Zalantza artean hazi eta bizi den @javmallo kamaradari eskainia
Esti Lizaso
Irakurketak subjektiboak izaten direla-eta, lehengo astean Eusko Jaurlaritzak aurkeztu zuen itzultzaile automatikoaren orriko oharra eta aurkezpenaren albistea irakurri nituenean, ia barkamen eske ari zitzaizkigula iruditu zitzaidan, «ez diogu inori lanik kendu nahi» esan nahiko baligute bezala.
Egia da itzultzaileek alergia moduko bat izan ohi dietela itzultzaile automatikoei. Badakite estatistika hutsean oinarritzen direla, baina larritasunez ikusten dute emaitza gero eta hobeak lortzen ari direla. Itzulpen automatiko zuzenak ikustera iritsiko garen eguna urrun dagoela esanez kontsolatu ohi dira, itzulpenak egokiak izateko ezinbestekoa baita ulertzen, pentsatzen eta arrazoitzen dakien norbaiten esku-hartzea.
Baina automatizazioak baditu bere abantailak: lana bizkortzen du, errazagoa eta errentagarriagoa egiten du eta, batez ere, pentsatzeko lana kentzen digu.
Horrela, itzultzaileen artean ere bada automata bilakatzeko joera hori. Itzulpen espezializatuetan gertatzen da normalean eta, tamalez, gabeziaren bat estaltzeko babes gisa erabiltzen da askotan, gainera. Itzulpena espezializatua izan arren itzultzailea ez da beti espezializatua izaten, edo, espezializatua izan arren, ez da aurrean duen gaian aditua izaten. Horrelakoetan, itsu-itsuan men egiten zaio hiztegiak, memoriak edo glosarioak dioenari, ezjakintasuna estaltzeko nahikoa izango delako esperantzan.
Baina erreferentzia-materialik zainduena ere askotan ez da nahikoa izaten taktika horrekin onik irteteko. Automaten mundu idealean 1:1 baliokidetasun-erlazioak beharko genituzke sorburu- eta xede-hiztegien artean. Baina errealitatea oso bestelakoa da eta hor hasten dira koxkak.
Har ditzagun adibide gisa informatika alorrean ingeleseko «update», «upgrade» eta «refresh» hitzei ematen zaizkien erabilerak.
Update: bi esanahi nagusi ditu ingelesez: 1) informazio berriena gehitu dokumentu, web-orri eta bestetan; edo 2) zerbait modernoago egin edo (hobekuntzak gehitzeko) berritu. Euskalterm eta glosario gehienak begiratuz gero, termino horri euskaraz «eguneratu» esaten diogu eta gaztelaniaz «actualizar».
Refresh: ingelesez honela definitzen da: update the display (pantaila eguneratu). Lineako edukiekin erabiltzen da gehienbat, aldakorrak direlako. Euskalterm eta glosario gehienak begiratuz gero, termino horri euskaraz «freskatu» esaten diogu eta gaztelaniaz «actualizar».
Upgrade: hau ere bi zentzutan erabiltzen da ingelesez 1) softwarearen, aplikazioaren, sistema eragilearen edo dena delakoaren bertsioa berritu edo 2) zerbitzua mailaz igo; adibidez, doako bertsiotik ordainpekora aldatu edo erabilera pertsonalerako bertsiotik profesionalentzako bertsiora pasatu. Euskalterm eta glosario gehienak begiratuz gero, termino horri euskaraz «bertsio-berritu» esaten diogu eta gaztelaniaz «actualizar».
Hitz horien ordainak sortzerakoan bi joera desberdin ikus daitezke: gaztelaniaz hitz berbera erabili dute bost definizioetarako, eta testuinguruak zehazten du hitzak kasu bakoitzean duen esanahia. Euskaraz, aldiz, ingelesak imitatzen saiatu gara, baita literalki ere, eta bost kontzeptutarako hiru hitz jaso dira, momentuz.
Irizpide denak dira zilegi, denek dituzte alde onak eta txarrak, eta ez da erabakien zergatian edo egokitasunean sakontzea gure ohiko egitekoa. Baina, makinetatik ezerk bereiziko bagaitu, pauso bat atzera eman eta testua perspektiban begiratuta gure hautuak azken emaitzan izango dituen ondorioak aldez aurretik ikusteko gaitasuna da hori.
Adibidearekin jarraituz, gure iturburutzat Euskalterm erabiltzen badugu, makinek ez bezala, argi ikusi ahal izango dugu datu-baseak «upgrade»rako eskaintzen digun ordain bakarra lehen definizioari erreferentzia egiten diona dela eta, beraz, han aurkitutako proposamenak ez digula gure testurako balioko baldin eta esku artean dugun lanean programa baten «Pro» bertsioa erosteaz ari bagara.
Ikerketa eta dokumentazioa sormen-lana bezain garrantzitsuak dira itzulpen-prozesuan; askotan, idazten baino denbora gehiago eman behar izaten da informazio bila. Eta lan hori guk bakarrik egin dezakegu, ez itzultzaile automatikoek. Horregatik, pena pittin bat ematen du zuzenketen iruzkinetan itzultzaileek «memorian aurkitu dut», «glosarioan hala dago» eta antzekoak argudiatzea, izan ere, makinen modura men egin, bide erosoenetik jo, eta euren kabuz pentsatu eta arrazoitzeko aukera galdu dutela geratzen baita agerian.
Batzuetan zuzena izango da memoria edo glosarioak dioena, eta zuzenean hartu ahal izango dugu; beste batzuetan, gustatu ala ez, bezeroak eskatutako hitza erabili beharko dugu; baina, beste askotan, erreferentzia-materialean aurkitu dugun hitz horrek gure kasu zehatzerako ez digula balio ikusiko dugu. Askotan suertatuko zaigu definizioa edo erabilera-kasua ez dagokigula; edo Euskaltermek «esteka» dioen arren, herri-mailako negozio baterako ari bagara «lotura»k hobeto funtzionatuko digula, bezeroei ulergarriagoa egingo zaielako; edo aire girotuen enpresa baten web-orria itzultzen ari bagara web-orriko informazioa berritzeko «freskatu» esaten badugu txiste txar bat egiten ariko garela; edo esaldi jakin batean «bertsio-berritu» beharrean «eguneratu» erabilita aliterazioren bat saihets dezakegula…
Hortaz, ez gaitezen gu ere automatizatu eta jar dezagun den-dena zalantzan: esanahiak, erabilerak, memoriak, glosarioak… Makinek desobeditzen ikasi arte, itzultzaileak izango baikara horrelako erabakiak har ditzakegun bakarrak, eta, ezin uka, subertsioa beti da kitzikagarria.
31 eskutik 