Hilabetea: urtarrila 2015

Posted on

Guztion ongia

Maite Imaz Leunda

Ongia aipatuta burura lehenengo datorkidana filosofia eta erlijioa dira, baina ekonomiaren arloko zalantza batetik abiatuta iritsi gara ordain hori proposatzera. Dudanet bidez iritsi zaigu galdera aste honetan: nola eman balance del bien común eta economía del bien comun?. Ekonomiaren arloa izanda, pentsa daiteke delako bien horiek ondasunak izan behar dutela. Kontzeptu horren jatorrian dagoena, ordea, alemanezko Gemeinwohl-Ökonomie da.

Christian Felber ekonomialariak proposatutako ekonomia-sistema da guztion ongiaren ekonomia. Hona Elhuyar Zientzia eta Teknologia webgunean kontzeptu horri buruz topatu dugun azalpena:

Christian Felber ekonomialariak proposatutako ekonomia-sistema da guztion ongiaren ekonomia, eta haren ezaugarri nagusia da enpresek ez dutela haien artean lehiatzen, baizik eta elkarlanean aritzen direla, gizarte osoari mesede egiteko. Gaur egun, 15 herrialdetako 717 enpresak, Europako hiru banku eta 129 erakundek erabiltzen dute ekonomia-sistema hori, eta haien arrakasta ez da irabazi finantzieroaren arabera neurtzen, baizik eta guztion ongiaren arabera.

Gaur egungo ekonomia-sistemak pertsonak eta ingurumena baztertzen dituela salatzen du Felberrek, eta enpresa baten arrakasta neurtzean ez direla aintzat hartzen langileen eskubideak, herrialdearen sistema politikoa, bakean ala gerran dauden…

Horren aurrean, enpresak giza balioak zenbateraino zaintzen eta babesten dituen neurtzea proposatzen du, hala nola gizarte-justizia, demokrazia, genero-berdintasuna eta ingurumenarekiko jasangarritasuna, eta balorazio hori abantaila fiskalak ezartzeko erabiltzea. Gainera, balio horiek neurgarri bihurtuta, kontsumitzaileek irizpide hobeak izan ditzakete produktuak edo zerbitzuak nori erosi edo kontratatu erabakitzeko.

http://zientzia.net/artikuluak/dieta-ona-osasunerako-eta-ingurumenerako/

Inguruan ditugun hizkuntzetan ordain hauek eman dituzte

(en) economy for the common good

(fr ) économie du bien commun

(es) economía del bien común

(ca) economia del bé comú

Guztion ongiaren ekonomia beste argitalpen hauetan ere ikusi dugu:

Ekonomiaren trantsizio ekologikoa. Zergatik? Zertarako? Nola? ELA

Azkenik, oso interesgarriak dira “guztion ongiaren ekonomiaren” proposamenak (Felber, 2012). Izan ere, zenbait proposamen egiten ditu egungo merkatuak eta enpresak “gure gizarteen ongizate ahalik eta handiena” lortzera bideratzeko. Proposatzen du, besteak beste, “guztion ongiaren balantzea” egitea enpresek, ohiko “finantza-balantzearen” ordez (kooperatiben “balantze sozialaren” ideiaren oso hurbilekoa), elkarri laguntzen dioten erakundeak saritzea legediak, “merkatuen kudeaketa kooperatiboa” sortzea, superabiten erabilera baimenduak (balio ekologiko eta sozial erantsiko inbertsoak) eta baimendu gabeak (enpresan lan egiten ez duten jabeen artean mozkinak banatzea) egotea, eta mugatzea enpresen hazkundea eta tamaina, baita kapital-kontzentrazioa ere.

Hona Orotariko Euskal Hiztegian ongi substantiboari ematen zaion adieretako bat:

Captura de pantalla 2015-01-29 a las 21.16.37

Beste aukera batzuk ere ikusi ditugu:

• guztion onerako ekonomia: http://gaur.donostia.org/guztion-onerako/
• guztion onuraren ekonomia http://goiena.eus/debagoiena/1401868367339
• guztion ongizatea bermatzen duen ekonomia: http://www.mondraberri.com/mondraberri/contenidos.item.action?id=8022676&menuId=6516814&onlypath=true

Gure proposamenak guztion ongiaren balantzea eta guztion ongiaren ekonomia izan dira.

Posted on

Berri

Xabier Aristegieta Okiñena

Oraindik ere berria dugu urtea, eta horrek aukera aproposa eskaintzen du berri adjektiboaren esanahiari buruzko hausnarketa bat plazaratzeko.

Izan ere, iruditzen zait azken urteotan euskal itzultzaileok halako goganbehar batez tratatzen ari garela berri. Esate baterako, legebiltzar batek lege berri bat egin badu, horretaz informatzean legea egin du edo beste lege bat egin du idazteko joera nagusitzen ari zaigu. Ez dut ezer esaldi horien kontra, jakina, baina badaukat, bai, lege berri bat egin du erabili ezinaren kontra. Edo demagun lege bat aldatzeko prozesuan gaztelaniaz baliatzen den enmienda de adición de un nuevo artículo/apartado/párrafo espresioa: euskaraz, artikulu/idatz-zati/lerrokada bat (ez berri bat) gehitzeko zuzenketa idazteko joera daukagulakoan nago.

Lege bat –etxe bat edo auto bat nola– berria izan ahalko ez balitz bezala. Edo artikulu bat.

Ziurgabetasun handia dago berriren erabileraren inguruan. Nire inpresioa da ezen, huts ez egitearren, nahiago izaten dela, badaezpada ere, berri ez erabili eta kito.

Nire ustez, ziurgabetasun horretara eraman gaitu han-hemendik berriri buruz adierazi izan diren iritzi edo gidalerroen interpretazio dezente muturreratu batek.

Eskueran ditut HAEEren Zalantza-dantza eta EIMA bildumako Kalko okerrak, Juan Garziarena. Lehenak hauxe dio berriri buruz, gaitzespenez, 17. orrialdean:

“Hala ere, badirudi beste adiera bat hasi dela zabaltzen. Gertakari batzuen zerrendan zerbait eransten dela adierazteko erabiltzen dugu [berri], beste bat erabili beharrean. Adiera berri [sic] hori okerra eta tradizio gabea da”.

Eta gaitzesgarri gisa adibideok aipatzen ditu: *garaipen berri bat lortu, *gol berri bat sartu, *eraso berri bat jasan.

Bestetik, Juan Garzia-EIMAk *kolpe berri bat, *korner berri bat, *aukera berri bat, *tanto berri bat, *euri berriak eta *ariketa berria jasotzen dituzte okerreko erabileratzat (34-35. orrialdeak). Esaten dutenez, “berri izenondoak zahar izenondoaren antonimo izan behar du, beti izan den moduan”. Kolpe eta ariketari buruz ametitzen dute berri erabili ahal izatea, baina “lehengoa ez bezalakoa” esanahiarekin, eta ez “beste bat” adierazteko. HAEEk ere aukera hori onartzen du proposamen hitzarekin.

