Iñigo Roque Eguzkitza
Oraintsu arte gutxi izan dira emakume itzultzaileak gurean, letretako gainerako lanbideetan bezala, eta izan diren bakanek ere ez dute oihartzun handirik izan eskuliburuetan. Ana Urrutiren oroitzapena, beraz, laster iraungi zen, aztarna handirik utzi gabe. Nahikoa ez emakume izatea eta, gainera, protestanteetarik genuen.
Haren bizitzari buruz, Londreseko Biblia Elkarteko William Canton-ek kontatua baino ez dakigu ia (A History of the British and Foreign Bible Society, IV. lib., 1919):
A simple Basque girl, Anna Urruty was brought up in the Roman Catholicism of her own people. About the year 1850 she took service with the family of Pastor de la Harpe of Bordeaux, accepted the Protestant faith, and unconsciously prepared herself for duties yet un known. In obedience to a call from one of the Evangelical Missions, she became a Biblewoman, first in the lowest parts of Paris, then in Bearn, her native country, where she suffered much persecution.
Ez dira xehetasun asko. Badakigu katoliko jaio zela, eta jatorriz zuberotarra dugula (aurrerago, «the Souletin of her childhood» aipatzen baita). 1850ean, gazterik, Bordelera joan zen neskame, De la Harpe familiarenera (ohiko lanbidea oraintsu arte Euskal Herriko neskatilentzat). Datua garrantzizkoa da, hala ere, Musde la Harpe suitzarra Erreformaren aitzindari izan baitzen Bordelen.
En 1820 les frères Moraves et le pasteur suisse Alphonse De la Harpe fondèrent leur première Eglise Libre. […] C’est vers 1835-1836 que se constituera l’embryon de l’Eglise Evangélique Libre (EEL) de Bordeaux. Elle existait sous la forme d’une congrégation libre, se réunissant chez le pasteur De la Harpe.
Oso gorabeheratsua izan zen Erreformaren bidea Bordelen, eta badakigu 1856an hil egin zutela Musde la Harpe:
1856 : décès brutal de Mr De la Harpe.
Pentsatzekoa da berebiziko zirrara eragingo ziola gertakari horrek Ana Urrutiri. Hala, misionest (Biblewoman) hasi zen, lehenbizi Parisko bazter-auzoetan eta gero Bearno aldean:
In obedience to a call from one of the Evangelical Missions, she became a Biblewoman, first in the lowest parts of Paris, then in Bearn, her native country, where she suffered much persecution.
Ez dakigu zehazki zer den persecution hori. Erlijio-gerren sua erabat itzali gabe zegoela badakigu. Garaitsu hartan, esaterako, Joaquin Bermingham-ek Erligio eguiazcoaren siñaleac eta protestanteen liburuac iracortzeco eleizaren debecua: tartean ejemplo batzuequin liburua argitaratu zuen Donostian, jihadista samar:
Catolicoentzat prestu eta onragarri becela, oen etsayentzat circill eta citala dan guda onetan jazartzeco arma aro onecoric bertan arquitzen badezute, jaquin […] [egilearen] deseoac, izango dirala nahi baño obeto beteac.
Bortuz haraindian ere, jakina, egoera ez zen samurragoa izango. Kontuak kontu, Urruti itzultzen hasi zen, misionest-lanaren osagarri, Cantonek berak dioskunez.
By steady application she translated the Gospel of St John and the Epistles of St Peter from the French of De Sacy and Ostervald into the Souletin of her childhood; worked hard and late to provide money for their publication, and produced them at her own expense in 1873.
Hara Ana Urrutik egindako bi itzulpenak: Jondane Phetiriren epitriac eta Ebanjelio saintia Jesus-Kristena Jondane Johaneren arabera. Biak ala biak egileak berak ordainduak eta Baionako P. Cazals-en inprimerian agertuak. Beste datu jakingarri bat ere badu pasarte horrek: itzulpena frantsesetik egin zuela, De Sacy-k itzuli eta Ostervald-ek berrikusitako itzulpena erabiliz (Joanes Haranederrek egin bezala, bestetik).
Edizio horien ondoren, Londresko Biblia Elkarteak ordaindurik berrargitaratu egin ziren lanok: Done Petriren gutunak 1887an Baionan, eta Jondone Joanen ebanjelioa 1888an Orthezen.
They were afterwards revised, and at the earnest request of Pastor Bohin 3000 copies of the Epistles were printed for the Society at Bayonne in 1887 and 3000 of St John at Orthez in 1888.
Lanen bultzagile ageri den Bohin hori Belokeko Auguste Bohin apaiz protestantea dukegu, Bearnoko protestantismoari buruz hainbat artikulu idatzia Bulletin de la Société de l’Histoire du Protestantisme Français aldizkarian. Hiru mila aleko tirada bazen zerbait. Kontuan izan 1881eko erroldaren arabera 25.393 biztanle zituela Zuberoak.
