Maialen Marin Lacarta
Orain dela astebete justu-justu, nire lehenengo klasea eman nuen Hong Kong Baptist unibertsitatean. Irakasgaiak «Reading Chinese Literature in Translation» du izena eta ingelesez ematen dut, Hong Kongen unibertsitateko klaseak ingelesez ematen baitira. Hogeita hamabost ikasle ditut, hemengoak gehienak, eta Txinakoak lau edo bost. Jakin-minak jan dizkit barrenak azken aste hauetan, esperimentu honek nola aurrera egingo duen ikusteko irrikatan bainago, eta ilusio handiarekin hasi nuen klasea. Adi-adi entzuten zidaten moduarengatik, ikasleak esperientzia berri baten zain zeudela zirudien. «I am curious to see how a Spanish lady teaches this course», esan zuen batek. Estereotipoen alarma piztu zitzaidan berehala. Euskalduna naizela azaltzeko aprobetxatu nuen, ea hori zer den bazekiten galdetu nien, eta batek hizkuntza bat dela erantzun zidan. Zertaz ari nintzen uler zezaten, hizkuntza bat izateaz gain shaoshuminzu (少数民族) bat dela esan nien, Txinan etnia minoritarioei deitzeko erabiltzen den terminoa aipatuz. Orain ez naiz termino horren konnotazioekin hasiko, baina segituan ulertu zuten zer esan nahi nuen.
Lehen klase honetan, txinera klasikoari eta haren literaturaren kontzeptuari buruz aritu nintzen, eta itzultzailearentzat erronka bat izan daitezkeen zenbait ezaugarri linguistiko eta literario aipatu nituen. Testuartekotasuna da horietako bat. Txinako literaturan, bai modernoan eta bai klasikoan, oso ohikoa da beste literatur obra garaikide edo zaharrago bati erreferentzia egitea. Testuartekotasun horrek forma ezberdinak har ditzake: beste obra bateko pertsonaia baten aipamena izan daiteke, esaera bat metafora bihurtuta erabiltzea, gai bera lantzea, eta abar. Testuartekotasuna testuinguru txinatar hutsean aipatzearekin ez dut esan nahi beste literaturetan ageri ez denik –Bibliari egindako erreferentziak datozkit burura, adibidez– baina, txineraren kasuan, hainbat arrazoi historiko bitarteko, oso ohikoa da.
Ezaugarria agertzeko, literatura klasikoan metafora bihurtu den esaera baten adibidea aipatu nuen. Lainoa eta euria: yunyu 云雨. Jatorrizko istorioa Song Yuk idatzi omen zuen K.a. hirugarren mendean. Istorioaren zati batek honela dio:
Behin batean, erregea pasieran zebilen Gaotangen. Nekatuta zegoenez, lo kuluxka bat egin zuen eta, ametsetan, emakume batek hitz egin zion: «Errege, Sorginen mendian bizi naiz, atzerritarra naiz Gaotangen. Erregea hona etorri dela entzutean, nire burkoa eta ohea eskaintzera etorri naiz». Eta erregeak harekin gozatu zuen. Emakumeak, joan baino lehen, esan zion: «Sorginen mendiaren isurialde eguzkitsuan bizi naiz, gailur garaiaren haitzartean. Goizean egunsentiko lainoa naiz, iluntzean, labaintzen den euria. Egunsentiero, iluntzero, Eguzki terrazaren oinean».
Geroztik, literatura klasikoan lainoa eta euria edo Eguzki terraza ageri direnean, erotismoarekin lotzen dira.
Itzultzaileak lotura horiek antzemateko gai izan behar du eta, horretarako, ezinbestekoa zaio literatura ondo ezagutzea. Txineraz eta beste hainbat hizkuntzatan idatzitako komentario eta obra kritikoak oso lagungarriak izango zaizkio sakontze-lan horretan, literatura klasikoaren kasuan batik bat.
Hala gertatu zen Aiora Jakak eta biok itzuli genuen Mo Yanen Hori da umorea, maisu! liburuan ere. Bertako «Sendagai miragarria» ipuina Lu Xunek 1919an idatzitako «Sendagaia» ipuinean dago inspiratuta. Kasu honetan, bi ipuinen gaien antzekotasunean eta bien karga ideologiko garrantzitsuan ikusten da testuartekotasuna. Lu Xunen obra hain da famatua, non txinatar literatura ikasi duen edonork antzemango baitu erreferentzia hori. Euskaraz gal ez zedin, oin-ohar bat jartzea erabaki genuen guk, gehiago jakin nahi zuten irakurleak Lu Xunen obrara bideratzeko.
Lehenengo klasea besterik ez da izan, eta ideia asko ekarri dizkit dagoeneko burura. Konturatu naiz hemen ere Europan zabaldu diren hainbat mito orientalista bizirik daudela: literatura klasikoaren idealizazioa eta modernoaren gaitzespena, eta historiarik gabeko literatura aldagaitz baten ideia. Baina gai hauek beste baterako utziko ditut. Ematen ari naizen irakasgaiaren izenburuak dioen bezala, «in translation» bizi naizela iruditzen zait eta, oraingoz, «lost» ere bai.
31 eskutik 