Alfontso Mujika Etxeberria
Gaurkoan (ere), txikikeria bat. Erreparatu diozue inoiz trafiko hitzari hiztegi ofizialetan?
Hiztegi Batuaren lehen itzulian bertan sartu zen hitza, honela:
trafiko iz. (merkataritzakoa eta drogena).
Alegia, bi adiera edo azpiadiera onartu dizkiote, merkataritzakoa (arrunta) eta drogena (markatua). Eta ibilgailuen ibilia adierazteko, berriz, ez da aipatzen. Hiztegi Batuko parentesi arteko oharra ikusita, pentsa genezake nahita baztertutako adiera dela.
Geroago, Euskaltzaindiaren hiztegia etorri da. Eta, harrigarria bada ere, Hiztegi Batuak onartzen dion baino are esparru semantiko estuagoa onartu dio:
trafiko iz. Legez kanpokoa, ezkutukoa edo lotsagarria edo den salerosketa. Trafikoetan hitsena, jendeen trafikoa. Droga trafikoa.
Zergatik adiera-murrizte hori? Nahi gabeko irristada ote? Jakinaren gaineko erabaki inon esplizitatu gabea? Esku beltz bat ote? Nik ez dakit, baina harrigarria da.
Harrigarria da, ezer baino lehen, ikustea hitz horren beste adiera bati, Hegoaldeko edonori galdetuta lehenengo aipatuko lukeen horri (ibilgailuen atzera-aurrerako hori, ibilgailuen zirkulazioa) tokirik ez zaiola egin nahi izan.
Beste hiztegi batzuetan begiratuta, aldatu egiten dira gauzak. Adibidez, Euskalterm datu-bankuan, gaztelaniazko tráfico hitza sartuta, ikusten da ahalegin bat egin dela zirkulazio hitzaren bidez emateko ordainak euskaraz (frantsesez, askotan, circulation erabiltzen baita). Hala ere, muga garbi-garbi bat ageri da Administrazioan: Trafikoa Kudeatzeko Zentroa, Trafiko Zuzendaritza Nagusia…, baita OTA/TAO sigla ezagunaren atzean ere: ordenación del tráfico y aparcamiento / trafiko eta aparkamenduaren ordenamendua.
Elhuyar hiztegiak (euskara-gaztelania hiztegi elebiduna) lau adiera esleitu dizkio trafiko hitzari; hau da, ez dio aski iritzi Hiztegi Batuaren eta Euskaltzaindiaren hiztegiaren deskribapenari:
trafiko
- 1 iz. [legez kanpoko salerosketa] tráfico
droga-trafikoa: tráfico de drogas
- 2 iz. [ibilgailuen zirkulazioa] tráfico, circulación
autobideko lanek trafikoa zaildu egiten dute: las obras en la autopista complican el tráfico
TAO, trafiko eta aparkamenduaren ordenamendua: OTA, ordenación del tráfico y aparcamiento
- 3 iz. [zirkulazioa, mugimendua] tráfico, circulación
itsas trafikoa nabarmen handitu da azken urteotan: el tráfico marítimo ha aumentado notablemente en los últimos años
- 4 iz. (Inform.) tráfico
webgune baterako trafikoa handitzeko metodoak: métodos para aumentar el tráfico a un sitio web
Zehazki hiztegiak ere ibilgailuen zirkulazioaren adieran eta salgaien mugimenduarenean ere ontzat ematen du:
cabotaje m kabotaje, itsasbazterreko trafiko
guardia de tráfico, (individuo) trafikoko poliziakide.
tráfico 1 m (de vehículos) zirkulazio, trafiko
urbano 3 m,f colq (guardia) (trafikoko) udaltzain
Bide batez, komeni da ikustea nola definitzen den gaztelaniaz tráfico hitza orain, DRAEn eguneratu baitute artikulua:
tráfico (Del it. traffico).
1. m. Acción de traficar.
2. m. Circulación de vehículos por calles, caminos, etc.
3. m. Movimiento o tránsito de personas, mercancías, etc., por cualquier otro medio de transporte.
4. m. Inform. Flujo de datos que se envía y se recibe a través de la red, medido en cantidad de información por unidad de tiempo.
