“Zeigarnik” poemaren itzulpenak eta berritzulpenak

Iñigo Satrustegi Andrés

Oraingo honetan esperimentu moduko bat planteatu dut. Olatz Azpirotz Larzabal idazle iruindarrari bere poemetako bat bidaltzeko eskatu nion. Profil ezberdineko hiru lagunek poema horren gaztelerazko itzulpena egin behar izan dute, gero, beste hiru lagunek atzera berriz euskaratzeko. Esperimentu honen helburu nagusia zen bide horretan guztian zehar geratutako fenomenoen ñabardurak identifikatzea eta bakoitzaren estrategiak aztertzea.

Artikulu honetarako lagundu nautenen izenak amaieran emango dizkizuet, baina ideia bat egin dezazuen, hauexek beren profilak: itzultzaile eta literaturzaleak, itzultzaileak, literaturzaleak.

Goazen bada, lehenik eta behin, Olatzen poemarekin: ZEIGARNIK. Kontuz, izan ere, gertatu zaigu hitz-joko baten gisan identifikatu izana, baina kontrara, Ziegarnik psikologiaren alorreko fenomeno baten izena da. Ikus Wikipediako orria (ingeleraz).

ZEIGARNIK   Erabaki ditugun patuak zirkuluan eserita guri begira daude.   Ez gara libratu.   Eskuinean lohiak amiltzen jarraitzen du.   Ezkerrean arnasa hartzen dabiltzan hitzek aratz batera eraman nazakete.   Torlojurik gabeko makina zirkular bat. Eztanda bat. Hezurrak giharretara itsatsiak eta   izerdi tantak galtzarpeko ileetan iltzatuta jauzia ekidin nahian.   Hitzak odolarekin idazten ditugu eta odolari esker biziberritzen dira horrela, seguruenik bizitzeko eta hiltzeko beste modurik eman nahi ez diegulako.

A itzultzailea

ZEIGARNIK Todos los destinos que escogimos nos observan sentados en círculo. No nos hemos librado. El lodo sigue precipitándose a nuestra derecha. Las palabras que respiran a la izquierda me llevarán a un lugar puro. Una máquina redonda sin tornillos. Una explosión. Mis huesos se pegan a los músculos y las gotas de sudor que se clavan en los pelos del sobaco intentando evitar el salto. Escribimos las palabras con sangre para que resuciten gracias a ella, seguramente porque no les hemos enseñado otra manera de vivir y de morir.

B itzultzailea

ZEIGARNIK Los destinos que hemos decidido están sentados en círculo mirándonos. No nos hemos librado. A la derecha el fango sigue desplomándose. Las palabras que andan respirando a la izquierda pueden conducirme a una pureza. Una máquina circular sin tornillos. Una explosión. Huesos pegados a los músculos y gotas de sudor clavadas en los pelos del calcetín tratando de evitar el salto. Escribimos las palabras con sangre y así se reviven gracias a la sangre, probablemente para vivir y morir porque no les queremos dar otra manera.

C itzultzailea

ZEIGARNIK Los destinos acordados nos miran sentados en círculo. No nos hemos librado. A la derecha el fango sigue precipitándose. A la izquierda palabras que respiran podrían conducirme a un claro. Una máquina redonda y sin tornillos. Una explosión. Músculos pegados a los huesos y gotas de sudor aferrándose a los pelos del sobaco para evitar la caída. Escribimos palabras con sangre y gracias a la sangre así renacen, seguramente porque no queremos darles otras maneras de vivir y de morir.

Jakina da itzultzaile bakoitzak bere estiloa duela, eta hemen dugu horren adibide bat. Azter ditzagun kontu aipagarri batzuk:

• A itzultzailea:

	o   Hitzak odolarekin idazten ditugu/eta odolari esker biziberritzen dira horrela Bertso-lerro horietan sintaxia zertxo bait aldatu du (juntagailua ezabatu eta helburuzko menpeko perpausa bihurtu du). Gainera, odola hitzaren errepikapena saiheste aldera izenordain baliokidea erabili du: Escribimos palabras con sangre/ para que resuciten gracias a ella
	o   Beste aldaketa nabarmen bat, poemaren amaieran proposatzen duena. Ebakidurak erabat aldatu ditu, eta beste efektu bat lortu du: Seguruenik bizitzeko eta hiltzeko/beste modurik/eman nahi ez diegulako. Seguramente/ porque no les hemos enseñado otra manera/ de vivir y de morir.