Liburuen arrakastak hanka laburrak izan zituen, haatik, apaiz katolikoek moztu baitzizkieten.
Happily a Basque convert, Loustalot, who had joined the staff of colporteurs, sold 4672 copies of these editions in a twelvemonth, but in the next two years all the hostile influences of the priests were combined against him, his sales fell to a few hundreds, and, harassed and disheartened
Badakigu Bonaparte printzeak gure itzultzailearen lanen berri izan zuela eta, berri izan ezik, gogoko ere bazituela (Arana Martija, «Bibliografía bonapartiana», Euskera XXXVI [2. aldia]).
Bonaparte, en su carta [desde Londres] a Inchauspe de 8 de febrero de 1889 menciona estas dos obras de Anna Urruthy como modelos de suletino.
Eta hain atsegin zuen Urrutiren hizkera, non Arxuren Ruthen Libria. Salomounen Kantiken Kantika. Jonasen Libria zuzentzeko eskatu baitzion, berarena baino garbiagoa zelakoan.
ARCHU, Jean Baptiste (1811-1881).
Ruthen Libria. Salomounen Kantiken Kantika. Jonasen Libria (Basque souletin).
Bayonan, 1888, 33 pp., 14,5 x 10,5 cms.
[…] Estos textos estaban en poder de Bonaparte para el 11 de octubre de 1861, pero no los imprimió. Con posterioridad autorizó su impresión a la Sociedad Bíblica de Londres, que editó el librito a que nos referimos. Dice Jon Bilbao que la primera tirada de este libro, revisada por Anna Urruthy, se destruyó por los muchos errores que contenía, siendo hecha una segunda tirada con los errores corregidos por Bonaparte.
Printzea ez zen, nonbait, konforme geratu Urrutiren lanarekin. Dena dela, ohargarria da printzea ordurako Londresen zela, eta pentsatzeko da hark ere izango zuela eraginik Urrutiren lanen berrargitalpenean.
Edwin Munsell Bliss apaizak ere aipatzen du Urrutiren lana Encyclopedia of Missions (1891) obran.
In 1888 the same society published at Bayonna an edition of the Gospels of Matthew and John and the Epistles of Peter in the Souletin dialect, the translation having been made by Mademoiselle Anna Urruty, a Souletin Basque lady, who followed the text of de Saci, corrected by that of Ofetervald. In the year 1887 Prince Lucien Bonaparte placed to the disposal of the above society his manuscript versions of Genesis, Psalms, Ruth, Jonah, and Song of Solomon, made by M. Archu. Under the editorship of Miss Urruty these portions have been published since 1888
Ez dirudi fidatzekoa denik Mateoren ebanjelioaren aipua (ez ote zen nahasiko Antoine Gaidor baigorritarraren itzulpenarekin [1825]). Beste zenbait datu ere oker ematen ditu Munsell-ek: argitalpenen datak eta lekuak ez dira zehatzak (Baiona, 1887; Ortheze, 1888).
Londresko Biblia Elkarteak, Bonapartek eskainitako liburuetatik, Ruthen Libria. Salomounen Kantiken Kantika. Jonasen Libria (1888) baino ez zuen kaleratu. Daviden gorantzak edo psalmiak lehenago agertua zen 1862an, eta Moisasen lehen libria Jenesa deithia argitaratu gabe dago oraindik Nafarroako Artxibategian gordeta. Hartara, zalantzazkoa da Urrutik bi liburuotan ere edizio-lanik egin zuelakoa, printzea horretan hasi zela ia segurutzat jo daitekeen arren (berriro Cantoni esker).
[…] and the Prince was reading the proofs of Genesis and the Psalms when his eyesight failed, and the undertaking was indefinitely postponed.
Horraino Ana Urrutiz dakizkigun apurrak. Euskal literaturari buruzko eskuliburuetan ez da haren aipurik mendreena ere ageri (Mitxelena, Villasante, Sarasola, Aldekoa). Eta Jean-Louis Davantek bere Zuberoako literatura: antologia laburra obran ere lerro bakarra eskaintzen dio:
Aña Urruty anderea. Protestantea zen, eta bere elizan euskaraz idatzi du, bereziki itzulpenak eginez.
Juan María de Olaizolak ere ez zuen aipatu El Reino de Navarra en la encrucijada de su Historia: El Protestantismo en el País Vasco (1993) lan erreferentziazkoan, garaitsu hartako Pierre Urte, Oteitza edo Antoine Gaidor itzultzaile protestanteez jardun arren.
León Azoulay-k 1900eko Parisko Erakusketaren karietara grabatutako euskarazko testuetatik bat, haatik, Ana Urrutiren itzulpenen pasarte bat da (ikus Marie Hirigoyen Bidarten tesia).
Gaurko egunez, bederen, gogoan izan dezagun bere izena inon paratu ez zuen emakume itzultzaile hura.
31 eskutik 