Ez du merezi erabilera-datu orokorrak aztertzen hastea. Garbi dago trafiko hitza luze eta zabal erabiltzen dela. Baina erakusgarri ona izan daiteke Ereduzko Prosa corpusa, idazkera zaindua soilik islatzen baitu: dozenaka idazlek erabili dute trafiko hitza ibilgailuen joan-etorria adierazteko, eta dozenaka literatura-liburutan argitaratu da:
Aingeru Epaltza, Anjel Lertxundi, Bernardo Atxaga, Edorta Agirre, Edorta Jimenez, Edurne Elizondo, Eskarne Mujika, Fernando Rey, Gotzon Garate, Harkaitz Cano, Hasier Etxeberria, Iban Zaldua, Imanol Zurutuza, Iñaki Arranz, Iñaki Zabaleta, Iñigo Aranbarri, Irene Aldasoro, Javi Cillero, Joan Mari Irigoien, Jon Arretxe, Joseba Sarrionandia, Joseba Urteaga, Joxe Austin Arrieta, Joxemari Iturralde, Joxemari Urteaga, Joxerra Garzia, Juan Ignacio Pérez / Pello Salaburu, Juan Luis Zabala, Karlos Linazasoro, Koldo Izagirre, Lopez de Arana, Lourdes Oñederra, Markos Zapiain, Migel Angel Mintegi, Mikel Hernandez Abaitua, Oskar Arana, Pablo Sastre, Paddy Rekalde, Pako Aristi, Patxi Iturritegi, Patxi Zubizarreta, Pello Lizarralde, Pello Salaburu, Pello Zabala, Ramuntxo Etxeberri, Sonia Gonzalez, Unai Elorriaga, Urtzi Urrutikoetxea, Xabier Etxabe, Xabier Mendiguren Elizegi, Xabier Montoia…
Eta, badaezpada, inork ez dezala pentsa Iparraldean ez dakitela zer den trafikoa. Hona hemen Le Petit Robert de la langue française hiztegiaren definizioa:
TRAFIC
(…) (mil. xixe ; ang. traffic) 2. Mouvement général des trains ; fréquence des convois sur une même ligne. Un trafic intense. — par ext. Trafic maritime, routier, aérien. // Circulation des véhicules. Trafic dense sur le phériphérique.
Alegia, hiztegi horren arabera, ibilgailuen zirkulazioari frantsesez trafic esaten zaio XIX. mendearen erdialdeaz geroztik. Hala ere, egia da circulation hitza ere erabiltzen dela. Bestalde, trafic hitza espezializazio-arlo askotan erabiltzen da frantsesez ere, gaztelaniaz eta ingelesez bezala. Hona hemen adibide batzuk, frantsesetik hartuak:
trafic. Information transmise sur une voie de communication.
trafic, trafic routiere. Le concept de trafic sous-entend une possibilité de mesure.
trafic, trafic aérien. Dans le domaine du transport aérien, désigne le transport de passagers, de fret et de poste.
trafic, trafic téléphonique. Ensemble des demandes de communication émanant d’un groupe d’abonnés ou écoulées au moyen d’un groupe de circuits ou de jonctions considéré en tenant compte de la durée aussi bien que du nombre des communications.
trafic. Ensemble des demandes de communication émanant d’un groupe d’abonnés ou écoulées au moyen d’un groupe de circuits ou de jonctions considéré en tenant compte de la durée aussi bien que du nombre des communications.
trafic. Ensemble du mouvement de la navigation et des courants de voyageurs et de marchandises caractérisant les activités d’un port.
trafic (Circulation des trains). Ensemble de données qui caractérisent l’importance du service assuré sur une ou plusieurs lignes pendant une certaine période. On peut considérer soit l’importance des parcours, soit l’importance conjuguée des parcours et des charges (Conseil international de la langue française).
Ez daukat nik ezer zirkulazio hitzaren kontra, baina trafiko hitza ezkutatu nahi izatea edo adieraz kamustu nahi izatea alferrikakoa da, eta ez du abantailarik, alderantziz baizik.
31 eskutik 