Itziar Otegi Aranburu
Epemuga–2X
Badaukat itzulpenaren lehen bertsio bat. Osoa, baina gordina, trauskila. Hurbilketa primario bat. Nire begi eta garun jipoituetatik dagoeneko igaro dira jatorrizkoaren 382 orrialdeak eta 206.446 hitzak, gehi hitz horien euskal ordain izangaiak. Lan eskerga, baiki, baina eskergagoa oraindik egiteke daukadana: beste bi itzuli, bata jatorrizkoa eta itzulpena parez pare jarrita —jatorrizkoaren esanahi, ñabardura eta efektu estilistiko guztiak zehatz eta egoki bildu ote ditudan egiaztatzeko—, eta beste bat (are, beste batzuk), jatorrizkoa paretik kenduta, «ahaztuta». Gero etorriko da, gainera, zuzentzailearen «epaia», eta harekiko negoziazio zorrotz xehea. Begien bistan, beti, zorioneko esaldi hori: Ahal bezain hurbil, behar bezain urrun. Ados. Baina inork ba al daki non dagoen hurbilaren eta urrunaren arteko muga? Ezetz esango nuke nik. Negoziazio subjektibo batera mugatzen dela auzia. Tout processus de traduction se déroule sur des sables mouvants, esan zuen André Gabastouk Paueko mintegian. Egia berdaderoa. Nik, neure «metodoan», ahalik eta gehien hurbilduz itzuli ohi nuen lehen buelta, eta, gero, hurrengoetan, beharrezkoa irizten nion guztietan, urrundu. «Gaizki», esan zidan behin itzulpengintzaren guru batek, «ez baduzu hasiera-hasieratik zeure egiten testua, gero ez duzu lortuko». Umeak txikiak baino osatuak jaiotzen direla esan zuen Henrike Olasolok Pauen, eta itzulpenek ere, halaxe jaio behar luketela. Metafora egokia, zinez, itzulpen gehienak baitira erditze luuuuuuuuuze eta zail baten pareko. Eta, sarritan, borroka psikologiko latz bat, nekearen eta etsipenaren aurkakoa. Lestrygonak, zyklopeak, Poseidon hiratua…
Epemuga-X: Achtung!!!
Hasi da atzerako kontaketa: hurbil dago amesgaiztoko epemuga. Ihes betea zilegi balitz… Baina ez, ez dago ihesbiderik. Segi, murgildu sakon lanean, ez egin kasu beste ezeri. Itzulpena eta hi, ez zagon besterik. Haatik…
…
geldi zaitez merkatu feniziarretan,
eta merkantzia ederretarik egizu pilakera,
perlak eta koralak, anbare eta ebanoak,
eta lurrin laketgarri era guztietakoak,
ahal duzun gehiena lurrin laketgarrietarik…
Nola harrapatzen hauten pantailaren goialdeko lauki berdexkak begien parean jarritako esaldi batzuek. Zenbaitetan, esaldi horiei darien ironia fina edo umore gaiztoa dela eta:
Soudain, au moment où il s’y attend le moins, (c’est toujours à ce moment précis que les malheurs arrivent),…
The doctors think it’s some trauma he suffered when he was in the army that resurfaced all of a sudden in his brain, like a piece of shit you suddenly see floating in the toilet long after you’ve flushed.
Beste batzuetan, min emateraino ederrak direlako:
MR. HEAD awakened to discover that the room was full of moonlight. He sat up and stared at the floor boards —the color of silver— and then at the ticking on his pillow, which might have been brocade, and after a second, he saw half of the moon five feet away in his shaving mirror, paused as if it were waiting for his permission to enter.
What but fear winged the birds, and hunger
Jewelled with such eyes the great goshawk’s head?
Edo irudi ezin lortuagoak dauzkatelako:
Aussitôt les yeux du Directeur se troublent comme si deux moucherons s’y étaient précipités soudain.
Edo izugarrizko pisu dramatikoa:
“Woman! Do you ever look inside? Do you ever look inside and see what you are not? God!” (…), “Malebranche was right: we are not our own light. We are not our own light!”