Ez nago nahitaez desados ikuspegi horiekin, nahiz eta berrirako baztertzen den adiera hori zeharo hedatuta dagoen gure inguruko hizkuntza askotan. Problemarik gabe hedatuta, esango nuke.

Baina kontua da ezen, irizpide hori praktikan jartzerakoan, gehienbat berri baztertzera jotzen dela, baita jatortzat hartzen den adiera (berri=lehengoa ez bezalakoa) guztiz posiblea den kasu askotan ere. Alegia, gehiegikeriaz aplikaturiko irizpide bihurtu da.

Beharrezkoa da, horrenbestez, orientabide zehatzagoak ezartzea, berriren esanahi gaitzetsia argiago eta garbiago zedarritzeko. Eta horrek ezinbestean ekarriko du berriren erabilerari ate asko eta asko irekitzea.

1.- Hasteko, iruditzen zait gaztelaniazko nuevo adjektiboa izenaren ezkerretara mugitzen den guztietan ez dela haren esanahia kalifikaziotik kuantifikaziora (edo haren enfasira) aldatzen, Juan Garzia-EIMAk diotenetik bestelakorik ondoriozta badaiteke ere. Hots, nahiz eta egia den un nuevo ataque ez dela un ataque nuevo, baizik eta un ataque más, edo un nuevo gol ez dela gol berri bat, baizik eta beste gol bat (gehiago), komeni da horrelakoetan euskaratzaileak ez dezan automatismoz jo berri baztertzera. X ha comenzado una nueva vida en Londres adibidean, edo nueva cocina vasca delakoan, edo gaur egun bolo-bolo dabiltzan las nuevas tecnologías aipatzean, uste dut argi dagoela helburu nagusia kalifikazioa dela; hots, nolakotasun bat adieraztea: denboraren iragatean orainetik hurbilago dagoenak daukana, orainetik urrunago dagoenaren aldean. Adjektiboa, ikusi dugunez, izenaren ezkerrean agertuta ere.

2.- Are gehiago: “gertakari batzuen zerrendan zerbait eransten dela” –HAEEk dioenez– adierazten denetan ere, esango nuke kasu gehienetan jo daitekeela izenari aurreratutako nuevo adjektiboak eutsi egiten diola kalifikaziozko esanahiari (hau da, “zahar izenondoaren antonimo” edo “lehengoa ez bezalakoa”renari, Juan Garzia-EIMAk dioten bezala), kuantifikazio- eta kalifikazio-kutsuak gehienetan bateragarriak izaten baitira. Halako moldez non nuevoren esanahia otro/a (más) + diferente bailitzateke; hau da, berri = beste bat + lehengoa ez bezalakoa. Adibidez:

  • Han aparecido nuevas grietas en la ladera derecha del embalse de Yesa.
  • Proponemos añadir un nuevo artículo a la ley X.
  • Un nuevo modelo de Estado.
  • Se han aprobado unos nuevos antivirales para el tratamiento de la hepatitis C .
  • Se recoge una nueva infracción grave en el artículo X.
  • Gobierno y agentes sociales pactan una nueva ayuda para parados de larga duración.
  • Creación de dos nuevas tarifas 7 y 8.
  • Incluir en el orden del día del mencionado Pleno los siguientes nuevos puntos.
  • El nuevo presidente.
  • El Gobierno va a desarrollar nuevas medidas para generar empleo.
  • La agencia elaborará una nueva propuesta.

Horrela, ba, lehengoa ez bezalakotzat ere (ere, diot) ulertua izateko modua eskaintzen duen aldetik, ez dut arrazoirik ikusten euskaraz berri adjektiboa ezin erabiltzeko:

  • Hitzarmen berri bat sinatu dute (ez bakarrik beste hitzarmen bat, baizik eta lehenagokoez bestelakoa; adibidez, baldintza berriak –lehen zeudenak ez bezalakoak– jasotzen dituena).
  • Hegaldi berriak Loiutik A Coruña, Alacant eta Boloniara (hegaldi gehiago ez ezik, bestelakoak ere, beste leku batzuetarakoak baitira).
  • Argitaratzen diren deialdi berriak (lehenagokoen aldean desberdinak izan daitezke).
  • X sarien aurtengo edizioan, kategoria berri bat gehitu diete ohikoei.
  • Protestaren antolatzaileek “urrats berriak” iragarri dituzte (Berriaren azalean, 2013ko urriaren 6an): ordura arteko urratsak ez bezalakoak.
  • Lagun berriak egin ditu (lagun berriak ez dira “beste” lagun soil batzuk, baizik eta norberaren bizitzan aspaldiko lagunak baino geroago agertu direnak).
  • Ikasle berriak.
  • “San Josek, alegia bere festa handikiroago ospa zedin, hiru nobizio berri ekarri zituela egun hartan Loiolara” (Patxi Altuna, Orixek Jesusen Lagundian emaniko urteak (1907-1923), in Orixe Mendeurrena (1888-1988), IV. Hitzaldiak, arg. Eusko Jaurlaritza eta Etor Argitaletxea, 46. or.).
  • Administrazio Kontseilu berria aukeratu du Bilbo Basketek (Berria, 2014ko maiatzaren 6koa).
  • Lanpostu berriak.
  • Inkognita berria.
  • Estrategia berria.
  • Pasahitz berria.
  • Googlen bilaketa bat egitean, emaitza-zerrendaren amaieran honako ohar hau agertu zait: «Jaso “X” bilaketaren emaitza berrien jakinarazpenak. Sortu alerta». Alegia, ez bakarrik emaitza gehiagoren jakinarazpenak, baizik eta, aurrera begira, denboran zehar sortzen joaten diren –eta, beraz, berri diren– emaitzenak ere.

3.- Nola zorroztu genezake, orduan, euskararako bazterturiko (baztertzekotan) berri hori identifikatzeko irizpidea?

Giltzarria da, nire ustez, ziurtatzea kasuko nuevo/a adjektiboak ez duela kalifikatzaile-arrastorik gordetzen, zeren eta, gordetzen badu, zantzu horri beti heldu ahalko baitzaio berri erabiltzearen aldeko erabakia zilegitzeko.

Noiz ez du kalifikatzaile-arrastorik gordetzen? “Gertakari batzuen zerrendan zerbait eransten dela adierazteko” erabiltzen dugunean (HAEEk dioen bezala)? Goiko adibide ugaritan ikusi dugunez, horrelako kasu askotan eutsi egiten dio kalifikatzaile-arrastoari; beraz, irizpide hori ez da asegarria. Izenaren aurrean doanean, Juan Garzia-EIMAk dioten bezala? Ez beti, adibide berberek erakusten digutenez.

