Eguna: 2023-03-31

Itziar Otegi Aranburu

Gure niak baldintzatuta daude, eta, gainera, hil egiten dira.Egunero zertxobait aldatuta esnatzen gara, eta bezperan ginen pertsona hilda dago (…). Are, gerta liteke atsegin ez izatea gure ni zaharrak, erabili eta botatzekoak diren gure arbaso horiek.

Self-consciousness, John Updike.

Kontzeptu berri bat ezagutu dut duela gutxi, eta jakin-mina piztu dit: dead name. Literalki, “izen hila”. Ingelesez, pertsona trans batek trantsizioa egin aurretik zuen izena adierazten du dead name terminoak.

Oxford hiztegiak jasotzen du Twitterren begiztatu zuela lehen aldiz, 2010ean. 2013an, aditz gisako erabilera atzeman zuen, deadnaming, edo to deadname. Alegia, pertsona trans bat izendatzea trantsizioa egin aurretik zuen izena erabiliz, dela oharkabean, dela asmo txarrez.

Kontuak berebiziko garrantzia du, eragin zuzena baitu pertsonaren ongizatean eta osasunean. Pertsona trans batzuek –ez denek– legez aldatzen dute izena trantsizioa egitean, baina hala ere oztopoak izan ohi dituzte, burokratikoak, administratiboak edo bestelakoak, izen berria normaltasunez erabili ahal izateko. Deadnaming egitea transfobiaren aurpegietako bat izan daiteke, indarkeria mota bat. Insultar por nombre muerto, irakurri dut artikulu batean.

Bilaketa egin dut datu-base terminologikoetan. Euskaltermen eta IATEn ez dut aurkitu, baina Termiumen bai, eta Termcaten.

Termiumen ikasi dut frantsesez morinom esaten dela dead name, eta ekintza, morinommer:

Désigner par son prénom d’état-civil de naissance (morinom), une personne qui en a changé depuis. S’utilise pour les personnes trans. Quand quelqu’un te mégenre ou te morinomme c’est comme si toutes ces cicatrices étaient vives. Je ferais la vaisselle tous les jours si ça me protégeait d’être mégenrée.— (Sophie Labelle, Assignée garçon, webcomic, page #132). Dictionnaire, Lalanguefrançaise.com

Espainolerako, nombre impuesto proposatzen du Termiumek, eta utilizar el nombre impuesto.

…izen hila, izen esleitua, izen inposatua, izen hilaz iraindu, izen inposatuaz deitu, izen inposatua erabili…

Termcaten informazio gehiago dago:

… jaiotizena, bataio-izena, ponte-izena, izen ohia…

Katalanez, beraz, hiru ordain proposatzen dituzte: exnom, nom mort, eta nom de naixement. Interesgarriak dira Termcatek eaten dituen definizioak eta oharrak:

Definition: Nom amb què era anomenada una persona transgènere abans d’adoptar el seu nom sentit. Note • 1. La denominació nom mort és una forma connotada, que mostra la voluntat de separar-se de la identitat assignada a la persona en néixer. Les formes exnom i nom de naixement, en canvi, són de registre més neutre. La forma nom de naixement (i igualment la forma paral·lela en altres llengües) és pròpia sobretot de contextos formals i pot utilitzar-se, més enllà de l’àmbit de la transidentitat, per a designar, en general, el nom amb què s’inscriu oficialment una persona en néixer. • 2. Generalment, l’exnom no es correspon amb la identitat de gènere de la persona que decideix fer el canvi. * Letra lodiak nik jarriak dira.

Nom mort forma konnotatutzat jotzen dute, beraz, eta exnom eta nom de naixement, neutroagotzat.

Are konnotatuagoak dira RAEk eta Fundéuk proposaturiko necrónimo, necronombre edo innombre ordainak. Hauxe dio Fundéuk erantzun batean:

El anglicismo deadname se usa para referirse al nombre de nacimiento de una persona trans que ya no utiliza. En español se emplean alternativas como necrónimo, necronombre, innombre o, como indica la RAE en su cuenta de Twitter, nombre muerto y nombre de nacimiento/antiguo/anterior. De estas opciones, necrónimo es la mayoritaria en el uso, y, como se señala en esta misma cuenta académica, aunque ya se utiliza para designar el nombre de alguien que pertenecía a una persona muerta, está bien formado y puede fácilmente ampliar su significado.

