Eneko Bidegain
Duela zenbait aste nire lankide eta lagun Joxe Aranzabalek galdera zehatz bat egin zidan. Monsieur Lazhar filmaren euskarazko azpitituluak egiten ari zen, eta une batez Balzac-en liburu bat aipatzen zen: La peau de chagrin. Erantzuna ez nekien, baina Joxeri erantzun nahi niolako batetik, eta galderak jakin-mina piztu zidalako bestetik, bilatu nuen.
«Peau de chagrin» esaera baten zatia da frantsesez: «se rétrécir comme une peau de chagrin» esaerak erran nahi du zerbait pixkanaka desegitea, erabat suntsitu arte, adibidez, langileen eskubideak. Nola itzuli esaera bera euskarara? Hori bertzerik da (zergatik ez «izotz zati bat bezala urtu»?), baina has gaitezen hastapenetik.
Zorionez, itxura guztien arabera, esaera Balzac-en liburuaren izenburutik dator, eta ez alderantziz. Beraz lasai bila dezakegu liburuaren itzulpena, esaerari kasu handirik egin gabe. Zailtasuna ez dator «peau» hitzaren itzulpenetik, «larru» erran nahi baitu, dudarik gabe. «Chagrin», ordea «pena» edo «bihotzmina» da euskaraz, eta hori diote hiztegiek. Baina «peau de chagrin» ez daiteke izan «pena larrua»… Beste zerbait erran nahi du.
Trésor de la Langue Française webgunera jo nuen «chagrin» hitzaren beste adiera baten bila, eta «larrugintza» atalean azaltzen du mando, asto edo zaldi larruazalarekin egiten den larru pikortsu bat dela, askotan luxuzko moltsak-eta egiteko erabiltzen dena. «Une peau de chagrin» erraten zaio larru latz bati ere, baina hiztegi honen arabera, Balzac-en liburuaren izena asto larruaren ideiatik dator. Baina larru mota horren ezaugarria da erraz desegiten dela, eta hortik dator hasieran aipatutako esaera bera ere.
Erabaki bat hartu baino lehen, eleberri hori beste hizkuntzetan nola den begiratu nuen. Espainolezko bertsioak «larru latz» hautatzera bultzatuko gintuzke, La piel de zapa izenburuko «zapa» hitzak «f. Piel áspera de algunos peces selacios, como la lija», erran nahi baitu. Ingelesez bi aukera daude: The Magic Skin eta The Wild Ass’s Skin. «Larru magikoa» hautatuz, guztiz beste bide batetik joango ginateke. Bigarrenak, ordea, «asto basaren larrua» erran nahi du, eta hor hurbiltzen gara jatorrira.
Ideiak garbiago edukitzeko asmoz, nolaerran.org hiztegiaren egileengana jo nuen. Beñat Oihartzabalen argibideak heldu zitzaizkidan: «chagrin» hitza turkieratik omen dator, eta «basasto» erran nahi du. Gomendio horiei segituz, Joxe Aranzabalek Balzac-en liburuari Basasto larrua izenburua eman dio.
31 eskutik 