Nik ikusten dudan moduan, gakoa da esatariak, kasuko berbaldian, segida edo multzo bateko ale bereizgabetzat trata dezala nuevo/a adjektibodun substantiboa, eta ez berariazko nolakotasunez jantzitako aletzat. Kasu horretan legoke, baina horretantxe soilik, kalifikatzaile-arrasto guztiez gabeturik nuevo/a. Ezinbestean, interpretazio hori kasuan kasuko substantiboaren eta testuinguruaren baitan egonen da.

  • Adibidez, beste gol bat, eta ez *gol berri bat (gol horretatik interesatzen zaigun gauza bakarra gol hori sartu dutela denean, eta ez gola sartzeko modu zehatza); beste aukera bat, eta ez *aukera berri bat (hots, aukera bat gehiago; lehen aukera batzuk izan dira, eta orain beste bat, eta ez zaigu axolakoa aukera bakoitzak ezaugarri propioak dituen ala ez, baldintza berekiak eskaintzen dituen ala ez). Gol bat gehiago sartu du / aukera bat gehiago sortu zaio: kasuko alearen (gola, aukera) metaketa baizik ez zaigu interesatzen.
  • Joan ohi naizen supermerkatuko bozgorailuetan orain dela gutxi mezu hau aditu nuen, bezero dezente zegoen-eta: kutxa berria irekiko dugu irteeran. Mezuaren helburua ez zen nolakotasun zehatzak zituen kutxa bat –besteak ez bezalakoa– irekiko zutela jakinaraztea, baizik eta, besterik gabe, kasuko substantiboaren (kutxa) beste unitate bat gehiago eskuragarri jarriko zutela iragartzea. Horregatik, nire iritziz lekuz kanpo zegoen hor kutxa berri, eta beste kutxa bat esan beharko zuketen.
  • El equipo de gobierno ha solicitado al Gobierno de Navarra una nueva prórroga del período de carencia esaldia ulertzen baldin badugu besterik gabe le ha solicitado otra prórroga gisa, beste luzapen bat euskaratuko genuke; baina bestelako baldintzetan eskainitako luzapen gisa ulertzeko arrazoirik balego, zilegi ikusten dut luzapen berri bat itzultzea.
  • Se trata de un nuevo brote de legionela: legionella-agerpen bat gehiago, besterik gabe? Ala lehengoek ez bezalako ezaugarriak dituen bat, eta, hortaz, agerpen berri bat?
  • Literatura Unibertsaleko izenburu berriak: nik ulertzen dudan moduan, ez dira beste izenburu batzuk soilik, baizik eta argitaratu berriak direnak; kontrajarriak, alde horretatik, aspaldi argitaratuei.
  • Deberá realizarse un nuevo cálculo: zer esan nahi du? Besterik gabe, berriro kalkulatu behar dela, ala beste modu batean kalkulatu behar dela?
  • Nueva búsqueda (webgune bateko laukitxo batean): informazio gehiagorik ematen ez zaigun bitartean, beste bilaketa bat esan nahi duela ulertu beharrean gaude.
  • En 2013 se diagnosticaron 44 nuevas infecciones por VIH: printzipioz, euskaraz naturalena dirudi beste 44 infekzio esateak. Halere, ezin ukatuzkoa iruditzen zait infekzio berriak (orain dela gutxi gertatuak) eta infekzio zaharrak (aspaldikoak) kontrajarpena ere egin ahal izatea. Euskaldun berri / euskaldun zahar bezalakoa.
  • Las autoridades temen una nueva noche de disturbios en Ferguson: zentzutasunak beste gau bat (gehiago) itzultzea agintzen du, hain zuzen ere gau hori gau-zerrenda bateko ale bereizgabetzat hartzen baita, aurreko gauen berdina (hots, istiluduna), eta ez aparteko gautzat.

Ikusten denez, maiz bi aukerak, beste bat eta berri, izaten dira posible substantibo berarekin; beraz, kontua ez da balizko bi zerrenda egitea (beste batekin doazen substantiboena eta berrirekin doazenena): esatariak kasuan-kasuan hartutako ikuspuntua argitzeko ahalegina egin behar da eta, horren arabera, beste bat edo berri erabili.

**********

Nolanahi ere, eta adierazitako guztia adierazi ondoren, komenigarria iruditzen zait arlo honetako “akatsen” garrantzia erlatibizatzea: batetik, jorratu duguna ez delako ulergarritasun-problema bat, baizik eta hizkuntza-jatortasunari dagokion bat (eta, “jatortasun”-kontuetan, niri behintzat eszeptizismo-argitxo bat piztu ohi zait, ezinbestean); bestetik, gure inguruko hizkuntzetan beste bat / berri bereizketa hori ez egiteak ez duelako buruhauste handirik sortzen, aipagai izan dugun argudio bera erabil lezaketen arren.

Azken batean, argudioak argudio, ez al dugu, ba, biziberritu eta indarberritu esaten, eta ez bizigehiagotu edo indargehiagotu? Euskaraz ere berrik ustez baino ibilbide luzeagoa duen seinale.

Otsailaren 5ean, Santa Ageda:
Zorion etxe hontako denoi,
oles egitera gatoz,
aterik ate ohitura zaharra
aurten berritzeko asmoz…

Posted on

Euskarazko publizitatea. Traumatismoa ohikoa denean…

Estitxu Garai Artetxe

Beste hark zioen bezala: “nire liburuari buruz hitz egitera etorri naiz”. Tesia bukatu berritan, emaitzen berri emateko erabiliko dut gaurko posta.

Publizitate elebiduna da aztertu dudana, gaztelaniaz eta euskaraz ekoizten diren iragarkiak. Zehazki, gaztelaniarekin batera zertzeak euskarazko publizitate-mezuetan duen eragina izan da ikergaia. Sei agentzia handienak oinarri hartuta, publizitatearen prozedura guztiari jarri diot begia: zertze-prozedurari, testuen egokitasunari eta hartzaileen hautemateari.

Ondorio nagusiak ez du zalantzarako tarterik uzten: publizitate-agentzia handien egungo zertze-prozedurak euskarazko iragarkien publizitate-ezaugarriak lardaskatzea eta pertsuasio-izaera kaltetzea dakar.

Aztertutako agentziek gaztelaniaz egiten dute lan nagusiki, nahiz eta zenbait ordezkarik arazoak dituzten hori horrela dela aitortzeko. Euskarara moldatzea geroko lana da, gehienbat kanpoko itzulpen enpresek egiten dutena. Gauzak horrela, euskarazko mezuek nekez eusten diete gaztelaniazko sorburukoen pertsuasio-ezaugarriei, betiere publizitate-idazkerari buruzko teorizazioa oinarri hartuta.