Edo etsipenez zipriztindutako samurtasuna:
Just to be sure, every time I start a shift I do a little something – put my name-tag on upside down, tie my apron the wrong way, anything, so if she ever does come in, she won’t be sad.
Garunean irarrita dauzkan esaldiok, hire stream of consciousness eleanitza osatzeraino, eta, unibertsal linguistikoak balira bezala, idatziko bahu, esaldi horien tankerakoak aterako litzaizkidaken, esaldi horien euskarazko islak, itzalak, aldaerak.
Baina segi, ez hadi galdu ameskeriatan. Itzulpena eta hi…
Bat-batean, zerbaitek tira egiten dinala nabaritu dun, murgilduta hagoen leku ilun honetatik erauzten, airerantz, arnasa kontra-erara hartzera behartzen. Hire baitatik kanpo, nekez egokitu ditun begiak argitasunera, eta, atzera errealitatera zerk ekarri hauen ikusteko begiratu dunanean, gizon bat eta bi ume ikusi ditun atean. Lehen istantean ez ditun ezagutu. Gero konturatu haiz: hire familia dun. Gizonezkoak, kezka begietan, zerbait galdetu din, ezer jan al dunan edo. Hire gorputzak beharrak dituela iradokitzen duen zerbait; alegia, ez dela garunari eusteko aulki-formako zutoin hutsa. Kostata altxatu haiz aulkitik, eta obeditu nahi ez dinan hire gorputz sorgortuaren kontra estutu dun alaba. Haren gorputz txikiaren berotasunak hire onera ekarri hau.
Ohetik altxatu zenean, Yvesek negu gorritik esnatutako hartza zirudien, motrizitatea baldartuta.
Epemuga + 2X
Amaitu dun itzulpena. Duela bost minutu sakatu dun Bidali dioen botoitxoa, eta hortxe joan dun mezua, behin betiko itzulpenarekin. Kito. Ezin deskribatuzko euforia sentitzen dun, eta sekulako arindua. Gaur, kalera irten aurretik, harriz edo txanponez bete beharko ditun poltsikoak, ez hazan haizeak eraman.
Atzera bizitza arruntean, egun arrunt batean
Ithakak bidaia eder bat eman zizun.
Bera gabe ez zinatekeen abiatu.
Baina ez dauka deus besterik zuri emateko
Itzulpena amaitu osteko talaia honetatik, zer irabazi dunan esan beharko bahu, esku artean perla, koral, anbare, ebano eta lurrin erabiltzearen plazeraz gain, idazle baten subjektibotasunaren barrurako begiratua esango huke lehenik. Bizitzaren eta paper zirrimarratuaren arteko bidegurutzean dagoen literatur persona horrek jakin-min bizia eragiten din. Flanneryrekin gertatu bezala. Aurrena haren ipuinak irakurri hituen; gero, hark idatzitako eskutitz (batzuen) bilduma (The Habit of Being). Zenbat xehetasun hunkigarri eskutitz horietan, ipuinetan ere ageri direnak, gutxi-asko eraldatuta. Amaren etxaldera lanera etorri ziren poloniar etorkinentzako pentsu-zaku loratuekin gortinak egin zituztela irakurri hion eskutitz batean. Aurrez, hori bera irakurri huen Pertsona deserritua ipuinean ere. Zer gehiago ote da, ipuin horretan, bizitzatik paperera eramana, eta subjektibotasunaren barna zer-nolako igarobidea egin ondoren? Itzulpenak aurrera egin ahala, testua ez ezik, idazlea ere «bere» egiten du itzultzaileak.
Horrez gain, beste leku, denbora, errealitate batzuei buruzko ezagutza-printza bat eskuratzen du, lehen susmatu ere egiten ez zituenak. Bera bezalakoa ez den «beste» arrotz horrenganako hurbilketa bat. Batzuetan, gainera, hezur-haragizko «beste» batzuk ezagutzeko eta haiekin hartu-eman bat izateko aukera ere ematen dio.
Funtsean, mundu ezezagun batera sartzeko giltza, eta koartada.
Hurrengo Ithakaren menturan.
31 eskutik 