EGLU-V eta Euskaltzaindiaren 109. araua zuzentzen

Koldo Biguri Otxoa de Eribe

Ez dadila harropuzkeriatzat har ausartzen banaiz Euskaltzaindiaren 109. arauari eta haren Euskal Gramatika Lehen Urratsak – V liburuari ere zuzenketa ttipi bat egiten testutxo honen bitartez, behar ere behar baitu.

Izan ere, aposizioetako komunztaduraz ari dela, bai arauan eta baita aipatu liburuko «Perpaus erlatibo arruntak aposizioan» deritzan atalean, argi uzten da, zuzen utzi ere, aposizioan den perpaus erlatiboan kasu komunztadura egiten dela bi sintagmen artean, hala nola egiten baita beste sintagma apositiboekin. Horren adibide dira Axularren liburutik ateratako hauek:

Zuhaitz ttipiak, oraiño errorik eztutenak, ezin athera ditzakezu… (57)
Bake handia du konzientzia onak, Jainkoaren lege sainduari darraikanak (289)
Zoazte su eternalera, akhabatuko ez denera (375)

Honaino, dena zuzen. Kontua da esandako arauak bezala liburuak ere esaten dutela, zenbait kasutan («erabilera lasaiagoan» dio arauak) aposizioa kasu absolutiboan ere jartzen dela, ardatzarena beste bat izanda ere. Eta Gramatikak ere, 214. orrian, honela dio: «zenbaitetan, ahozko euskaran bereziki, perpaus erlatiboan absolutiboaren hondarkia agertzen da, kanpoko ardatza beste kasu batean izanki». Bietan esaten da, azkenik, erabilera hori ez dela gomendagarria.

Arazoa da erabilera ez gomendagarri horren adibidetzat jartzen dutena adibide okerra dela, gaizki ulertua baitago. Mayi Ariztiaren Amattoren uzta liburuko 16. orritik ateratakoa da, eta honela dio:

Gure Jainkoak, beti xuxen dabilana, ongi gidatzen baitu, suertatu zen konde hori kaperat ailiatzea…

Arauak eta EGLUk aposiziotzat jotzen dute beti xuxen dabilana hori, eta ergatiboa beharko lukeela ematen du aditzera. Alegia, «beti xuxen dabilena» Jainkoa dela ulertzen du.

Baina, esan bezala, euskal esaldiaren interpretazio okerra da hori, bai behintzat frantsesezko itzulpena irakurriz gero: alegia, «Comme le bon Dieu toujours, guide bien celui qui marche droit, il advint que ce comte arriva à la chapelle…». Euskarazko testuan, noski, komen erabilera okerrak eragin du gaizki ulertzea, zentzuzkoa baita pentsatzea esan nahi duela «Jainkoak ongi gidatzen duela beti xuxen dabilana, eta horregatik iritsi zela kondea kapera hartara», eta, beraz, frantsesezko itzulpena erabat zuzena dela. Bestela esanda, aposiziotzat hartzen duen sintagma, berez, perpaus horretako objektu zuzena da.

Okerrak ez dio hala ere arrazoia kentzen ez delako 109. arauak ez EGLUk dioenari, alegia, horrelako komunztadurarik ezak aurkitzen direla hainbatetan, Gramatikak segidan dakarren Hiribarrenen beste adibide honetan bezala:

Hunek dote eraman Philip ederrari, Frantziako tronuan behar zena jarri.

EGLUk dioen bezala «Jokabide hau, tradizio nagusiaren aurka doana, ez da gomendatzekoa». Ni ados nago, baina Mayi Ariztiaren adibideak ez du balio; bakoitzari berea.