Nekatutak

Aitor Blanco Leoz

Iaz, Antton Telleriaren Nekatutak bakarrizketa gaztelaniara itzultzeko aukera (eta pribilegioa) izan nuen. Iruñeko Antzerki Eskolan komiko tolosarraren birako azken-aurreko emanaldiaz gozatu eta egun gutxira jaso nuen enkargua, Donostiako azkena grabatu ondoren, eta zalantzarik egin gabe eta gogo handiz onartu nuen “Euskal Herrian sekula grabatu den stand up ikuskizunik onena” gaztelaniaz azpititulatzeko erronka.

Monologoa zuzenean ikusi nuenean, hura itzulgai izango nuela jakin gabe oraindik, txunditua atera nintzen antzokitik. Zoragarria iruditu zitzaidan Anttonek hizkuntzaz baliatuta umorea egiteko eta euskararekin jolasean ikusleak barrez leherrarazteko duen gaitasuna. Une hartan, jakina, ez nekien nolako desafioa izango zen txiste eta hitz-joko horiek gaztelaniara ekartzea, baina berehala konturatu nintzen horretaz bakarrizketaren transkripzioa jaso eta lanari heldu nionean.

Bereziki maite dudan mundua da hitz-jokoena. Betidanik gustatu zait hitzen esanahi bikoitzarekin, antzeko hitzen adiera desberdinekin eta hizkuntzak eskaintzen dituen bestelako trikimailuekin jostatzea, eta, itzulpengintzan, horrelako elementuei aurre egitea ariketa izugarri polita iruditzen zait (horri buruzko gogoetatxo bat plazaratu nuen 2022ko Senez aldizkarian, Sherlock Holmesen memoriak liburua euskaratzean aurkitutako zailtasunen harira).

Askotan zaila izaten da hitz-joko horien ordain egokia aurkitzea. Are gehiago, zenbait kasutan, amore ematea eta itzulpena ezinezkotzat jotzea beste erremediorik ez dago (kontu labaina izaten da zer egin horrelako kasuetan, baina tira). Nolanahi ere, merezi du ahalegina egitea, xede-hizkuntzan ongi funtzionatzen duen forma baliokide bat aurkitzea oso sentsazio pozgarria izaten baita, eta itzulpenaren kontsumitzaileak biziki eskertzen baitu.

Horren erakusgarri, hona hemen Nekatutaken itzulpenean erronka handia izan diren baina nire ustez gaztelaniaz ongi funtzionatzen duten zenbait hitz-joko (norbaitek monologoa Filmin-en ikusteko asmoa badu, barka spoilerrak):

• Gizonezkoon kasuan oso antzekoak dira masturbazioa eta literatura. Ze bi kasuetan emozioak paperean isurtzen dira.
  En el caso de los hombres, se asemejan mucho la masturbación y la literatura, ya que, en ambos casos, el papel se empapa de emociones.

• Baina gustatzen zait irudi hori: Mirri sudur-gorria eta… Da pixka bat… da Mirriren bertsio rockeroa, badakizu? Izena du… Marra izena du. “Zuekin, Txirri, Marra eta Txiribiton!”. “Non dago Marra?”. “Komunean…”.
  Pero me gusta esa imagen: Mirri, con su nariz roja y… Es un poco la versión rockera de Mirri, ¿sabes? Se llama… se llama Tripi. “Con ustedes, ¡Txirri, Tripi y Txiribiton!”. “Pero, ¿dónde está Tripi?”. “En el baño…”.

• [Ertzaintzaren Musika Bandaz] Jende honek, zer? Zer egiten du, ezta? Baten batek esango du “beste guztiek bezala: jo”.
  Esta gente… ¿qué? ¿Qué hace? Alguien dirá: “Lo mismo que todos los demás: poner a bailar”.

Jakina da itzulpengintza ez dela zientzia, eta argi dago modu bat baino gehiago dagoela pasarte horiek gaztelaniaz emateko, baina nik uste adibide onak direla ikusteko zer-nolako zailtasunak izaten diren estilo honetako testuak itzultzean. Dena dela, itzulpena bera jolas bihurtzen da halakoetan, eta aitortu behar dut oraingo honekin oso-oso ongi pasatu dudala.