Benetan hobetzen al du azpidazketa (itzulpen) automatikoak itzulpenen kalitatea?

Josu Barambones Zubiria

Presaren kulturan bizi gara. Egungo gizartean dena da frenetikoa eta berehalakoa. Azkar bizi gara, azkarregi aukeran. Eta horrekin lotua beste sukar moduko bat ere bizi dugu: edukiak nahi beste hizkuntzatara automatikoki itzultzeko beharra, di-da batean eta merke bada, hobe.

Dena azkar eta automatikoa nahi dugu. Eta azkartasun eta automatikotasun hori ikus-entzunezko itzulpengintzara ere iritsi da, bai bikoizketara eta bai azpidazketara ere. Oraingoan horri buruz hausnartu nahi nuke blog honetan, eta nire kezka eta zalantzak zuekin partekatu.

Duela gutxi Elhuyarrek eskura jarri du bideoen transkripzioak eta azpitituluak automatikoki eta minutu gutxian egiteko software propio bat: Elhuyarren hizketa-ezagutzailea. Probatzeko tentazioan jausi naiz eta bi bideoklipekin egindako proben emaitzen berri emango dizuet. Biak ala biak gaztelaniaz daude (nahiz eta sorburu-hizkuntza ingelesa izan). Fitxategiak deskargatu eta makinari euskarazko azpitituluak sortu eta euskarara itzultzeko eskatu diot.

Lehen bideoklipa Bridget Jonesen egunerokoaren lehen bi minutuak dira. Hona azpidatzien euskarazko transkripzio osoa (sic):

Todo enpresoi día de año nuebo dmitrij ísimo segundo año de soltera. Une bermaz estaba sola egiten iec existi hidalgo urtean o aldekoa boal kurri de mi madre. Ez mesedez tratatzen pare jarduneko nago muermo de median eta Concarera. Espezia-ingetemeak. Ez da inon nos erionez dut zion extraños erdibidez egon daitekeenik. Islako medela sofistikazioan. Ez Jenny Andeba, ez ona, ez Realidades. 1000, ez haiek Insisten. Gero, Jameti omen Transverso. Balbulei meatze la pregunta que tenemos todos los halterak.

Bigarrena, Napoleonen gaztelaniazko trailer ofiziala, bi minutukoa hau ere (sic):

Jeneralak. No se han descubierto. Bien da. Ez ba. Jon, oso konplexutasun berez. Ez, jauna, zurea da. Edeski ospitaleko pertsonalaren komun burutu oraindik. Nori un alto. Kargo zurea da hitza. Brasil ez da zuri. Alejandro Romak. Cesar hitza. Beste BEZ. Beraz, bezeroa xede. Zergaldi ertza. Noscere segundo. Almandino janaria. Baserri zerbitzuez. Estatistika duela. Jendetza haien ekonomi. Francia por los suelos. Ia Orreagako lokatza. Mesedez. Mesedez. Zuz. Kirol portu saldu. Txikituz. Gurekin ez. Estibariz 1.000 ez.

Transkripzioaren kalitatea ez ezik deigarria ere da kasu bietan hizketa-ezagutzaileak ez duela den-dena transkribatu, erdia baino gehiago azpidatzi gabe utzi duelako. Ez dut dudarik egiten sistemak hobeto funtzionatzea lortuko dutela, baina absurdoa iruditzen zait inoiz baino teknologia gehiago erabiltzea hain emaitza kaskarrak lortzeko (oraingoz).

Horiek horrela, gerta daiteke, gertatzen denez, enpresa batek horrelako azpidatziak (itzulpenak) bidaltzea itzultzaile (posteditore?) bati zuzen ditzan ahalik eta azkarren (gaur, denak presa bide du). Bezeroek edo bitartekariek itzulpen amaitu baten berrikusketa gisa ulertzen dute postedizioa, eta horrela gutxiago ordaintzeko aitzakia gisa erabiltzen dute. Gaur egun eta teknologiari esker, itzultzaileen lansariak gero eta kaskarragoak dira (demagun minutuko bost euro ordaintzen dizutela azpidazteagatik; posteditatzeagatik zenbat?, bi euro?). Finean, irabazian irteten diren bakarrak enpresa teknologikoak eta bitartekariak dira.

Baina arazo honek badauzka beste adar batzuk. ATRAEk (Espainiako Ikus-entzunezko Itzultzaile eta Egokitzaileen elkartea) komunikatu batean esaten zuen legez, makina batek egindako prozesua posteditatzeak edo zuzentzeak “itzultzaileari berezkoa zaion sorkuntza-ahalmena mugatzen du eta erabat artistikoa den lanbide bat deshumanizatzen du”. Horrela sortutako itzulpenak lauak dira, erdipurdikoak eta arimarik eta ñabardurarik gabeak. Testu bat hutsetik itzuli behar duzunean, zure burua “itzulzaile moduan” jartzen duzu; testu bat posteditatu behar duzunean, zure buruak dio: “Testu hau berrikusi behar dut”. Itzulpenaren osagai kreatiboa, emozioak… dena desagertzen da. Zortzi ordu pasatzen baduzu makina batek egin duena konpontzen, zure sorkuntza-gaitasuna atrofiatu eta zure talentua maxkaldu baino ez duzu egiten, ahalmen sortzailea ez duzulako garatzen.

Hartara, makina itzulpen prozesuaren erdian jarri dugu eta itzultzailea mutur batean. Egoera berri honek berekin dakar paradigma-aldaketa funtsezko eta sakon bat. Itzultzailea morroi-lana egitera darama eta nolabait ere makinak umiliatu egiten du berak gaizki egin duena zuzendu behar duelako.

Eta itzultzailea ez ezik Itzulpengintzako irakaslea ere naizen aldetik, kezkatuta nago itzulpen automatikoak eta adimen artifizialak hartu duten abiadurarekin (euskaraz gaztelaniaz bezain azkar ez badoa ere), absurdoa iruditzen zaidalako Itzulpengintza eta Interpretazioko gradu bat lau urtez egiten pasatzea azkenean makina batek egiten dituen akatsak zuzentzeko. Ikus-entzunezko itzulpengintzaren kasuan, eta kontu etikoak alde batera utzita (zer gertatzen da film baten egile eskubideekin?), film bat egiteko talde oso batek gorputz eta arima eman badu lan artistiko bat sortzearren, gero guk makina batetik pasatuko dugu minutu gutxian film horren hala-holako itzulpen, bikoizketa edota azpidazketa-lan batekin konformatzeko? Badirudi bide horretatik goazela.