Azken asteetan, herrialde desberdinetan, hainbat eskola eta unibertsitate bisitatzeko aukera izan dut. Duela egun gutxi iritsi naiz Belgikatik eta onartu behar dut inbidiaz josita bueltatu naizela. Bertan entzule bezala egon naiz bigarren hezkuntzako irakasle izateko ikasketetako saioetan, ikusi dut nola egiten duten lan, eta ikasle batzuk elkarrizketatzeko plazera ere izan dut. Egia esan, harrituta geratu naiz ikasleek klasean duten jarrerarekin eta parte-hartze aktiboarekin. Ikasle gehienek ekarpenak egiten dituzte, inor epaitu gabe, eta elkarri lagunduz askotan. Ikasleei nabaritzen zaie ohituta daudela jende aurrean hitz egitera, ondo hitz egitera gainera, eta hori urteetan ahozko hizkuntzaren lanketa eginez lortzen da.
Gelan parte hartzeko eta ibilbide akademikoa arrakastaz egiteko lagungarria izateaz gain, ahozko komunikazio-gaitasuna garatzeak onura ugari dakartza, bai eremu pertsonalean eta baita profesionalean ere. Izan ere, interakzio sozial eta profesional gehienek komunikazio eraginkorra eskatzen dute. Garrantzitsua da argitzea ahozko komunikazio-gaitasuna ondo hitz egiteaz harago doala, eta aktiboki entzutea, hizkuntza ez berbala erabiltzea eta interpretatzea, besteak ulertzea eta mezua eta hizkuntza testuinguruaren eta hartzailearen arabera egokitzea ere badela.
Gizarteak aurrera egin dezan, komunikatzaile onak behar ditugu. Politikariek eta saltzaileek ondo komunikatu behar dute, baina baita irakasleek, medikuek, gurasoek, lagunek… Tamalez, tradizionalki, bai eskolan eta bai unibertsitatean, arreta idatzizko hizkuntzan jarri izan da, eta alde batera utzi da ahozkoaren lanketa. Eta, ausartu egingo naiz esatera, hori akats larria da. Ahozko hizkuntza garatzeak ikasleen errendimendu akademikoa nabarmen hobetu dezake, ikasleek beren ezagutzak eta ulermena komunikatzeko estrategiak garatzen dituzte eta. Baina trebetasun horiek menderatzeak praktika eta lanketa sistematikoa eskatzen ditu. Izan ere, taldeko presioak, lotsak, besteen epaiketek eta gizarte-antsietateak oztopatu dezakete modu asertiboan adierazteko gaitasuna.
Hortaz, gelan ahozkoa lehenetsi eta testuinguru seguruak sortu behar dira ikasleak eroso sentitu daitezen galderak egiteko, erantzuteko, elkarri laguntzeko, eztabaidetan parte hartzeko eta feedback konstruktiboa emateko zein jasotzeko. Horrek berekin dakar ikasgelan ahozko hizkuntza sustatzen duten jarduera eta proiektu gehiago inplementatzea, eztabaidarako aukerak areagotzea, eta idatzizkoaz gain ahozko hizkuntza ere ebaluatzea. Hau da, testuinguru pertsonal eta profesional anitzetan modu egokian komunikatzeko behar diren trebetasunak garatzeko aukerak eskaintzea; eta noski, hori guztia nola egiten den esplizituki lantzea.
Amaitzeko, Paul J. Meyer-rek gizakien arteko lotura gisa definitzen du komunikazioa. Eta arrazoirik ez zaio falta. Modu eraginkorrean komunikatzen jakiteak laguntzen du, besteak beste, pertsonen arteko harreman osasuntsuak eraikitzen, gatazkak konpontzen, eta emozioak kudeatzen eta partekatzen. Hain zuzen ere, gaur egun, beste gaitasun eta jakintza guztien gainetik, munduan behar duguna.