• B itzultzailea:

	o   Deigarria da B itzultzaileak galtzarpe-ri emaniko itzulpenak: calcetín. Egiazki, Euskaltzaindiak galtzarbe ordaina da onartzen duena, eta akaso, horregatik, edo, gaizki irakurri/interpretatu duelako.
	o   Amaierari, honek ere, beste forma bat eman dio, kasu honetan literalagoa, lerroz-lerrokoa: Seguruenik bizitzeko eta hiltzeko/beste modurik/eman nahi ez diegulako. Probablemente para vivir y morir/porque no les queremos dar/otra manera

• C itzultzailea:

o   Egiturari (sintaxia eta joskera) dagokionez libreen jokatu duen itzultzailea da. Esango nuke erritmoa emate aldera bi proposamen nabarmenenak honako hauek direla: Eskuinean lohiak amiltzen jarraitzen du./Ezkerrean arnasa hartzen dabiltzan hitzek aratz batera eraman nazakete. A la derecha el fango sigue precipitándose./A la izquierda palabras que respiran podrían conducirme a un claro. (Espazioaren garrantzia aurrera ekarri du ezkerraren kasuan) Torlojurik gabeko makina zirkular bat. Esaldia berriz, honela ekarri du: Una máquina circular y sin tornillos. (Juntagailua sartzeko beharra izan omen du)

o   Esanguratsua, halaber, zeri itsaste zaion zer interpretatzea. Olatzek dio: hezurrak giharretara. C-k, berriz, musculos pegados a los huesos (alderantziz, alegia).

D itzultzailea

ZEIGARNIK Hautatu genituen patu guztiak begira ditugu biribilean eserita. Ez gara libratu. Lohiak amiltzen jarraitzen du gure eskuinean. Ezkerrean arnasten duten hitzek leku aratz batera eramango naute. Makina biribil bat torlojurik gabea. Eztanda bat. Nire hezurrak giharrei itsasten zaizkie eta jauzia saihestu nahian besapeko ileetan iltzatzen diren izerdi-tantei. Hitzak odolez idazten ditugu haiei esker berpitz daitezen, ziurrenik ez diegulako irakatsi beste modurik bizitzeko eta hiltzeko.

E itzultzailea

ZEIGARNIK Aukeratu ditugun helmugak biribilean jarrita daude. Ez gara libratu. Eskuinean lokatza erori egiten da. Ezkerrean arnasa hartzen ari diren hitzek araztasun batera eraman naute. Torlojurik gabeko makina zirkularra. Leherketa bat. Muskuluei itsatsitako hezurrak eta izerdi-tantak, galtzerdiaren ileetan iltzatuak, jauzia saihesteko. Hitzak odolez idazten ditugu eta odolari esker bizi dira, seguru asko, bizitzeko eta hiltzeko besterik ez diegulako eman nahi.

F itzultzailea

ZEIGARNIK Hitzartutako helmugek eserita begiratzen gaituzte biribilean. Ez gara libratu. Eskuinean lokatzak jarioan darrai. Ezkerrean arnasten duten hitzek argigune batera eraman nintzakete. Makina biribila eta torlojurik gabea. Eztanda. Hezurrei itsatsitako giharrak eta izerdi tantak eroria saihestearren besapeko ileei eutsiz. Hitzak odolez idazten ditugu eta odolari esker horrela berpizten dira, ziurrenik ez diegulako eman nahi beste modurik jaiotzeko eta hiltzeko.

Bigarren itzulpen sorta honekin ez naiz gehiegi luzatuko uste dudalako erabat baldintzatutako itzulpenak direla. Hau da, gaztelerara pasatzean hartutako erabakien araberako itzulpenak dira. Hala ere, uste dut interesgarria dela aztertzea zein salto gertatu diren euskara-gaztelera-euskara bide horretan. Baina hori irakurleoi utziko dizuedan lana da.

Heldu da unea ezagutzeko nortzuk izan diren gure laguntzaileak. Agian baten batek somatuko zuen, eta, begi zorrotzenek ere ikusiko dute zein poemetan, baina 6 itzultzaileetako 2 ez dira gizaki. Hain justu, Eusko Jaurlaritzaren Itzultzaile Neuronalak eta Elhuyarren Elia itzultzaile automatikoak egindako itzulpenak dira. Beste laurak Ibai Sarasua, Ainara Ieregi, Sarai Robles eta Ane Garcíaren eskuetatik pasatutako testuak ditugu (bi itzultzaile literaturzale eta bi literaturzale), eskerrik asko!

Bakoitzak atera ditzala bere ondorioak.