Tren-tren 3: Euskotren trena edo itzultzaileon menpekotasuna

Bakartxo Arrizabalaga Labrousse       

Tren-tren zer izan zitekeen galdetu nuen Tren-tren 1 artikuluan; hiru erantzun jaso nituela adierazi nuen Tren-tren 2an, hiru arrapostuetan balizko hitz hori bakoitzak bere gisara ulertzen zuela azalduz.

Nire hiru mintzakideon erantzunak ikusiz, egiaztatu nuen (zientifikotasunaren mailetara heldu nahi gabe, noski, lagin eta istorio horiek tarteko) ene buruarekin nerabilena, hau da, tren-tren hori ez zela –momentuz– ezer euskaraz edo, bestela esanda, euskaldunontzat.

Baina horra orain hor balizko ez den tren-tren horren nire ia eguneroko bizipen pizua: «Euskotren trena».

Gaztelaniaz idazten duen iragarki egileak komunikazioa, eragin lasterra, inpresio bat xerkatzen du eta horretarako ez du dudarik egiten gaztelania modu bizi eta jostarian erabiltzeko; hala gertatzen da «Ven en Euskotren» (Papá ven en tren) edo «Pásate a Euskotren» esamoldeetan, beste hainbat eta hainbat produktutako iragarki anitzetan gertatzen den bezala. Bestela da gaztelaniaz sortu joko horiek euskaraz eman behar direnean. Zeren esan beharrik ez da, noski, iragarkia ez da, ia inoiz, euskaraz sortzen. Jostaria izatea gaztelaniazko sortzaileari dagokio eta gero, bigarren egiteko bezala eta maiz baino maizago, bigarren mailako bezala, euskarazko ordaina edo ordain modukoa bilatzen zaio gaztelaniazkoari. Iragarkia asmatzean bilatzen ziren bezeroekiko harreman arin haiek, bezeroa zuzen eta laster jo nahi hura, ez da jadanik lehen-lehen asmoa; beste betebehar batzuk gailentzen zaizkio lehen asmo horri, bezeroarekiko harreman horiek batzuetan guztiz itotzeraino, tren-tren honetan bezala. Gramatikalkeria ageri da hor. Begiak erakarri nahi zituen molde jostakina itzulpena agindu eta ordainduko duenaren menpean eta jatorrizko hizkuntzaren menpean den itzultzailearen betebehar ilun bihurtu ohi da eta horrek zama gehiegi ekartzen dio testuari komunikazio zereginetan arin gertatzeko.

Baina zein trenetan zebiltzan gure zaharrak, euskotren trenean ala euskotrenean?

Gure oraingo euskal trenbidea ez zaio jadanik lehengo trenbide zaharrari jarraitzen; euskotren trenbide bilakatu da edo Y-trenbide noragabeko.

Jatorrizko hizkuntza nagusira itzuliz: el tren, el euskotren y la Y griega vasca.

Hori bai, «los vascos» orain «euskotren»  omen da eta «el vascuence» «el euskera». Beharrik gaztelania euskara ikasten ari den!