Unibertsitatea funtsezkoa da euskararen garapen funtzionalerako, bertan jorratzen baitira alorrez alorreko denetariko gai espezializatuak eta, beraz, bertan garatzen baitira alor horietan aritzeko beharrezkoak diren hizkuntza-baliabideak. Gainera, unibertsitatean prestatzen dira gizarteak behar dituen denetariko aditu-profesional euskaldunak. Adituen diskurtso-komunitateak komunitate epistemiko-diskurtsiboak direla esaten da alorreko jakintza espezializatua ez ezik komunikatzeko testu-generoak eta hizkuntza-baliabideak ere partekatzen dituztelako[1]. Hartara, ikasleek unibertsitatean ikasten dituzte beren alorreko adituen komunitateko kide bihurtzeko behar dituzten testu-generoak eta erregistroak, hizkuntza erabiltzea eskatzen dieten askotariko jarduerei esker[2]. Hori dela eta, unibertsitateko ikasleei ziklo bat bukatzen duten bakoitzean, lan akademiko bat idazteko eta ahoz defendatzeko eskatzen zaie, adituen komunitateko kide bihurtzeko ezagutzak eta komunikazio-gaitasunak garatu dituztela frogatu dezaten: gradu amaierako lana (GrAL), master amaierako lana (MAL) edota doktoretza-tesia. Lan akademikoak ezin egokiagoak dira unibertsitateko ikasleek komunikazio-gaitasun akademikoak garatu ote dituzten aztertzeko bai eta euskararen erregistro akademikoak zenbateraino garatu eta egonkortu diren aztertzeko ere. Euskararen garapenerako funtsezkoa da unibertsitateko irakaskuntzan duen presentzia bermatzea edota areagotzea eta lan akademikoak euskaraz idaztea. Ideia hori aldarrikatzeko eta argudiatzeko beharrak eraman nau, hain zuzen ere, artikulu hau idaztera, nazioartekotzearekin lotutako helburuek euskararen garapenaren helburuekin talka egin lezaketela dirudien une honetan.
Jakina da egun ingelesak erabateko hegemonia duela komunikazio akademikorako lingua franca modura. Horrek gutxiagotasun-egoeran jartzen ditu hiztun ez-natiboak, beren lehen hizkuntza ez den batean irakurri, ikertu eta idatzi behar dutelako[3]. Hori dela eta, ingeles hizkuntzaren hiztun ez-natiboek hizkuntza-gaitasunak garatu behar dituzte hizkuntza horretan, eta ohikoa izaten da unibertsitateko ikasleak eta ikertzaileak herrialde anglofonoetara mugitzea beren prestakuntza osatzera. Areago, herrialde ez-anglofonoetako unibertsitate askok ingelesa sustatzen dute irakaskuntzarako eta lan akademikoetarako.
Gurean ere ezartzen ari diren politika horiek hainbat ondorio dituzte diskurtso espezializatuen garapenerako. Batetik, ikertzaile batzuek ez dute garatzen diziplinako komunikazio espezializaturako gaitasuna beren lehen hizkuntzan eta, bestetik, ingelesaren eraginak nabariki baldintzatzen ditu lekuan lekuko diskurtso espezializatuak[4]. Batzuen arabera, joera globalizatzaileak erregistro profesionalen galera nabarmena ekarri du hainbat herrialdetako kultura nazionaletan[5]. Europaren eremuan, aipatu beharrekoa da aleman hizkuntzaren akademiak (Gesellschaft für deutsche Sprache) unibertsitateei aspaldian helarazi ziela alemana funtzionalitate mugatuko hizkuntza bihurtzeko arriskuari buruzko kezka. Europako Iparraldeko Herrialdeetan ere, duela bi hamarkada jarri zuten abian ikerketa-egitasmo bat (Nordens språk som vetenskapssparåk ‘Hizkuntza nordikoak zientzia-hizkuntza’) haien hizkuntzen helburu zientifiko eta akademikoetarako erabilera defendatzeko, nahitaezkotzat jotzen baitzuten kulturaren eta zientziaren eremuan lehiakorrak izateko. Honela definitzen zuten hizkuntzaren erabilera-eremua[6]:
«A domain of language usage: a specialist field for which a language is capable of being used, i.e. it has at its disposal the necessary means of expression and is therefore of use within this domain. A specialist field can in casu be defined as the domain of a science, a practical occupation or a category at a suitable level of the international Universal Decimal Classification system.»
Eremuen konkista ez da itzulezina, eta atzera egiteko bi modu bereiz daitezke. Eremu-galera gertatzen da hizkuntza-komunitate batek espezialitate-alor baterako komunikazio-baliabide egokiak garatzeko orduan huts egiten duenean, eta oharkabean gertatu ohi da. Eremu-uztea, aldiz, kontzientea izaten da maiz, eta askotan gertatzen da nahiz eta eremu horretarako hizkuntza-baliabideak ondo garatuta egon, adibidez, arrazoi ekonomikoengatik.
