Jan, edan, jo

Iñaki Segurola

Eduardo Viveiros de Castro antropologoak La mirada del jaguar liburuan (Rio de Janeiro 2008; gazt. itzulpena, Buenos Aires 2013) esaten du lanak ematen dizkiela antropologo askotxori ikergai duten gizataldearen hizkuntza ikasteak.

Honelatsu dio:

“Pasa dira sei hilabete, eta antropologoa badoa purrustaka ikergai duen jendeagana, esanez: Zuen hizkuntza ikaragarri zaila da, ezin ikasi dut, luzaroko lana da, ez dago aurrerapenik. Orduan jendeak erantzuten dio: Komeniko litzateke zuk gure jatekoa jatea, gure hizkuntza ikaste aldera. Pasa dira beste bi aste, eta hala dio antropologoak: Zuen jateko hori jatea besterik ez dut egin, eta gauzak berdintsu daude. Eta erantzuna: Egizu lo gure emakumeetako batekin, eta etorriko zaizu hizkuntza. Gizona (jo dezagun aholkatutakoa egina duela) badator atzera hilabete batzuen buruan: Dena lehengoan dago. Etsita bezala, esaten diote orduan: Gure zorabelarren bat hartu beharra daukazu.”

Hor dabiltza euskaltzaleak eta euskalkalteak eztabaidan eta xextran, bateko esklusioa eta besteko inklusioa; dela baztertzea edo dela barneratzea; hizkuntza menoxtura jendea ekarri behar ote den xarmatuz eta liluratuz, edo behartuz eta bortxatuz. Eta hola.

Ideiak ere hor egon dira beti hizkuntza jakin bat ikastera daramatenak; ideia potoloak eta ideia meheagoak, politikoak eta kulturalak; eta sinesteak, edo sentiberatasun bereziren bat, eta nahi dena, baina antropologoek dakarzkiguten gizaki antzinagoko horien hitzak aditzen jartzen baldin bagara, jabetuko gara agian hizkuntzarako atea edo sarbidea gauza “sentigarriagoetan” aurkitu behar litzatekeela, eta esango didazue zer dagoen sentigarriagorik jatea, jotzea eta horditzea baino.

Euskaran barnatu nahi lukeenari eskaintzen ahal dizkiogu, beraz, legatz edo bakailaoaren kokotxak, burruntzian erretako arkumea, Arabako ardo onena, Urolako amama[1], eta gorputzak: geure gorputzak nonahiko gorputz euskalgabeen eskura. Barnatu nahi lukeenaren lagungarri, eta barnatu nahi ez lukeenaren gogo-pizgarri.

Hoinbeste egin behar genuke gure ama euskararen alde.

[1] Hizkuntzagatik diot “Urolakoa”. Gure bailaran, izan ere, amama hitzak bi adiera ditu: bata, orokorra, ‘aitaren edo amaren ama’, eta bestea, zenbait girotakoa, ‘mdma izeneko droga’. Azken honi droga “enpatogenoa” deitu ohi diote teknikoek, eta ezin ukatuko dugu enpatia sortze hori txit gauza probetxuzkoa dela hizkuntza batekin zaletzeko eta galetzeko.