Eraldaketak askotarikoak diren arren, baiezta daiteke gabezia nagusia komunikazio-estrategietan eta hizkuntza-erregistroan dagoela. Batetik, ohikoa da gaztelaniaz erabilitako baliabide poetikoa edo argudiatze-bidea euskaraz lardaskatuta geratzea edo erabat desagertzea. Hori ez da harritzekoa, hizkuntza batetik bestera moldatzeko zailtasun gehien dakarten baliabideak baitira, hain zuzen ere, gaztelaniaz gehien erabiltzen direnak (besteak beste, hitz-joko polisemikoak, erregistro-imitazioa edo esapide fosildua biziberritzea). Horrek erakusten du elebitasunaren kontuari ez zaiola arreta handiegirik jartzen. Gainera, gaztelaniaz ezinezko liratekeen aukera asko eskaintzen ditu euskarak, baina horiek ustiatzea gaitza da joko-eremua gaztelaniatik zedarrituta badator. Bestetik, erregistroari dagokionez, lagunarteko hizkera darabilten testuetan gertatzen dira aldaketa handienak, euskaraz koska bat formalago geratzen baitira, oro har. Bi alor horiek erabat baldintzatzen dute mezuaren egokitasuna, hau da, eraginkortasuna. Eta, finean, publizitatea horixe da: mezu egokiak xede dituen jardun profesionala. Horrenbestez, euskarazko iragarki asko, hizkuntzaren aldetik txukunak izanik ere, indarge dira pertsuasioaren ikuspegitik. Hots, euskarazko testuak dira, baina ezin esan euskarazko publizitatea denik.

Egoera horren ondorioak nabariak dira hartzaileen jarreran ere. Euskararenganako gutxiespen sentimendua erabat barneratuta dago. Hartzaile euskaldunek jakin badakite publizitate-leloak gaztelania hutsez sortzen direla, eta, ondorioz, euskarazko iragarkietan ezer arraroa sumatuz gero, gaztelaniazko jatorrizkoa zein izan daitekeen pentsatzera jotzen dute. Era berean, iragarkiek darabiltzaten baliabideak zeintzuk diren igartzen dute, nahiz eta izen zehatzik ez jakin, muina zein den azaltzeko gai dira. Hartara, aise atzematen dituzte euskarazko mezuek gaztelaniazkoekin alderatuta dituzten gabeziak.

Hori guztiori esanda, gaur egungo egoera hobetzeko aski litzateke sormen prozeduran bertan euskara aintzat hartzea. Sormen taldean euskaldunik ez izan arren, hasieratik egon beharko lukete harremanetan itzultzaileekin, sormen lanean darabiltzaten kontzeptuek euskaraz izan dezaketen moldapena ezagutzeko. Helburua publizitate elebiduna bada, ezinbestekoa da elebitasun hori hasieratik prozeduraren parte izatea. Gakoa ez da itzulpenean asmatzea, hasieratik bi hizkuntzetan eraginkorrak izango diren mezuak zertzea baizik.

Noski, gomendio hori gauzatzea lehenengo urrats txikia baino ez litzateke.  Publizitate-agentzien etorkizunerako erronka gaztelania eta euskararen baliabideak ondo baino hobeto ezagutzen dituzten sortzaileak lan-taldearen parte izatea da. Urtero egiten du salto lan-merkatura euskaraz hezitako publizista belaunaldi berriak, baina badirudi horrek ez duela eragin handirik izan publizitate-agentzia entzutetsuen jardunean. Hortaz, unibertsitateak ere formazio-programaren gainean hausnarketa egin beharko luke, sormen elebidunaren trebakuntzari dagokionez, batik bat. Edonola ere, hizkuntzen egoera dela medio, gaztelaniazko trebakuntza beste iturri batzuetatik ere badatorkie, eta euskarazko sorkuntzan sakondu beharko litzateke. Karrera bukatzean, euskararen baliabide-maparen jabe izan beharko lukete ikasleek, lexiko eta esapideetatik hasi eta figura erretorikoetaraino. Gaur-gaurkoz, ordea, Publizitatea eta Harreman Publikoak graduan ez dago publizitate-idazkerari dagokion ikasgairik.

Azkenik, egoera irauli behar badugu, ezin aipatu gabe utzi iragarleen egitekoa. Publizitate elebiduna eskatuta, horixe exijitu beharko liekete iragarleek agentziei, bi hizkuntzetan funtzionatuko duen publizitatea. Are nabarmenagoa da erakunde publikoen kasuan, euskararen normalizazioa xede duten heinean. Mezuen kalitatea lehenetsi beharko lukete, zuzentasun edo jatortasun linguistikoaz gain, egokitasuna lehen lerrora ekarrita. “Euskararen kalitatea” txostenean onartuta dauka Eusko Jaurlaritzak printzipio hori, baina gaur egungo errealitatea helburu horretatik oso urrun dago, eta ez dirudi agentziei aldaketarik edo hobekuntzarik eskatzen zaienik.

PD: Uste dut 31 eskutik blogak aukera aparta eskaintzen didala dibulgaziorako, eta, hemendik aurrera, zenbait publizitate kanpaina elebidun ekarriko ditut, tesiaren emaria modu bisualean aletzeko. Hitz-joko polisemikoekin hasiko naiz, ados?

Posted on

Partisanoa

Juan Luis Zabala

(Leonard Cohenen beste kantu baten hitzak)

Partisanoa

Muga igaro zutenean,
amore emateko agindu zidaten.
Ezin nuen halakorik egin.
Fusila hartu eta ihes egin nuen.

Maiz aldatu dut izena,
emaztea eta seme-alabak galdu ditut.
Baina adiskide asko daukat,
eta haietako batzuk nirekin daude.

Emakume zahar batek babesa eman zigun,
etxeko ganbaran ezkutatuta.
Orduan soldaduak iritsi ziren.
Xuxurlarik gabe hil zen.

Hiru ginen gaur goizean,
ni naiz geratzen den bakarra gauean,
baina joan beharra daukat.
Mugak nire espetxea dira.

Oi haizea, haizea hegan dabil,
katabuten artean haizea hegan dabil,
askatasuna laster iritsiko da.
Orduan irtengo gara itzaletatik.

Alemanak nire etxean izan ziren.
Esan zidaten: “Amore eman”,
baina ez nuen beldurrik.
Nire arma hartu nuen berriro.

Ehun bider aldatu dut izena,
emaztea eta seme-alabak galdu ditut,
baina adiskide asko daukat.
Frantzia osoa daukat.

Gizon zahar batek
bihitegi batean ezkutatu gintuen.
Alemanek atxilotu zuten.
Harridurarik gabe hil zen.

Oi haizea, haizea hegan dabil,
katabuten artean haizea hegan dabil,
askatasuna laster iritsiko da.
Orduan irtengo gara itzaletatik.

The Partisan

When they poured across the border,
I was cautioned to surrender.
This I could not do.
I took my gun and vanished.

I have changed my name so often,
I’ve lost my wife and children.
But I have many friends,
and some of them are with me.

An old woman gave us shelter,
kept us hidden in the garret.
Then the soldiers came.
She died without a whisper.

There were three of us this morning,
I’m the only one this evening,
but I must go on.
The frontiers are my prison.

Oh, the wind, the wind is blowing,
through the graves the wind is blowing,
freedom soon will come.
Then we’ll come from the shadows.

