Karlos del Olmo
Idazlari lantsu bat bizi izan omen zen XIII. mendean, seguru asko, Ingalaterrako Worcester priore barrutian, makina bat eskuizkriburen sortzailea baita. Ospetsua da monjea zenbait ezaugarri bitarte direla: letra etzan berezi batez idaztea, marroi koloreko tinta erabilita (ez harako «poeta kaxkar» hark legez), eta… hainbat eta hainbat dokumenturen itzultzailea izatea.
Letra etzan berezi horrek bi emakumezko ikertzaile elkartu zituen, historiagile bat eta neurologo bat. Zergatik? Susmoa zutelako mugimendu nahasmenduren bat zuela. Lankidetza horren ondorioz, harako itzultzaile haren nekezko pairatu beharrari: dardara esentziala.
Mugimenduaren nahasmendu hori maiz gertatzen da, batez ere, 65 urtetik gorakoen eskuetan (baina ez haiengan bakarrik); 40 urtetik gorako hogei lagunetatik, batek ba omen du gaitz hori, eta bostetik batek izan dezake dardara esentzial deritzona 65 urtetik gorakoen artean.
Ezizena ere jarri diote Ingalaterrako itzultzaile idazlari ospetsu horri: «Worcesterreko esku dardaratsua».
Brain: A journal of Neurology aldizkarian argitaraturiko artikuluan Deborah E. Thorpe eta Jane E. Alty ikertzaileek diotenez, diagnosia egiteko eskuizkribuak beste ikergairik ez zuten. Itxuraz, idazki horietan 50.000 terminoren gaineko glosak idatzi zituen. Zein izan zitekeen patologia? Erdi Aroko monje horren idazkerak patroi berezi-berezi bat zuen. Hortaz, egun mota batzuetako mugimendu nahasdurak dituzten pertsonen idazkiak alderatu zituzten fraide itzultzailearen kaligrafia bereiz bezain uniforme eta airosarekin.
1. irudia: itzultzaileak garai ezberdinetan idatziriko oharrak
Eta zer ondorioztatu dute? Ez dakitela zein adin zuen, ezta ezkertia ote zen ala ez. Bestalde, seguru asko ez omen zuen bestelako nahasdura kognitiborik, ez bazen dardarizo hura —eta zerbait gehiago izatekotan, beste gaitz erantsiren bat litzateke, ez idaztea eragozten zion huraxe—. Itxuraz, urtea joan urtea etorri dardara larriagotuz joan zen. Ez jakiteagatik, ezin jakin dezakete, idazkiak oinarri, dardarak beste adar edo atal batzuei ere erasotzen ote zien. Beste kontu polit bat ere kausitu dute: osasunaren alorreko gaiek interes berezia ernarazten ziotela; hala, ikareriaren inguruan idatzi ez arren, hainbat eta hainbat gaixotasun eta osabideren albiste jaso zuen. Parkinsonak jota egon zitekeela erabili dute buruan ikertzaile batzuek hipotesitzat, baina egun baztertuxeago dute.
2. irudia: dardara esentziala duen egungo pertsona baten idatzia
Pertsona jantzia omen zen, eta testuetan zuzenketa bat baino gehiago egon arren, horiek nahiz gaixotasunaren ondoriotzat nahiz itzultzailearen jakinduria handitu izanaren ondorentzat jo beharra dago, eta ez jakinezaren gibelondotzat.
Artikuluaren amaieran ondorioztatzen dutenez, beste gaixotasun mota batek ez bide zion utziko itzultzaileari halako lan intelektual handi bat egiten.
Itzultzaileak ingeles arkaikotik bere mendeko ingelesera eta frantsesera itzultzen zituen dokumentuak, eta, adinean sartuxeagotan, latinera ere bai. Nola ez ekarri gogora euskal filologo nahiz itzultzaileentzat guztiz argitu gabe dauden beste glosa batzuk: «jzioqui dugu / guec ajutuezdugu».
31 eskutik 