Estitxu Irisarri Egia
Atsegin ditut lagunek jartzen dizkidaten etxeko lanak. Gaur WhatsAppean nire filologo sena berriz ere martxan jartzeko aitzakia polita zekarren mezu bat jaso dut: «Filologa, etxeko lanak! Zer dira kaxotero eta fauxa euskara zaharrean?». Testuingururik gabe, hitz solteak. Halere, euskarari ezagutzen ez nizkion hitzak bilatzeari ekin diot. Lehenengo Google doneari eskatu diot laguntza, baina lekukotasun gutxi:
- Gaztelaniaz: el peligro de acabar con el Irun “kaxotero” de siempre y convertir en una ciudad fria (Google-ren bilaketa bai, baina melodysoft webgunean aurkitu ezin izan dudan aipamena).
- Euskañolez: Etxe hori zegon bezala VILLA ELOLA, dena txuris pintatuta, un hotelito kaxotero sin infulas IZANGO ZEN LA OSTIA (sic), (Fotolog, 2010).
Aitortuko dut: Irun toponimoa irakurtzeak hautsi du nire inozentzia. Serendipia. Neure buruarekin hizketan: Irun Frantziatik gertu dago… Ez da, bada, frantsesetik hartua izango?
Larousse hiztegian cachot hitzari buruz:
- Cellule généralement située dans les sous-sols des prisons, où sont enfermés les détenus ayant enfreint le règlement intérieur; la punition elle-même.
- Pièce exiguë où l’on enferme des personnes punies en les isolant.
Bai, ilusio-izarraren erpinak kamustu dira. Orotarikoan:
kaxot, kaxote. Calabozo. Eman zituen kaxotean eta zarratu zarozten oinak zephoetan. He Act 16, 24 (Lç presoindegi zolán, Dv barneko xoxan, Ker espetxe barru-barruan, IBk barru-barruko gelan). Kaxoterik lizunenak, lezerik phozoatuenak. Brtc 147. Ezta ihur ere / kaxot hartan sartüren. Xarlem 1024. Hileri kaxotin. Etch 182. Kaxote beltzenetan. Hb in BOEl 100. Tenploko presondegia khanbiatu zuten kaxot batetara. Elsb Fram 1
Euskara zaharra zioen lagunak… Euskara frantsestua edo frantses euskaldundua?
Fauxa hitzari ez diot hainbesteko birarik eman. Zuzenean frantsesetik eratorria zela pentsatu dut: faltsua edo igitaia. Beraz, hitz hauek ez ahazteko, hemendik aurrera horrelako kontuetan nire inozentzia hasieratik mozteko eta kaxotero fauxaren fauxa hitz-multzoa nire garuneko artxibategian gordetzeko, espetxe ilun bateko bazter batean azpijokoa maite duen eta eskuan igitaia duen kartzelazain zikin marmarti baten irudia sortu dut. Eta ez dakit zergatik, baina hori irudikatzea ez zait batere zaila egin.
Dena dela, oraindik beste zalantza bat gelditu zait argitzeke: aurkitutako gaur egungo adierak. Zer esan nahi dute Irun kaxotero eta hotelito kaxotero esapideek? Kasu horietan kaxotero eta abegikor parekoak al dira? Esapide fauxak ote dira? Izan ere, kaxotak orokorrean ez dira izaten hain eroso eta abegikor.
31 eskutik 