Les Allemands étaient chez moi.
Ils m’ont dit: “Rèsigne toi”,
mais je n’ai pas peur.

J’ai repris mon arme.
J’ai changé’ cent fois de nom,
j’ai perdu femme et enfants,
mais j’ai tant d’amis.
J’ai la France entière.

Un vieil homme dans un grenier
pour la nuit nous a caché.
Les Allemands l’ont pris.
Il est mort sans surprise.

Oh, the wind, the wind is blowing,
through the graves the wind is blowing,
freedom soon will come.
Then we’ll come from the shadows.

Posted on

Maiatza noiz iritsiko

Mikel Taberna Irazoki

Espero dugun zerbait oraindik urrun dagoela adierazteko, “Ez da maiatza aile(ga)turik!” erraten ikasi genuen etxean;  tokitan dago hura, alegia, baina denboran. Ezin jakin zehazki zer ote dagoen errate horren sorreran, baina laborantzari loturiko zerbait segur aski. Baliteke garia solasean jartzen digun bertze atsotitz honek bere baitan izatea erantzuna: “Haundia banintzen edo ttikia banintzen, maiatzean burutu nintzen”.

Nolanahi ere, bazter hauetan aspaldiskotik bat baino gehiago sumatzen da maiatza noiz iritsiko desiatzen, lorailean uzta ederra bilduko duelakoan. Izanez ere, Hegoaldean aurten hauteskundeak izanen ditugu, udal eta kontzeju guzietako kargudunak hautatzeko eta EAEko batzar-biltzar nagusietako nahiz Nafarroako Parlamentuko jarlekuak betetzeko.

Hasia da gure bulegora sartzen euskaratu beharreko materiala. Botoa emateko mahaietan ari beharko dutenendako eskuliburua, adibidez. Oroitu gara aitzineko aldietan duda izan genuela hitz batzuen ordainekin: nola erran papeleta, interventor, credencial… Orduan saiatu ginen EAEko itzultzaileekin harremanetan jartzen, funtsezko gauzetan haiek eta gu ados egoteko. Orain, bat-batean ohartu gara Eusko Jaurlaritzako Terminologia Batzordeak Hauteskundeen hiztegia argitaratu zuela 2012an. Akabo zalantzak: hiztegia Interneten dago guzion eskura, eta bertzela ere edukia Euskaltermen txertatua; bertako ordain gehienek “4” ponderazio marka dutenez, ez digute bertzelako proposamenik plazaratzeko aukerarik uzten, disidente bazter-nahasletzat hartuak izan nahi ez badugu.

Murgildu gara hiztegiaren orrietan eta, hartu dituzten erabakiak oro har onargarriak iruditu bazaizkigu ere, formaren bat trabatu zaigu zintzurrean, gure praktikan (bertze arlo batzuetan) erabiltzen ditugunetatik diferenteak direlako. Jakina, ez dugu parte hartu erabakitze prozesuan eta ezin asmatu zer arrazoi izan duten hautu bakoitza egiteko.

Ez dago dudarik, eskertu egin behar da erakunde batzuek xoxa gastatzea eta hainbertze jendek lan egitea eta denbora ematea horrelako obra batean, gero erabiltzaile guzion eskura jartzeko, gainera. Baina, gisa honetako ekimenetan, xehetasun batzuek harritzen naute eta, egia errateko, tarteka atsekabea ematen ere bai.

Hiztegiaren sarreran hogeita hiru pertsonaren izenak heldu dira. Horiek bide dira, gehixeago edo guttixeago, obraren egile eta erantzule. Horien artean, oker ez banago, ez dago EAEtik kanpoko ezein erakundetako inor.

Euskararen Aholku Batzordeari buruzko urriaren 16ko 176/2007 Dekretuaren 19. artikuluak ezartzen du organo horren Terminologiako Batzordearen osaera. Leku finkoa duten EAEko entitate publiko batzuetatik aparte, UZEIk eta Euskaltzaindiak ordezkari bana dute; eta, gero, “euskararen eta terminologiaren arloan ospe aitortua duten sei pertsona” ere badaude (pertsona horien izenak geroago zehaztu zituzten). Horiek dira batzordekide guziak. Artikulu beraren f) atalean jartzen duenaren arabera, ordea, horietaz gainera, “Aztertzekoa den terminologia-arloaren arabera, Hizkuntza Politikarako sailburuordeak beste aditu batzuk ere izenda ditzake, arlo horretako batzorde-atal bereziko kideei aholku emateko. Izendapenak dena delako lan hori amaitu artean iraungo du”.

Lege-testu horren azkeneko ohar horretatik heldu zait hauteskundeen hiztegiarekin neure baitan sentitu dudan zimikoa: jakinik Nafarroan ere itzuli behar izaten ditugula hauteskundeetako testu berberak edo antzekoak, nola ez eskaini lekutto bat lan horretarako bederen erkidego urrun honetan gisa bertsuko zereginetan aritzen den norbaiti? Eta zergatik ez Iparraldeko administrazioen ordezkariren bat?

Erran beharrik ez dago, halakorik egon izatera, pertsona horiek ekarri eginen zuketen, aportatu, bakoitzak berea, eta gero erabakiak zabaltzen lagunduko eta ezarpena erraztuko ere bai.

Joan den ortzegunean, Tribuaren berbak programan, Kike Amonarrizen galderari erantzunez, Angel Errok adierazi zuen periferia nahiko kontzeptu zaharra iruditzen zitzaiola, XIX. mendekoa, Internetik gabeko garaiari zegokiona. Bada, zer nahi duzue erratea, nik, zoritxarrez, Terminologia Batzordearen kontua dela eta, bertze alor batzuetan bezalaxe, nahi baino gehiagotan sentitu dut halako haize kolpe zakar batek XIX. mende horretara bidaltzen nauela. Bistan da, ez blog hau bezalako toki zoragarrietan; horretan arrazoi du Errok, Internetek gauzak bertzela egiteko aukera paregabea eskaintzen digu.

Nork daki, agian ere maiatzetik aitzinera dena arras aldatu, eta ez naiz berriz ere gaur bezala zuengana arranguraka etorriko!

Posted on

Hizkuntzaren historiak III: gramatikalizazioa

Borja Ariztimuño López

Hitz potoloak, hitz arraroak, eta askotan itsusiak, zenbat eta halakoagoak hobe, iduriz. Terminologia zehatza, delako alorrean adituxea ez den inori, oztopo gertatu ohi zaio. Horregatik komeni da adibide ulerterrazak jartzea, bereziki lan dibulgatibo batean.

Iazko udan Eibarko UEUn antolaturiko ikastaro batean azaldutako kontu bat ekarri nahi dut gaur hona, izenburuan adierazitakoa (aurrekoren batean zeharka-edo aipatu dudana), adibide ene ustez polit batekin.

