Juan Garzia Garmendia
Ahaztua ez arren, baztertuxea izan dut aspaldion neure pentsamenduetatik auto-itzulpenaren inguruko eztabaida sarria. Egokitu zaidanetan, haren kontra lerrokatu samartu naiz, baina areago zen jarrera hori inguruan zebiltzan halako kasu nabarmen batzuek eragina, inolako hausnarketa patxadatsuagoak baino. Orain ere, ezin dut esan teorizaziorako esfortzu handirik egin dudanik, baina bai apur bat argiagotu zaidala auzia neure baitarako.
Halabeharrez gertatu zait ―eta hortik gogoeta― berriro topo egitea azkenaldi honetan Samuel Beckett lagun zaharrarekin, amaitu berri den THAT TIME erakusketa zela eta. Auzi askori buruzko ustekizun askoren gainean argi egiteko ere ia paregabetzat jotzen dut nik Beckett. Autore gisa, esate baterako, nabarmen uzteko ederki idatz daitekeela hizkuntza bat baino gehiagotan. Bai: posible da, kasu batzuetan bederen, eleaniztasun oso eta betea literaturan; eta idazleak ez du zertan hautatu hizkuntza bat bakarra ofiziorako. Eta ez da Beckett, inondik inora ere, adibide bakarra. Besterik da ea bakoitzak zer egiten duen aukera horrekin.
Baina itzulpenaz dugu hemen hizpidea, eta, horretarako ere, lagun ezin aproposagoa zaigu Beckett. Hara nola etorri zaidan oraingoan kontua. Batetik, Bilboko Arte Ederretako Museoak eta Donostiako Tabakalerak elkarlanean darabilten egitasmo baten haritik, irlandarraren antzezlantxo labur bezain bihurri bat euskaratzen jarduna naiz: that time (testu guztia doa letra larririk eta puntuaziorik gabe).
Gaztelaniazko bertsiotik eta dokumentazio lanetik, berehala jabetu nintzen autoreak berak egina zela frantseserako bertsioa. Gutxitan ikusi dut hain itzulpen zintzo zehatzik. Izan ere, kulturaz egokitu beharreko erreferentzia pare bat alde batera, xehetasun ñimiño batzuk bakarrik gehitu zizkion Beckettek ingelesezko bere jatorrizkoari, eta ez testuan berean, baizik antzezpenaren muntaiarako akotazio minimalista urrietan, argiztapenari buruz. Gainerakoan, ezin berdinago dira hizkuntza bietako testuak.
Atzera jorik, oroitu nintzen kasu bera zela, bere garaian egiaztatzeko aukera izan nuenez, Waiting for Godot antzezlan luzeagoarena ere. Kontu bera han, frantsesezko bere jatorrizkotik ingeleseko bere bertsiora, kasu horretan. Orduan ere harrigarri gertatu zitzaidan hori, gure inguruan zebiltzan bertsionamenduekin alderaturik batez ere.
Ez pentsa hain inozoa naizenik pentsatzeko berdinak direla gure euskara diglosikoaren kasua eta inguruko hizkuntza nagusiagoena, baina alde hori garatzeak beste bide luze-bihurriago batera eramango gintuzke orain, abiatu garen ildo zehatzetik aldenduz (agian beste batean, ez baitu gai horrek ere mami gutxi noski).
Eta, horretan, hara non iritsi zitzaidan berria euskaraz antzeztekoa zutela nire Godoten esperoan. Nik frantsesezkotik itzuli nuen Beckettena, eta hark ingelesezko bertsiorako hartutako distantzia ―soilik kultural― minimo berari eusten saiatu nintzen ahaleginean, ustez Beckettek nahi zukeen bezala.
Jakina, libre luke edonork beste bertsio euskaldun jatorrago bat saiatzea, baldin eta hartarako gai ikusten badu bere burua, edo ―ai ama― euskara beste zer (?) bateko hizkuntzatzat tratatu behar dela baderitzo. Hori, hala ere, auto- zein hetero-, ez da, zintzo mintzo, itzulpena.
Tira. Nik ondutako itzulpenak bazuen, alde batera, ezaugarri berezi bat euskarari berari zegokiona, kontuan hartu bainuen lana enkargatu zidan antzerki-taldeko partaideen hizkera-oinarria (Bidasoaren jirakoa), nahiz guztiz batua hizkuntza. Jakinaren gainean jarri nituen horretaz orain antzeztera menturatu direnak, eta baimen guztiak eman, eta are bultzada, nahi adina lizentzia hartzeko alde horretatik beren molde erosoenera ekartzeko erregistroa.
Alde handia dago, hala ere, azaleko kontuok moldatzetik mamizkoagoak aldatzera. Eta, berriro, berdin dio nork egiten duen hori, autorea bera izan zein beste edonor obraren gainetik jartzera ausartzen dena. Kasu guztietan, errespetu-falta deritzot, hara. Itzulpen jatorretik zertan eta zergatik aldendu den garbi aitortzeak bidea eman lezake, onenean, auzioi guztioi buruzko jarrerak eta argudioak kontrastatzeko.
31 eskutik 