Poesiaren egunaren karietarat

Itziar Diez de Ultzurrun Sagalà

Jakin nuenean blogaren bigarren bizialdi honetako egutegian martxoaren 20a egokitua zitzaidala lehen testua argitaratzeko, gogoratu nuen martxoaren 21a dela Poesiaren Nazioarteko Eguna –ene! lehenbiziko letrek larriz behar dute? xehez?–, eta, hortaz, otu zitzaidan ez zela aukera txarra poesia itzultzeari buruzko zeozer apailatzen saiatzea, nahiz eta jakin badakidan ez dudala tresneria teoriko nahikorik itzulpen alor berezi horri buruzko gogoeta mamitsurik egiteko, argi dudan gauza bakarra baita olerkiak itzultzean konturatzen dela bat, inoiz baino argiago, zein diren norberaren ahulgune linguistiko-estetiko-musikalak.

Nolanahi ere, handik puska batera, Antonio Machadoren olerki aski famatu baten bi bertso-lerrorik ospetsuenak itzuli beharra suertatu zitzaidan hitz lauz idatziriko testu batean, eta pentsatu nuen ezen, olerkiak itzulsortzeaz ikuspegi teorikotik idatzi beharrean, hobe nuela poema labur hori bera osorik itzuli eta itzulpenean agerturiko koskez eta sumaturiko ezinez mintzatzea gaur hemen.

Horiek horrela, poemarekin itzuljostetan hasia nintzela, bazterrak harrotu zituen Roald Dahlen liburuen hizkera desegokia berrikusteko ekimen batek. Hasteko eta bat, bururatu zitzaidan beldurgarriena ez ote zen liburu araztuak irakurriko dituztenek pentsatzea moldaturiko bertsio horiek direla jatorrizkoak eta ez ote ditugun galduko lanak idatzi zireneko testuingurua eta orduko ajeak ulertzeko gakoak eta, horrekin batera, egungo zauri eta gatazka aunitzen sustraietara eramaten ahal gaituzten arrastoak, nondik heldu garen jabetzeko argiak; beldurgarriena ez ote den garai batean normalduriko estigmez mintzatzeko aukera galtzea, baina tira, pentsatu nuen gero, gaztelaniaz irakurtzen duten askok ere uste dute Margaret Atwooden jatorrizko bertsioa irakurtzen ari direla Salamandran El cuento de la criada gaztelania batuan irakurtzen ari direnean…

Nolanahi ere, hasteko eta bi, neure baitako itzultzailea “les belles infidèles” deituriko itzulpenez gogoratu zen. Dakizuenez, hala deitu ziren testu klasikoak Frantziako XVII. mendeko literatura-modetara eta gizarte-balioetara moldatuz taxutu ziren itzulpenak; eta kontua da ezen, bi fenomenoen arteko loturez hausnarrean ari nintzela, esamolde horren jatorri sexistaz ohartu nintzela, hots, emakume eder desleialen klixea zegoela oinarrian, segur aski garaiko jakintsuek jakin bazekitelako emakumea ezin dela aldi berean ederra eta leiala izan, egungo jakintsu erdaldunek aski ongi dakiten bezala sendagilea ezin dela izan aldi berean mediku ona eta euskalduna…

Baina ez ote nintzen nire asmoaz desbideratzen ninduten ibiak iragaten ari, zeren nik Machadoren poema itzuli bat ekarri nahi nuen gaur hona. Horrenbestez, Dahlen aferaz eta haren ertz politikoez ez kezkatzea erabaki nuen eta Poesiaren Nazioarteko Egunari nire aletxoa ekarri eta pentsatu nuen horretarako ez ikusia egin behar niela nire xedeaz aldenduko ninduten albisteei, esate baterako, itzulpena jardun politikoa ere badela ikusarazi digun eraso bati, zeinaren bitartez Katakrakek argitaratu eta Amaia Astobizak itzulitako Puta zikinak liburuaren hainbat ale hondatu baitzituzten Baionan otsail bukaeran, noiz eta gure alaba Nagore Tolosak euskaraturiko Fahrenheit 451 irakurtzen hasi baitzen…

Baina, zer diren gauzak, liburu debekatu, araztu, hondatu eta erreen bila sarean hasi, eta jakin dut Machadoren lan batzuk ere debekatu zirela Espainiako Gerra Zibilaren ondoren, ez zutela bakarrik poeta erbesteratu, haren hitzak ere desagerrarazi nahi izan zituztela… Azken batean, pentsatu dut hondarrean, hitzak ere ekintzak baitira. Eta sigi-saga nahasi samar honetan igaro ditudan ibietan barrena nire bigarren asmora itzultzea erabaki dut eta olerki baten itzulpena ekartzea gaur hona Poesiaren Nazioarteko Egunaren karietarat: ibiliz egiten baitira bideak, eta itzulinguruz eta itzuliz, zabaltzen.

Hona hemen, beraz, nire itzulpen saioa:

Caminante, son tus huellas el camino y nada más; Caminante, no hay camino, se hace camino al andar. Al andar se hace el camino, y al volver la vista atrás se ve la senda que nunca se ha de volver a pisar. Caminante no hay camino sino estelas en la mar.

Ibiltari, zure oinatzak dira bidea, hori da dena; ibiltari, biderik ez da, ibiliz da egiten bidea. Bidea ibiliz da egiten, eta atzera begiratzean han da ikusten sekula berriz zapalduko ez dugun xendra, Ibiltari, biderik ez da soilik itsasoan uberak.