Alfontso Mujika Etxeberria
Oporretatik egunerokora berriki itzulia bainaiz —eta lan seriotarako nagi aurkitzen baitut neure burua—, dibertimendu gisa doa gaurkoa, zeren eta, Joanes Haranederrek idatzi zuen moduan, baitezpada behar dire zenbeit aldiz utzi, bai gure spiritua, bai gure gorputza pausatzera eta zenbait dibertimenduaren hartzera.
Azaroaren 6an Iñigo Astizek Berrian idatzitako «Itzultzailearen esku ikusezina» artikuluak eman dit idazpidea: Atxagak, Soinujolearen semea liburuaren gaztelaniazko itzulpenean, «escondrijo» erdaratu zuen jatorrizko bertsioan «zulo» zena, eta, horren harira, Astizek dio gaztelaniaz euskarazko hitzak ez direla neutroak, ideologikoa dela hitzen itzala.
Hortik abiaturik ikusi nahi izan dut zein den euskararen itzala RAEren hiztegian. Eta, horretarako, Goodrae tresnari heldu diot, oso erabilgarria baita: RAEren hiztegia hipertestu bihurtzen du, eta, hala, artikuluen barneko testuan bilaketak egiteko aukera ematen du.
«vasco», «vasca» eta «eusk.» hitzak zer artikulutan agertzen diren eskatu diot Goodraeri, eta zerrenda hau itzuli dit (iragazi egin dut, «País Vasco» gisako agerraldiak bazterreratzeko):
abertzale, aguín, agur, aizcolari, alud, amachinarse, amarreco, amilamia, anavia, anchoa, angula, aña, aquelarre, arán, arangorri, arnasca, arrabio, astabatán, aurragado, aurresku, azcona, bacalao, bálamo, barrunte, batúa, boruca, burga, cáncamo, carpancho, carramarro, carranca, cartolas, cencerro, cenzaya, chabola, chacolí, changurro, chaparro, chapela, charro, chatarra, chimbo, chirimbolo, chirula, chistera, chistorra, chistu, chistulari, chueca, cinzaya, cococha, donostiarra, ertzaina, ertzaintza, escarrio, esguín, etarra, euscalduna, euskera, gabarra, gamarra, gambalúa, ganzúa, gardama, gardubera, guiri, ikastola, ikurriña, irasco, izquierdo, jorguín, larra, lastón, lasún, laya, lendakari, libón, lurte, maqueto, mochil, mogote, molso, morena, moscorra, motil, mozcorra, muga, muñeca, mus, narra, narria, nava, órdago, orzaya, pacharán, pelotari, pitarra, pote, sabaya, sagardúa, sagarmín, sarde, sinsorgo, talo, tobera, versolari, zacuto, zamarra, zarandilla, zarrio, zatico, zorcico, zurriaga, zurrón.
Batzuk guztiz gardenak dira (pelotari, aquelarre, amarreco, chapela, versolari…); beste batzuk, aski berriak, euskal neologismoak dira (abertzale, ertzaina, ertzaintza, ikastola, ikurrina, lendakari), eta badira neologismo horiek baino berriagoak diren beste hitz batzuk ere (batúa, etarra).
Orobat, badira bitxikeriak edo atentzioa ematen dutenak. Adibidez:
Zer ote da amachinarse? Amotinarse izan zitekeela pentsatu dut, euskal matxinatu hitzetik. Ez, ba:
amachinarse.
(De a-1 y Machín ‘Cupido’, y este del vasco Matxin ‘mozo de herrería’, por alus. al nacimiento de Cupido en la herrería de Vulcano).
1. prnl. Can. y Am. amancebarse.
2. prnl. Pan. Abatirse, perder energías, acobardarse
Badira gauza txundigarriak ere (Etimologia bigarren adierari bakarrik dagokio, ala adiera guztiei dagokie? Nola ulertu behar da?):
guiri.
(Acort. del vasco guiristino, cristino).
1. m. coloq. Ál. tojo (‖ planta papilionácea).
2. com. Nombre con que, durante las guerras civiles del siglo XIX, designaban los carlistas a los partidarios de la reina Cristina, y después a todos los liberales, y en especial a los soldados del gobierno.
3. com. coloq. Turista extranjero. La costa está llena de guiris.
4. com. coloq. Miembro de la Guardia Civil
Eta hau? «de mosca»?
moscorra.
(De mosca).
1. f. coloq. P. Vasco. Embriaguez, borrachera.
Eta honi buruz, zer esan?
mozcorra.
(Del vasco mozcor, muchacha tetuda).
1. f. coloq. p. us. prostituta.
Amaitzeko, goazen idazpidea eman didan zulo/escondrijo itzulpenera. Orain arte, zulo hitza ez zegoen RAEren hiztegian (22. edizioan), baina prestatzen ari diren 23. edizioan sarrera izango da. Honela:
Artículo nuevo.
Avance de la vigésima tercera edición
zulo.
1. m. Lugar oculto y cerrado dispuesto para esconder ilegalmente cosas o personas secuestradas.
Kasu honetan, ez dago hitzaren jatorriari buruzko aipamenik. Ezin jakin zergatik den: sarrera berria denez oraindik osatu gabe dagoelako edo jatorriaren azalpena deserosoa delako.
31 eskutik 