Borja Ariztimuño Lopez
Hizkuntzak belaunaldiz belaunaldi garatu eta aldatu diren egiturak dira, urteen joanean pieza zaharrak erauzi eta berriak erantsi zaizkienak. Gizakien arteko lan kolektiborik miresgarriena inondik ere.
Oraindik ez dakigu, eta litekeena da sekula ez jakitea, non-noiz sortu z(ir)en hizkuntza(k); bistan da, singularra ala plurala behar duen ere ez jakinki! Hala ere, merezi du ur(te)-lasterraren kontra murgiltzea.
Hizkuntzak, errealitate akustiko eta mentalak izanik, soilik izkributan jarritakoan sartu ahal izan dira historian, historia zentzu hertsian, dokumentaturikoan alegia. Horrek ez du esan nahi, jakina, lehendabiziko idatzien aurretik gure arbasoek zer-nolako hizkuntza zerabilten ezin jakin dezakegunik, historiaurrera hurbildu ezin gaitezkeenik (baina nor edo nor tematurik egonagatik ere, genetikak eta haitzuloetako pinturek ez dute ezer esatekorik kontu honetan).
Adibide ezagun bat ipintzearren: mendebaldean dau eta dot, erdialdean du (testu zaharretan deu) eta det (antzina, deut), eta ekialdean du eta dut esan izan badira historikoki, eta ninduzun bezalako adizki orokorretako -du- kontuan harturik, *dadu eta *dadut bezala berreraiki genitzake, arazo handiegirik gabe, *edun aditzaren adizkiak (Gasteizko hizkeran eun zena). Berdin nas (lehen nax), naiz eta niz hirukotearekin (eta naizateke bezalako formen laguntzaz): *naiza ateratzen zaigu.
Izartxoek sorrarazten duten misteriozko lausoaren pean, ordea, egiazko forma baten isla dagoela ez genuke ahantzi behar. Inoiz segurtasun osoz, inoiz zalantzati, betiere ahalik eta fidelen izateko asmoaz, baiezta dezakegu antzinako euskaldunek, VIII. mendearen inguruan hor nonbait (Donemiliagako glosetako dugu hura baino lehenago, gutxienez), euskaldun guztiek, *dadu (edo are dau), *dadut (edo are *daut) eta *naiza (edo are naiz) esaten zutela, beste hainbat gauzaren artean.
Besterik da zergatik eta nola gauzatu zen batasun hori, hots, euskalkietako aldaera ezberdinak eman dituen jatorrizko formaren hedadura geografikoa eta aldaerak berak elkarrengandik asko ez bereizi izana. Batzuek,[1] euskara lurraldez mugatuago zelako usteari jarraiki, hedakuntza berantiar bati egotzi izan diote batasun ez hain aspaldiko hori. Bestetzuek, hiztunen egituratze sendo bat dakusate, garai hartako bateratzearen oinarri.
Edonola ere, gai zirraragarria da hizkuntzaren historiaurrea, egungo euskara ere are hobeto ulertzen laguntzen diguna, eta historia-liburuek nahiz liburu historikoek dioskutena baino harago irakats diezagukeena.
[1] Ildo beretik doake atzo lehenengoz erakutsi zuten dokumental hau.
31 eskutik 