Gramatikalizazioa, labur esanda, hitz edo egitura batek izaera geroz eta gramatikalagoa hartzea da, esanahi lexikoa lausotuz eta galduz, testuinguru berrietara zabalduz, fonologikoki higatuz… baina maiz sorburuko esanahiaren parte bat gordeaz, eta berak baldintzaturiko bilakabidean barrena.

Adibide ohikoena aditz laguntzaileena da: jatorrian esanahi osoko aditzak izanik, ondoren aditz jakin batzuekiko konbinaketan erabiltzen hasi eta, azkenean, zeinahi aditzekin eta haren esanahia aldatu gabe, soilik informazio gramatikala adierazteko elementu bilakatzen baitira.

Euskara bezalako mintzaira “isolatu” eta historia laburreko baten iragana argitzeko, baliagarri izaten da oso hizkuntza askotan antzera gertatzen diren bilakabideak aztertzea eta horien bila gure hizkuntza arakatzea. Esaterako, erabilera ezberdin askoko esapide baten esanahi zaharrena, berriena eta tarteko bidea zein izan diren argitzen lagun diezaguke, lekukotasun idatziek nahikoa argi egiten ez dutenean.

Adibide baterako, behar izen-adjektiboaren eta behar izan (edo ukan, edo hobeto *edun) perifrasiaren arteko harremana, eta azken horren adiera guztien jatorri eta bilakaera modu berean azal genitzake.

Perifrasi bateko elementu bakoitzak, logikoki, perifrasia bera baino zaharrago behar du izan, hortaz, behar izen edo adjektibo moduan soilik erabiliko zen hasieran, baita horrelako elementuek parte hartzen duten ohiko perifrasietan ere (izen-predikatuetan), jatorrizko ‘premia(zko)’ adieraz:

(1)       ura behar dut ‘ura beharrezko dut, ura(ren) beharra dut’ (cf. ardoa gogoko dut)

Jakina, egitura horrek ez du bestelako interpretaziorik ahalbidetzen, baina, izen sintagmari beharrean aditz sintagma bati lotzen badiogu:

(2)       ura edan behar dut ‘ura edateko beharra dut’ (cf. ura edan gogo dut)

Hor bai, ‘premia’ > ‘obligazio’ aldaketa (hizkuntz askotan lekukotua dena) erraz gerta daiteke.

(3)       ura edan behar dut [egarri naizelako-edo] → [medikuak agindurik-edo]

Hortik aurrera, partikula modal gisa gramatikalizaturik (pentsa mugagabean erabiltzen dela, iharturiko hainbat esapidetan legez), obligazioaren modalitate deontikoaren bidez “xede” edo “asmo” adiera hartzea ere ohikoa da:

(4)

a. atera ezank patxaran botila, gaur parranda egin behar dut!
b. normalean ura edaten duzu eta, gaur ardoa edan behar al duzu?

Azken esaldiok, bereziki (4b)-k ene iritziz, badute geroaldi kutsu bat ere; izan ere, hori da modalitate deontikoaren ohiko bilakabideetako bat (obligazioarena ere bai, oro har):

(5)       bihar elurra egin behar omen du (hor ez da “asmorik”…)

Gramatikalizazio kate bat da, beraz, behar-en erabilera guztiak batzen dituena eta horien arteko harremanak eta kronologia erlatiboa azaltzen dituena, ingelesezko literaturan aipatu ohi den modura: NEED > OBLIGATION (> DEONTIC MODALITY~PURPOSE) > FUTURE. Ugariak dira horren adibideak mundu guztiko hizkuntzen artean.

Kateok, baina, behin eta berriro gertatzen diren prozesuak ditugu eta, hala, adiera oinarrizkoenetarako beste perifrasi bat sortu zen, Bizkai-Gipuzkoetan gutxienez: beharra eduki. Ikusten denez, bi berrikuntza ditu egitura honek aurrekoarekin alderatuta, mugatzailearen eta eduki aditzaren erabilera areagotuz joan baita historian zehar. Proba ezazue aurreko adibideetako behar *edun egituraren ordez beharra eduki-rekikoa txertatzen,[1] ea zenbagarreneraino iristen zareten aldi bakoitzeko aldaketa semantikoak eginez… Hain zuzen ere, oraingoz, premiatik obligaziorakoa besterik ez bide du egin, hartaraino egin duen hizkeretan. Areago, (1) adibiderako gehienok beharrezko dugun beharrezko(a) are berriagoaren kasuan, aditzekin erabili ahal izatera igaro da, bai, baina betiere hasierako NEED esanahia gordeaz.

Honenbestez, gramatikalizazio isolatuetatik gramatikalizazio kateetara eta, horietarik, gramatikalizazio kate ezberdinak geruzaz geruza nola teilakatzen diren ikustera iritsi gara. Gramatikalizazioaren teoriak, zehazki, sare itxuraz nahaspilatuen artean eta geruza erdi-estalien azpian murgiltzen, eta anabasari azalpen koherente eta ordenatu bat (aski ziurtasun eta berme sendoekin) ematen laguntzen digu hizkuntzaren historian eta historiaurrearen berreraiketan dihardugunoi, beti ere, zientzia guztietan bezala, hatsarre zenbait onartuz gero: batetik, munduko hizkuntza natural bizi guztiek printzipio berberei erantzuten dietela eta, bestetik, uniformitarismo delakoari jarraiki, gizakiaren historian zehar izan diren hizkuntza eta hizkuntza-egoera guztietan aldaketarako mekanismoak berberak izan direla.

Ariketa modura, zein katebegitan ezarriko zenukete ondoko esaldi bakoitza? Bada zuen hizkeran ezinezkoa denik? Etorkizun hutsa adierazten ote du behar partikulak? Zer dela-eta (ez)?

  1. Bihar zinemara joan behar dut.

 

  1. Azkenean zer, etorri behar al duzu?

 

  1. Ardoa behar dut.

 

  1. Hurrengo hauteskundeak irabazi behar ditugu.

 

  1. Gauean etxekolanak egin behar ditut.

 

  1. Datorren urtean goenkale bukatu behar omen da.

 

  1. Pixa egin behar dut.

 

  1. Bazkaldu behar duzu?

______________________________________

[1] Beharbada, (1) adibidean ez bere horretan, baina bai beharrezko(a) eduki (edo *edun) erabilita; kontua da mendebaldeko hizkerek, bederen, behar (edo beharrizan) izena eta beharrezko adjektiboa bereiztera egin dutela.

