Irantzu Epelde Zendoia
Uretan geldirik dagoen harriari nahiz beste edozeri egiten zaio goroldioa. Uretan denbora handian erabili gabe geldirik egon den txalupari ere goroldioa egiten zaio. Uraren azpian egonik, marea jaisten denean bakarrik agertzen diren harriak ere goroldioz jantzita azaltzen dira. Horrelako harri baten gainean hanka jarriz gero irrist egitea segurua izaten da. Ondarruberbetan webgunean lekukotasun politak irakurri ditugu berriki:
Mari beian euala atxetatik Ondarruko plaittik Saturranea aringaingan juten giñanin bagenkixen oaldixe eukan arrixan gañin ezin gendule ainkaik ipiñi. Sikotan dan arrixai, mille urtin geldik eon arren sekule ezgako oaldirik eingo. Oaldixe etteko, umedaziñoi ero bustixe birde.
Marea behean zegoenean Ondarroako hondartzatik Saturraranera harkaitzez harkaitz korrika joaten ginenean, bagenekien goroldioa zuen harriaren gainean ezin genuela hankarik jarri. Lehorrean dagoen harriari, mila urtean geldirik egon arren, ez zaio inoiz goroldiorik lotuko. Goroldioa sortzeko, hezetasuna edo bustia behar da.
Euskarazko botanika liburu batean (1888ko jatorrizkoaren faksimile edizioan), goroldio hitzaren etimologia berezi hau topatu dut; ea zer zaizuen:
Cast. musgo en general; fran. mousse; vas. goroldioa, D. T.: en esta comarca [Bertizen] goroldiya, de goraldiya cambiando la a en o y significa levantamiento o acción de levantar, aludiendo al fenómeno que se nota en su esporangio o cápsula que contiene sus esporos o semillas. Esta caja está encerrada dentro de otra membranosa y creciendo a la maduréz, el pedícelo del esporangio o cápsula interior parte horizontalmente y por medio a la membranosa exterior, elevando consigo a la facción superior, que despues sirve de capucha al esporangio. Fenómeno es este, que en nuestros días es ignorado de la mayoría de las gentes, pero que parece fue observado por los que pusieron a las plantas de este grupo nombre tan propio y característico y cuya observación indica una civilización avanzada y estudios muy delicados.
Lakoizketako erua deitzen omen zioten botanika liburu horren egileari: Jose Maria de Lakoizketa apeza (1831-1889). Beti belar xaharren eta era guztietako harrien bila ibiltzen omen zelako… Ordea, euskal lexikografiari ezin utzizko ekarpena egin zion bere Diccionario de los nombres euskaros de las plantas hiztegiarekin. Interneten eskura dago orain.
31 eskutik 