Hain zuzen ere konnotazio horiengatik, dead name kontzeptuak baditu aurkariak. Ohikoa den bezala, norberaren bizipenaren araberakoa da terminoari buruzko iritzia. Pertsona trans batzuek atzean utzi nahi dute aurreko identitatea, eta begi onez ikusten dute dead name kontzeptua. Beste batzuek, ordea, aurrekoaren gainean eraikitako identitate gisa ulertzen dute berria, eta ez dute aurreko hura ahazteko beharrik.

“A mí me cabrea eso de ‘nombre muerto’. No nacemos de nuevo cuando hacemos la transición, simplemente evolucionamos. Preferiría algo como ‘nombre pasado’”. Mar Llop, El País (2023/03/26).

Bestalde, transitua egindako pertsonen senide edo lagunen bizipenak ere aintzat hartu beharrekoak dira, eta litekeena da dead name edo necrónimo bezain termino markatuak egokiak izatea haien esperientzia adierazteko, zenbait kasutan.

… hil-izena, nekronimoa, izen abandonatua, izen atzean utzia, izen iragana, izen zaharkitua, izen gaitzetsia, izen arbuiatua …

Termcateko definizioan ageri den nom sentit horretatik, batzuek nombre sentido hobesten dute, género sentido ere esaten baita. Ingelesez ere, batzuek chosen name edo preferred name hobesten dituzte, baina esapide horiek aditzera ematen dute nolabait “hautazkoa” dela izen bat edo bestea erabiltzea.

… izen sentitua, izen hautatua, izen hobetsia, izen onetsia…

Estatuko trans lege berrian, otsailaren 28ko 4/2023 Legean, ez dut gisa horretako terminorik aurkitu. Ageri dira nombre registral, nuevo nombre propio, principio de libre elección del nombre propio eta abar, baina ez nombre muerto edo nombre sentido edo antzekorik.

…erregistroaren araberako izena, izen berezi berria, izen berezia askatasunez hautatu ahal izatearen printzipioa…

Euskaraz ez dut ordainik aurkitu, eta kontsulta egin dut pertsona transen Euskal Herriko elkarte batzuetan. Jakin dut deadname erabiltzen dutela, euskaraz zein gaztelaniaz. Naizen adingabe transexualen familien elkartean erantzun hau eman didate:

Gazte transexual gehienek dead name esaten dute euskaraz eta gaztelaniaz hitz egiten dutenean. Hala ere, batzuetan izen zaharra esaten dute, edo, kaleko hizkuntzan, lehengo izena. Azalpena emateko aukera dagoenean, jaiotzean jarritako izena esaten dugu. Nombre sentido niri ez zait gustatzen; izatekotan nombre izango litzateke, trantsitua egin ostean (izen aldaketa egon bada) bestea ez delako dagoeneko “existitzen”.

… jaiotzean jarritako izena, lehengo izena, izen zaharra, izen berria hartu, izenberritu …

Euskaraz ordainen bat proposatzera jarrita, interesgarria litzateke aukerak biltzea kontzeptu horiek adierazteko, modu neutroagoan edo konnotatuagoan, norberaren esperientziaren arabera. Arrazoibidean zehar proposatutakoak bilduz:

… izen hila, izen esleitua, izen inposatua …

… jaiotizena, bataio-izena, ponte-izena, izen ohia …

… hil izena, nekronimoa, izen abandonatua, izen atzean utzia, izen iragana, izen zaharkitua, izen gaitzetsia, izen arbuiatua…

… izen sentitua, izen hautatua, izen hobetsia, izen onetsia…

… erregistroaren araberako izena, izen berezi berria, izen berezia askatasunez hautatu ahal izatearen printzipioa…

… jaiotzean jarritako izena, lehengo izena, izen zaharra …

… izen hilaz izendatu, izen hilaz iraindu, izen inposatuaz deitu, izen inposatua erabili, izen berria hartu, izenberritu …

Erabilera neutro baterako, proposa liteke izen zaharrari izen ohia esatea, katalanen bidetik, eta izen berriari izen, besterik gabe, Naizen elkartean adierazitako iritzia aintzat hartuta.

Bestetik, arriskuak hartzea den arren, beste bide bat ere proposatu liteke, bi izenak kontrajartzea beharrezkoa litzatekeen testuinguru baterako: izen ezetsia eta izen onetsia.

Erabilerak aginduko du, beti bezala. Aukerak eskura jartzea izan da sarrera labur honen helburua.

… izen gardenez ikusi, izen biziaz ezagutu…

Esadazu zure izena