Posted on

Literatura periferikoetatik egindako itzulpenak eta aldizkari digitalak

Maialen Marin Lacarta

Gaur egun, liburuak berrogeita hamar bat hizkuntzaren artean itzultzen direla dio David Bellosek 2011n argitaratutako liburuan[1]. Munduko aniztasun linguistikoa kontutan izanda, berrogeita hamar hizkuntza gutxi batzuk baino ez dira, baina aski dira munduko irakurleen gehiengoa biltzeko. Oin ohar batean, halere, David Bellosek Words Without Borders aldizkari digitala aipatzen du salbuespen moduan. Aldizkari honek 105 hizkuntza ezberdinetan sortutako literatur lanen itzulpenak argitaratu ditu ingelesez. Baina oraingoz ezin dugu esan liburuen merkatuan eraginik izan duenik. Ingelesez itzulpen gutxi argitaratzen direnez, aldizkari honen zeregina are garrantzitsuagoa da. Bellosek ingelesari buruz datu interesgarriak aipatzen ditu: gehien itzultzen den sorburu-hizkuntza da eta itzulpen gutxien dituen xede-hizkuntza. Kontraesana dirudien arren, sorburu-hizkuntza garrantzitsua denez, zubi-hizkuntza bezala erabiltzen da maiz. Adibidez, Mo Yan idazle txinatarraren sei eleberri ingelesetik gaztelerara itzuli dira, txineratik itzuli beharrean. Baina ez naiz zeharbidezko itzulpenen gaiarekin sartuko[2]. Beste galdera bat datorkit gaur burura: aldizkari digitalek hizkuntza periferikoen itzulpenak sustatzeko bidea eskaintzen al dute?

Words Without Bordersek euskal literatura argitaratu duen edo ez begiratzea da nire lehen erreakzioa. “Find & Search” atalean “Basque” aukeratu ondoren, Sarah Turtle eta Iñaki Mendigurenen itzulpen bat argitaratu dutela ikusi dut: Harkaitz Canoren “You shouldn’t make it too easy for them” narrazio laburra. Asymptote aldizkarira jo dut gero. Eta eskubialdean ageri den hizkuntza barran “Basque” aukeratu ondoren, ingelesera itzulitako testu suediar bat aurkitu dut. Akats bat dela pentsatu dut. Baina ingelesezko itzulpenaren eskuinaldean Itxaso Rodriguez-Ordoñezen euskal itzulpena aukera daiteke. Beraz, kasu honetan, euskaraz itzulitako testu bat argiratu dute. Horrek bai harritu nauela.

Gero, beste bilaketa bat egin dut: Hong Kongeko literaturaren itzulpenak argitaratu dituzten ala ez jakin nahi dut. Asymptote aldizkarian, bilaketak hizkuntzen arabera egin ahal izateaz gain, mapa batean ere egin daitezke. Hong Kong aukeratu ondoren, hiru testu agertu zaizkit: narrazio labur bat, poema bat eta elkarrizketa bat. Words Without Bordersen kasuan, aldiz, Hong Kong ez dago zerrendatuta “countries/regions” atalean. Bestalde, Hong Kongeko literatura definitzea ere ez da batere erraza: Hong Kongen jaiotako idazleek idatzitakoa? Hong Kongen bizi diren idazleek idatzitakoa? Hong Kongi buruzko literatura? Gai honen inguruko eztabaidak ugariak dira. Hori ikusita, txineratik itzulitako testuei begirada bat eman, eta bilaketa barran “Hong Kong” hitz gakoa bilatu dut. Denera, narrazio labur bat, komiki bat eta elkarrizketa bat aurkitu ditut.

Aipatu ditudan bi aldizkari hauek oso ezberdinak dira: Words Without Borders Estatu Batuetan finkatua dago eta Asymptoteko editore nagusia Taiwanen. Lehenengoa 2003an sortu zen eta bigarrena 2009an. Lehenengoak itzulpenak ordaindu egiten ditu, bigarrenak oraindik ez. Biak irabazi asmorik gabeko erakundeak dira. Bai Hong Kongeko literaturaren eta bai euskal literaturaren kasuetan itzulpen gutxi argitaratu dituzte. Horregatik, Hong Kongeko unibertsitatean klase ematen dudanez, eta hemengo ikasleek txineratik ingelesera itzultzen dutenez, nire ikasleak itzulpenak bidaltzera animatzen ditut aukera dudanean. Itzulpenak argitaratzen hasteko aukera ona iruditzen zait.

Ezin esan aldizkari digitalek zenbateraino alda dezaketen literatura periferikoetatik egindako itzulpenen egoera. Ez dakit zenbat irakurle izango dituzten ere. Baina garrantzitsua iruditzen zait bide hau izan badela jakitea.

_____________________________

[1] David Bellos, “Global Flows: Center and Periphery in the Translation of Books”, in Is That a Fish in your Ear? Translation and the Meaning of Everything, New York, Faber and Faber, 2011, 202-216.
[2] Artikulu honetan hitz egin dugu horri buruz: Aiora Jaka Irizar eta Maialen Marin-Lacarta, “Txinatar literatura euskaraz: zeharbidezko itzulpenetatik zuzenekoetara itzultzaile-bikoteen eskutik”, Uztaro 89 (2014): 39-64.

Posted on

Demagun

Itziar Diez de Ultzurrun Sagalà

Izan gaitezen baikor. Gaitezen diberti. Demagun Olentzerok baduela gure blogaren berri. Demagun irakurtzen duela Maialen Berasategik abenduan egindako eskea, prestatzen duela irakurleek euskal itzulpenei dieten alergia(txoa?) sendatzeko ukendua eta (oh! miraria!) agortu egiten direla amen batean han eta hemengo gordetegietan lozorroan zeutzan itzulpen gehienak; tira, ez gaitezen handinahiak izan: itzulpenetako asko. Demagun agorturiko horiek guztiak berrargitaratzeko Ekintza Plana taxutzen eta abiarazten dela beste amen batean, eta hor hasten dela zuzentzaile-armada begi-zorrotz bat testuok orrazten jo eta su oraingo idaztarauak buruan eta boligrafo gorriak eskuan. Demagun zuzentzaile-armada horrek iradokizunak jasotzeko online postontzia jartzen duela itzultzaile eta irakurle guztiendako zabalik, nork bere kalko oker, egitura narras edota erabilera desegoki gorrotatuena(k) salatzeko (azken batean ametsetan ere toki egin behar baitzaie topikoei, errealitate ukitua izan dezaten, eta ez al dugu esaten, bada, euskaldun guztiok filologo txiki eta txorrotx bat daramagula geure baitan?).

Holako abagune miragarri batean bagina, hauxe litzateke nire eskaria: ezaba ditzatela gure itzulpenetatik segur aski ingelesaren bidez gehienbat (baina ez bakarrik) kalean zutik dabilen jendea, hilerrian zutik daudenak hobi egin berri baten aurrean, eta leihotik begira daudenak zutik; gurpildun aulkiaren atzean zutik dauden erizainak, txirrina jo ondotik ate nagusiaren aurrean zutik geratzen diren bisitariak eta are espaloian ere zutik egoten direnak kalea gurutzatzeko zain.

Jakina da euskaraz besterik gabe egon (edo besterik gabe izan) erabiliko genukeen testuinguru anitzetan ingelesez stand (eta sit) erabiltzen direla. Aditz horiek, baina, esanahi gehigarri bat daramate, euskaraz maiz debaldekoa den zehaztasun bat, jendea, atean kas-kas jo eta gero, zutik egon ohi baita.

