Maite Imaz Leunda
Tarteka galdetzen digute gaztelaniazko discapacidad emateko desgaitasun, urritasun, ezintasun, gaigabezia…, zein den formarik egokiena. Itzul posta-zerrendan ere ibili ziren gai horren inguruan orain dela gutxi.
Terminologia Batzordeak 2008an egin zuen gai horri buruzko normalizazio-txostena, Osasunaren Mundu erakundeak (OME) landutako The International Classification of Functioning. Disability and Health sailkapenaren euskarazko itzulpenerako, ingelesezko disability, frantsesezko handicap eta gaztelaniazko discapacidad terminoen ordainik egokiena proposatzeko xedearekin, eta desgaitasun proposatu zuen, ezgaitasun alde batera utzita. Normalizazio-txostena egin zenetik 5 urte baino gehiago pasa dira eta euskaraz denetatik ikusten da discapacidad emateko. Normalizazio‑txostenean informazio ugari dago, eta bertan jasotako kontu interesgarri batzuk ekartzea da nire asmoa, oraingoan.
OMEren sailkapenean, ingelesezko bertsioan, jasotzen da impairment, disability eta handicap (deficiencia, discapacidad eta minusvalía gaztelaniazko bertsioan) sinonimo gisa erabiltzeko joera dagoela hizkera arruntean, baina 1980an egin zen nazioarteko sailkapenean (International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps) definizio berezitua eman zitzaiela. Gero, 2001eko bertsiorako berrikusterakoan, handicap alde batera utzi eta disability erabiltzea erabaki zuten, OMEren sailkapena antolatzeko hierarkia-eskemak kontuan hartzen dituen printzipio taxonomikoak adierazteko (211. orrialdea ingelesezko bertsioan eta 229.a gaztelaniazkoan). Gaztelaniazko bertsioan minusvalía alde batera utzi eta discapacidad erabiltzea erabaki zuten.
Aipatutako normalizazio-txosten mardularen 59. orrialdean azaltzen da ordain egokiena proposatzeko arrazoibidea. Ez da egokitzat jotzen ezgaitasun, lege-testuetan gaztelaniazko incapacidad terminoaren ordain erabilita dagoelako, eta bi adierekin gainera:
1-Zuzenbide zibilaren eremuan: legez ezarritako arrazoiak tarteko, epaileak pertsona bati jarduteko gaitasuna mugatu edo kendu diola adierazten du.
2-Lan-zuzenbidearen eta Gizarte Segurantzaren eremuan: gaixotasun edo istripu baten ondorioz, lanerako gaitasunik ez duen eta osasun-laguntza jasotzen duen langilearen egoera adierazten du.
Nahasgarria gertatuko litzateke hiru kontzeptu adierazteko, osasunaren eta gizarteraren arlokoa lehenengoa, zuzenbide zibilaren eremukoa bigarrena eta lan-zuzenbidearen eremukoa hirugarrena, euskaraz termino bakarra erabiltzea, kontuan izanik eremuotako kontzeptuek badutela harremana elkarren artean eta sarritan ageri direla lege-testu berean.
Normalizazio-txostenean bi kontzeptu aipatzen dira ezgaitasun hitzarentzat, orduan, terminoaren bigarren adiera hori adierazteko ezintasun eta ezgaitasun erabiltzen zirelako, baina badirudi ezintasun dela 2014an nagusitzen den forma. Hala dago jasota Lan Segurtasunaren Hiztegian (2012).
Hiztegi lexikografikoetan ez da desgaitasun ageri. Forma berria da, baina esan daiteke modu sistematikoan landu eta euskaratu diren lege-testuetan erabilia dela, Kode Zibilaren argitalpenaraz geroztik (2004. urtea), eta lehenagoko agerraldirik ere aurki daiteke.
Normalizazio-txostenean, irizpide terminologikoak, linguistikoak eta soziolinguistikoak/pragmalinguistikoak kontuan hartuta, hauxe dago jasota: irizpide terminologikoei lehentasuna emanez, ordenamendu juridikoaren erreferentziazko lanak euskaratzean egin den hautuari jarraituz desgaitasun proposatzen da discapacidad–handicap–disability terminoaren ordain. Hartara, eragotzi egingo litzateke ezgaitasun terminoa legerian adiera ugarirekin erabiltzeak ekar lezakeen nahasbidea.
Beste aukera hauek baztertzeko arrazoiak ere jasotzen ditu normalizazio-txostenak:
- gaigabezia erabilera bakanekoa da;
- ezintasun, minusbaliatasun eta urritasun beste kontzeptu batzuk adierazteko finkatuta daude;
¤ ezintasun: lan-zuzenbidearen eremuan incapacidad terminoaren baliokide finkatua da, eta horrezaz gain, lege-testuetan imposibilidad hitzaren ordain erabilita dago;
¤ minusbaliotasun: OMEren sailkapenean minusvalía terminoaren ordain dago erabilita;
¤ urritasun: OMEren sailkapenean deficiencia, deficience, impairment terminoaren ordain dago erabilita.
Horri lotuta, personas con discapacidad emateko beharra sortu zaigu, dicapacitado terminoaren ordez, pertsona ez baita desgaitasunarekin identifikatu behar: desgaitasuna pertsona baten zirkunstantzietako bat da, baina pertsona zirkunstantzia hori baino gehiago da; ez da hartara mugatzen. Beraz, desgaitasuna duen pertsona edo desgaitasunen bat duen pertsona erabiltzea proposatzen dugu.
31 eskutik 