Ingelesaren hegemonia dela eta, hizkuntza nazionalen estatusa duten zenbait hizkuntza garatuk testuinguru akademikoetan dituzten emankortasuna eta biziraupena arriskuan daudela onartuta, zer ez ote da gertatuko euskararen kasuan? Euskarak konkistatu al ditu eremu akademikoak? Askotariko hiztun-profiletakoak dira ikasle eta irakasle-ikertzaile euskaldunak, baina lan akademikoak edota irakaskuntzarako materialak euskaraz ekoizten dituzten ikasle eta aditu guztiek egin behar diete aurre zailtasun eta oztopo bereziei: batetik, berrikuspen bibliografikoa egiteko erabili behar dituzten artikulu eta liburuak, beren diskurtsoa garatzeko eredu modura erabiliko dituztenak, ingelesez idatzita daude gehienbat eta, bestetik, euskarazko eskola eta irakas-materialetatik jasotzen duten inputa asistematikoa eta hobetzeko modukoa izaten da maiz.
Bestalde, ez da ahaztu behar terminologiaren eta fraseologia akademikoaren garapenak nahitaezkoa duela diskurtso-komunitate akademikoek testuak eta komunikazio-egoerak partekatzea, baliabide horiek finkatzeko, eta horien ezagutza semantiko-pragmatikoa komunitatearen erabileren bereizgarri bihurtzeko. Alorrez alorreko terminologiek oraindik ere dituzten hutsune nabarmenak alde batera utzita, azken hiru urtean aurrera eraman dugun proiektuaren emaitza batzuk aipatuko ditut[7][8]. GrAL eta MAL lanez osatutako corpus konparagarriak osatu ditugu gaztelaniarako eta euskararako[9], eta diskurtso-formula eta kolokazio akademikoak erauzi eta aztertu ditugu bi hizkuntza horietan, testu akademikoen idazketarako laguntza-tresna elebiduna garatzeari begira[10]. Gure aurreikuspenen kontra, hizkuntza nagusietarako erabiltzen diren maiztasun- eta dispertsio-irizpideak aplikatuta, unitate fraseologikoen pareko zerrendak lortu ditugu euskararako eta gaztelaniarako, urte hauetan guztietan lortu den garapenaren seinale. Nolanahi ere, unitate fraseologiko zuzen eta egokiak ez ezik, zuzentzeko edota hobetzeko moduko zenbait unitate ere identifikatu ditugu. Bestalde, corpusera jotzen dugun bakoitzean konturatzen gara zaila dela oro har erabat zuzenak eta egokiak diren adibideak aurkitzea. Ondorio modura esan daiteke euskara akademikoaren garapenean aurrerapauso kualitatiboak egin direla baina bide luzea egin behar dela oraindik ere, eremu-galtze prozesu batean sartu nahi ez badugu behintzat.
Eremu espezializatuen konkistan aurrera segitzeko funtsezkoa da euskarak unibertsitatean duen presentzia babestea, baita lan akademikoak euskaraz idaztea ere. Kezkagarria litzateke, ordea, unibertsitatean sendotzen doazen nazioartekotze-politikek ikasle-irakasle euskaldunen hizkuntza-kontzientzia lausotzea eta, besteak beste, lan akademikoak ingelesez idaztera bultzatzea. Halako politikak eremu-uztea eragin lezake alor akademikoen konkista bukatu baino lehen.
[1] SWALES, John M. (1990). Genre Analysis. English in academic and research settings. Cambridge: Cambridge University Press.
[2] BIBER, Douglas (2006). University Language. A corpus-based study of spoken and written registers. Amsterdam: John Benjamins.
[8] Ministerio de Ciencia e Innovación erakundeak 2019ko deialdian finantziatuko Coruñako Unibertsitateko eta UPV/EHUko ikerketa-talde biren arteko proiektu koordinatua: PID2019-109683GB-C21 eta PID2019-109683GB-C22.
[9] HARTAeus corpusa Garaterm corpusean (http://garaterm-corpusa.ixa.eus/ ) integratuta dago, eta kontsulta publikoetarako zabalik dago, Bilaketa-interfaze aurreratuan, “Non” botoia sakatuta, eta “HARTAeus” aukeratuta.
[10] Oraindik ere HARTA/TAILA tresna osatzen eta fintzen ari bagara ere, kontsulta-interfaze publikoa prest dago jadanik: http://harta.ixa.eus/
31 eskutik 