Eta hau dena diot lotsaz eta autokritika saio gisa, nire itzulpenetan ere komeni baino gehiago zehaztu izan baitut nola zegoen jendea harrikoa egiten edo leihotik begira. Nago gaztelaniazko itzulpenetan ere badela pertsonaien gorputz-jarrerak beharrik gabe nabarmenarazteko joera gehiegizko hori. Gaitezen kontsola. 😉

Posted on

Itzulpena Europako erakundeetan: zenbait datu (1)

Karlos del Olmo

Europar Batasunak 2015erako ondu dituen aurrekontuei erreparatuz gero, itzulpengintzarekin zerikusia duten zenbait datu jakingarri topatuko ditugu, lanbidearen garrantzia eta zama hobeto ulertzeko urgazle. Parlamentuari dagokionez, esaterako, kanpoko itzulpen zerbitzuetarako (hau da, barruko itzulpen zerbitzu ofizialek egiten ez dituzten lanak), 10.000.000 euro dituzte izendatuta. 2014an, 7.000.000 izan ziren (azken likidazioa egin gabe dago), eta 2013an, 11.904.660,85 erabili zituzten, likidazioak erakutsi bezala. Kreditu horrek itzulpena bera, mekanografia, kodetzea eta laguntza teknikoa ordaintzen ditu. Beste aurrekontu sail batzuk ere erlazionatuta daude itzulpengintzarekin, informatika eta telekomunikazioetarako kredituen zati bat itzultzen laguntzeko tresna informatikoetarako dira eta.

Baina ez da atal bakarra. Beste kapitulu batek (3.2) 4.5. atalean 5.077.120 euro ditu gordeta mahai-inguruak, mintegiak eta kultur ekimenak antolatzeko. Eta berariaz aipatzen dituzte horien artean eleaniztasunari laguntzeko neurri eta tresnetako batzuk: “interprete eta itzultzaileen trebatzaileekin elkartzea”, “interpretearen eta itzultzailearen lanbidea sustatzeko neurri eta ekintzak”, “interpretazioa eta itzulpengintza irakasten dituzten unibertsitate, eskola eta bestelako erakundeei diruz laguntzeko programa bat”…

Aipatu datuetan ez daude jasota barruko langileei ordaintzeko kantitateak, ezta gastu orokorretan horiei dagozkien hainbanaketak ere.

Eta interpretazioari dagokionez? Kapitulua mardulagoa da, izan ere. 49.524.900 euro, ondokoak ordaintzeko:

  • barne zerbitzuek bete ezin dituzten interpretazio zerbitzuak kontratatzearen ingurukoak (lansariak, gizarte segurantza, bidaiak, otorduak eta bestelako gastuak),
  • interpreteen lana bideratzeko beharrezko diren gainerako kanpoko teknikarien eralgitzeak,
  • beste erakunde ofizial batzetako interpreteek Parlamentuari emandako zerbitzuak eta
  • interpretazio zerbitzuei berez datxezkien bestelako irioteak: bilkurak prestatzea, interpreteak trebatu eta aukeratzea.

Itzulpenean legetxe, beste kreditu batzuetako (informatika, eleaniztasuna, esaterako) diru hornietako batzuk ere interpretaziora joaten dira.

Gogoan izan beharra dago aurrekontu osoan, funtzionarioek eta barruko aldi baterako agenteentzako aurrekontua 609.133.635 euro direla (itzultzaileak eta interpreteak barne); kanpokoena, berriz, 121.114.400 (kanpoko itzultzaile eta interpreteek horren erdia jotzen bide dute, gutxi goiti-beheiti).

Hurrengo atal batean beste datu batzuk ere aztertuko ditugun arren, itaun bat utz genezake airean, ea erantzuna ere haizean jotzen ari ote den: zenbat itzultzaile eta interprete kontrata lezake Parlamentuak kanporako lanetarako diru hori erabilirik?

Posted on

Koadroez, markoez…

Maialen Berasategi Catalán

Testu asko, itzuli ondoren, maketatu eta bueltatu egiten zaizkio itzultzaileari, ziurta dezan ez dela ezer galdu eta ez hautsi doc dokumentu biluziak eder txukun jantzi eta PDFratzeko espedizio maiz arriskutsuxean –zenbat eta ez-euskaldunagoa diseinuaren arduraduna, orduan eta handiagoa noski arriskua, baina ez gara sartuko ur lohi horietan–. Tira, askotan bueltatu ere ez zaizkio egiten, eta hortxe joaten dira inprentara, dauden-daudenean. Baina har dezagun beste kasua, itzultzaileak behin betiko testua berrikusteko aukera izaten duenekoa.

Koro Garmendiak, txoko honetan bertan, irailean, eskerrak eman zizkien goxokiari forma eta bilgarri egokia jartzeko lanak hartzen dituzuen guztiei. Eta erabat ados nago. Ez du lan erraza behar idazki bat hartu, antolatu, ordenatu eta argi, ulergarri, dotore, deigarri edo eder jartzeak –testuaren funtzioa zein den–, irudien eta hizkien zirrimarra kartografiatzeak; ziur askotan behar baino denbora gutxiago izaten dela lana behar bezain kontuz egiteko, eta ziur sarri makina bat buruhauste ere izaten dela egilearen estilo-apetak behar bezala betetzeko. Eta zer esan ele biko argitalpenez? Aski lan puzzlea osatzeko: hizkuntza batean kabitzen dena bestean ez dela kabitzen, batean bi hitzetan esaten dena bestean seitan esaten dela, eta abar eta abar. Ulergarria da, beraz, nahi gabeko hutsegitetxoak egitea.

Baina nahi gabeko okertxo erabat logikoetatik harago, bada joera bat, ez orokortua baina bai uste baino nabarmenagoa –irudipen hori dut, behintzat–, diseinu-kontu batzuk testuaren arau esplizitu eta inplizituen gainetik jartzekoa. Letra-tipo irakurtezinez ari naiz, besteak beste: begiak sano dituen edonor miopetzeko moduko letra lodi pila-pilatu horiez, adibidez. Eta honelakoez ere bai: “perretxiko-biltzaileen iii. topaketa”; zilegi ote perretxiko-biltzaileak iiika jartzea letra xehearekin efektu berezi (?) bat lortzearren? Eta liburu eta abarren izenburuen etzana misterioz desagertzen denean? Zer ulertu behar du irakurleak zehazki “J. L. Otamendiren Kapital publikoa” irakurtzen duenean?

Bada, gertatzen da testua berrikustean itzultzaileak horiek zuzentzeko eskatu eta ezezkoa jasotzea. Ez beti, jakina, baina, esan bezala, bada joeratxo bat. Eta orduan, ezin galderari eutsi: testu baten diseinua testuaren beraren gainetik jartzea ez ote da koadro bati margolan erdia estaltzen duen marko bat jartzea bezala?