Esti Lizaso
Lokalizazioak prozesu industrialean barneratu du itzulpena. Eta industrializazio horrek asko baldintzatu ditu alor honetako itzultzaile eta zuzentzaileen lanak.
Berezitasunetako bat ekoizpen-kateko urrats bilakatu izana da. Azken produktuaren atal bat gehiago balitz bezala dago ikusita eta, ondorioz, gainerako urratsen faktore berberak hartzen dira kontuan itzulpenak izango dituen egutegia, aurrekontua, azpiegitura, etab. erabakitzerakoan. Eta lehentasunak ere oso baldintzatuta egon litezke, besteak beste, produktua lehiakideek baino lehen kaleratzeko presak edo, beste urratsen batek duen kostuaren eraginez, geratzen den diruarekin kalitatea bermatzeko egin daitekeen gehienezko inbertsioak.
Lehentasunak lehentasun, beti hartzen dira kalitatea bermatzeko gutxieneko neurri batzuk. Nagusiki, itzulpenok 20 edota 40 hizkuntza baino gehiagotara egiten direlako gertatzen da hori eta, horrenbestez, ekoizleak edo itzulpenen kudeatzaileak ezin izaten duelako jakin xede-hizkuntza gehienetan kaleratuko duen produktua onargarria den ere.
Zuzenketak ezinbestekoak dira, beraz, lokalizazioan. Baina, hizkuntza-aniztasuna dela eta, zuzenketa-prozesua unibertsalizatu behar izan dute, hizkuntza guztietan irizpide, akats-mota eta larritasun-maila berberak erabilita ebaluazioen parekotasuna ziurtatzeko. Zuzentzaileek inprimaki moduko batzuk bete behar izaten dituzte, testuan egindako aldaketak goiko irizpide horien arabera banan-banan azaltzeko, bezeroek eta itzultzaileek arazoak ulertu eta aztertu ahal izan ditzaten. Eta lortutako emaitzekin eraginkortasun- eta egokitasun-azterketak egiteko.
Baina, zuzentzen hasi aurretik, ezinbestekoa da prozesuko zer unetan gauden jakitea. Lokalizazioan, bi zuzenketa mota nagusi bereizten dira: ekoizpen-prozesuan bertan egiten direnak eta produktua kaleratu ondoren egindakoak. Mota desberdintzat hartzen dira, ez baitute zerikusirik bataren eta bestearen helburuek, ezta zuzentzaileek lanean ari direla kontuan izan beharreko ikuspegiek ere.
Ekoizpen-prozesuan bertan egiten diren zuzenketak itzulpenaren atzetik egin ohi dira. Bitartekari-kopuruaren arabera, lankideen artean egin ohi dira itzulpena eta zuzenketa askotan. Beste batzuetan, berriz, multinazionalak nahiago izaten du bi agentzia edo autonomo desberdin kontratatu, bata itzultzeko eta bestea zuzentzeko, objektibotasuna mantentzeagatik. Kontuak kontu, itzulpen eta zuzenketok egiterakoan gauza bakarra izan behar da buruan: ahalik eta produktu onena kaleratuko dela ziurtatzea.
Itzultzaileek eta zuzentzaileek eskutik egin behar dute lan. Itzultzaileak produktuaren azken bertsioa idazten ariko balitz bezala egin behar du lan. Zuzentzaileak, bere aldetik, itzultzerakoan ihes egindako akatsak zuzendu, estiloaren eta terminologiaren koherentzia mantendu dela ziurtatu beharko ditu. Zuzenketa egiterakoan, nahi adina sartu ahal izango da testuan, produktuaren onerako bada. Eta akatsak erregistratzerakoan ia irakasle moduan jardun beharko du, lankideari haren ahuluneak konpontzen laguntzeko eta produktuak amaieran zer itxura izan beharko lukeen irakasteko. Pixkanaka, bezeroak eskatutako estilo eta kalitatera iristea izango da bien ala bien helburua.
Produktua kaleratu ondoren edo amaitutzat emandakoan ere egiten dira zuzenketak. Baina zuzenketok guztiz bestelakoak izaten dira. Kasu horietan zuzentzaileak ebaluazio-lana egiten du nagusiki. Eta prozesuaren arabera bi gauza desberdin ebalua ditzake: produktuaren egokitasuna ala itzultzaileen profesionaltasuna. Zuzenketokin produktu egoki bat kaleratu duela ziurtatzen eta ekoizpen-prozesuan egin diren akatsak identifikatzen saiatzen da bezeroa, hurrengo bertsioari ekin aurretik arazo horiek errepikatzea ekiditeko neurriak hartu ahal izateko.
Horregatik, lanean hasi aurretik, zuzentzaileek garbi izan behar dute zuzenketa horietako zeini egin behar dioten aurre. Horren arabera, izugarri aldatuko baitira inprimakian erregistratuko dituzten zuzenketak eta akatsak sailkatzeko era.
Demagun jatorrizkoan “datuak ezabatuko dira” jartzen zuela eta itzultzaileak “datuak ez dira ezabatuko” ezarri duela itzulpenean. Akats horren larritasuna erabakitzerakoan, ebaluazio garaia bada, akatsa larritzat jo behar da, produktuan arazo larri bat eragin duelako eta erabiltzaileek datuak gal ditzaketelako itzulpen-akatsaren ondorioz. Lankide bat zuzentzerakoan, ordea, akatsa markatuko dugun arren, larritasun-maila txikiago bat aukeratu behar da, edonori erraz gerta dakiokeelako bizkorregi irakurtzeagatik edo esaldia berridazterakoan hitzen bat jan delako.
Idazketa- eta gramatika-akatsen kasuan, adibidez, aditz laguntzaileren bat oker erabili bada edo ortografia akats bat egin bada, lankideari akats larritzat markatu behar zaizkio, jakin beharko lituzkeen gauzak direlako, baina ebaluazio garaian ez dugu horren larritzat emango, produktuaren osotasunean duen eragina larria ez delako (akatsaren arabera, noski).
Aldaketa subjektiboagoei dagokienez, ekoizpen-garaian, estiloa konpondu egin behar da, eta hobekuntzak egin. Aldaketok “akats” moduan sailka daitezke, gainera, baldin eta bezeroaren estilo gidaren aurka badoaz; itzultzaileak akatsetik ikas dezan eta etorkizunean horrelakorik errepika ez dadin. Ebaluazio garaian, aldiz, nabarmenak badira soilik erregistratu behar dira horrelakoak eta, beti ere, “hobekuntza” gisa; ez baita txikikerietan sartzeko garaia.
Gauzak era batera edo bestera ikusten omen dira, begiratzeko erabiltzen den kristalaren arabera. Bada, lokalizazio-lanak zuzentzerakoan, ezinbestekoa da lanean hasi aurretik prozesuko zer zatitan gauden eta zuzenketa norentzat eta zertarako egin behar dugun ulertzea. Testuari ekin aurretik zer betaurreko jantziko ditugun erabakitzeko: irakaslearenak ala epailearenak.
Baina bada guztiok, itzultzaile nahiz zuzentzaile, uneoro buruan izan behar dugun zerbait: gure helburua euskal erabiltzaileei ahalik eta produktu onena eta euskara txukunena eskaintzea da; bezeroaren estilo-gida eta eskakizunen azpitik, eta bitartekarien arteko gerra guztien gainetik.
31 eskutik 