroko errealitatean eta pertsonaia horiek, gure begietan, sinesgarriagoak dira horrela (edo horrela ere bai).
Aldiz, zalantza handiagoa izaten dut beste liburu batzuetan, jatorriz euskaraz idatziak izan nahiz itzuliak izan, pertsonaia baten dialogoetan agertzen denean haren ezaugarriei ez dagokion euskara modu bat, euskara superzuzena, arauzkoa, zalantzagabea, perfektua. Euskarazko prosa ezin hobean mintzo den pertsonaia hori badakit fikziokoa dela, baina, sentitzen dut esatea, fake sentsazioa uzten dit, nire barneko torloju lasaren batek eragotzi egiten dit pertsonaia hori sinesgarritzat jotzea eta, ondorioz, berarekin enpatizatzea. Ez dakit blog hau irakurtzen duzuenoi ere antzera gertatzen zaizuen, gustatuko litzaidake jakitea.
Bidenabar esanda, erdaraz ere gertatzen zait fenomeno berbera, zenbait kasutan. Ikusita baduzue The Newsroom seriea, gogoan izango duzue oso dialogo landuak zituztela, bikainak, zorrotzak, zehatzak, aberastasun lexiko apartekoak… sinestezinak, azken batean. Fikzio ona iruditzen zitzaidan, jorratzen zituzten gaiak interesgarriak, pertsonaiak bezala, baina… Baina hori, fake sentsazioa uzten zidaten, ezinezkoa baita pertsonaia haien ahotan jarria zuten bikaintasun linguistikoa eta maila dialektiko liluragarria topatzea errealitatean. Ume euskaldun baten ahotan, zeniezazkidakeen bat entzutea bezain ezinezkoa.
31 eskutik 