Ikusi eta ikasi

Igone Zabala Unzalu

Uste dut edozein euskaldunek esan lezakeela ikustea eta ikastea oso gauza diferenteak direla, nahiz eta ikusteak ikasten laguntzen digula ere esan lezakeen batek baino gehiagok. Esanahi konposizionalari begiratuko bagenio, erakutsi ‘ikusarazi’ eta irakatsi ‘ikasarazi’ ere jarduera mota desberdintzat joko genituzke. Nolanahi ere, maiz entzun edota irakur ditzakegu honelako esaldiak:

Ez naiz hona etorri inori erakustera euskara maitatzen.
Amak erakusten die janaria bilatzen.
Euskara erakusten du.

Euskaltzaindiaren Hiztegira jotzen badugu, hiru adiera aurkituko ditugu erakutsi sarreran.

1 Ikusarazi, begien aurrean ipini; ikusten utzi: …Gorputz zuria biluzik erakutsi zionean. Idatzi nion gutuna bere emazteari erakutsi ziola…
2 (Gauza abstraktuez mintzatuz) Guregana erakutsi duzuen leialtasunagatik.
3 Zerbait egiteko jakituria edo trebetasuna eman. Ez dakienari erakutsi.

Hizpide dugun hirugarren adiera hori jasota dago baita Orotariko Euskal Hiztegian, eta ohar hau darama: «Menos usado en esta acepción, aunque encontramos testimonios de todas las épocas y dialectos.». Hortaz, euskararen hizkera desberdinetan ondo sustraitutzat har daitekeela dirudi erakutsi aditzaren adiera ez konposizional hori. Nolanahi ere, erregistro berekotzat hartuko genituzke gaur egun irakatsi eta erakutsi testuinguru berean erabilita? Duela gutxi sortutako adiera balitz, ez ote genuke hartuko erakutsi aditzaren adiera hori estilo zaindutik baztertzekotzat edota “kalko okertzat”?

Kontu honek gogorarazten dit unibertsitatean euskaraz ikasten hasi nintzenean Gaur ez dago eskolarik edota Lau eskola-ordu ditut entzuten nuen bakoitzean berehala burura etortzen zitzaidan txikitako esperientzia bat. Izan ere, nire txikitako ingurune erdaldunean ohikoa zen zenbait umek “Hoy no hay escuela” eta antzekoak esatea. Eta ohikoa zen baita baten batek berehala erantzutea “Escuela si pero clase no” leloarekin. Zalantzarik ez dago gaztelaniaz eskola gutxiko hiztunen hizkerakotzat hartuko genituzkeela halako esaldiak. Euskaraz, ordea, bestelako ibilbidea izan du eskola izenak. Aitzakia modura erabili nahi izan dut gogoeta txiki hau agerian uzten saiatzeko “hizkuntzaren zaintzaileek” adiera edo erabilera bat estigmatizatzeak (edo ontzat emateak) erabateko eragina duela hiztunok hizkuntza-baliabide jakin bat zuzentzat edota estilo zaindukotzat edukitzeko.