Iratxe Goikoetxea Langarika
Honako idaztea ez da erraza: artikuluaren ernamuina aukeratu eta gero, garatu egin behar da, hitzetaratu eta egituratu. Eta azkenik, blogeratu, ahal dela izenburua amutzat erabilita.
Blogeratu eta hitzetaratu berbak, hitzegietan jasota egon ez arren, guztiz ulergarriak eta arruntak ere egingo zaizkizue ziurrenik, eratorpen bide normaletik sortuta daude eta.
Aditzgintzarako oparotasuna gure hizkuntzaren ezaugarrietako bat. Esana da edozein izen edo adjektibo hartuta aditza sor dezakegula. Normalean, izen edo adjektibo horren ezaugarriak ematen dira aditzaren bidez: otsotu, astakirtendu, marroitu, enbortu, plastikotu…
Mugimendu aditzak sortzeko, berriz, lekutzat har daitekeen edozein izeni NORA adlatiboa erantsi diezaiokegu eta harako mugimendua adierazten duen aditz bat eratu: kotxeratu, elurretaratu, zuganatu, tontorreratu, bularreratu, Hawaiiratu… Horrela sortutako aditz batzuek, erabileraren erabileraz edo premia lexikologikoengatik, lekua hartu dute hiztegietan: auzitaratu, ilargiratu, botilaratu, eskolaratu, pantailaratu, hilobiratu… Auzi, botila, hilobi edo dena delakoetara joan edo eraman.
Itxuraz, horrela eratu da nire artikuluko ernamuina ere: deshobiratu.
Aditz sortu berria da (2001ean du lehen agerraldia Egungo Testuen Corpusean), eta, adlatiboaren artizkia ez ezik, des- aurrizkia ere badu. Aurrizki horrek beste aditz baten kontrako ekintza adierazten du, buelta emateko ekintza: hidratatu/deshidratatu, armatu/desarmatu, jabetu/desjabetu…
Ondo lotzen ote dira, ordea, des- eta -ra- aditz berean? Deshobiratu kenduta, adibide parea baino ez dut topatu elementu biokin: desbideratu eta deserriratu. Kasu biotan, baina, badira desbide eta deserri izenak, eta pentsa liteke izenon gainean eraiki direla aditzak.
Dena dela, deshobiratu-ren kasuan, ez dakit deshobi-rik ez dagoelako ala zergatik, baina deserosotu egiten nau. Hiztegietan ere ez du onarpenik oraingoz, nahiz eta deshobiratze gero eta gehiago erabiltzen den erdaretako exhumation/exhumación-en pare. Izan ere, hiztegi gehienetan aditz lokuzio berberak ematen dira exhumar-en eta desenterrar-en ordainetan: «lurpetik / hilobitik atera». Hor bada beste aukera bat, bazterrean gelditu dena: desehortzi[1]. 5000 hiztegiak bakarrik dauka jasota, eta desenterrar-erako soilik.
Hiztegien hautuak erakusten duenez, «lurpetik / hilobitik atera», «hilobia ireki» eta halakoak esapiderik berezkoenak eta arruntenak dira euskaraz. Baina termino zehatzagoa (edo errespetuzkoagoa[2]) behar da batzuetan, honelakoak esateko: «No podemos continuar con las exhumaciones por falta de fondos», «Detrás de las exhumaciones no hay ánimo de revancha», «L’exhumation des rois», «The Stories Behind 5 Famous Exhumations».
Halakoetan zer egin? Deshobiratze deserosoari bide egin? Desehorzketa esangaitza bultzatu? Nire erabakia, exhumazio nazioarteko kultura hitza erabili.
_____________
[1] Xabier Amurizak 1974an argitaratutako zerrenda honetan ageri da, baina bertako euskal erroko beste aditz askorekin gertatu den bezala, ez du aurrerabide handirik egin.
[2] Errespetuzkoa da adibidez lur eman (erritual batzuei jarraituz egindako ekintza adierazten du), eta errespetubakoa lurperatu.
31 eskutik 