Hilabetea: maiatza 2024

Posted on

Interpreteen lan-baldintzen diagnostikorako bidean aurrera

Claudia Torralba Rubinos

Joan den abenduaren 15ean idatzi nuen sarreran EIZIEko interpreteen lantaldeak 2024rako finkatutako asmoen berri eman nizuen: interpreteen esperientziak eta bizipenak biltzea, errealitatetik abiatutako galdetegi bat diseinatzeko. Helburua zen (eta oraindik ere bada) 2024an euskal interpreteen diagnostikoa egitea. Izan ere, ezer gutxi dakigu euskararekin lan egiten duten interpreteei buruz, eta informaziorik oinarrizko-oinarrizkoena ere falta dugu. Adibidez, ez dakigu euskararekin lan egiten duten zenbat interprete dauden. Hori ere ez dakizue? Agian batzuk harritu egingo zarete, baina ez, hori ere ez dakigu.

Askotan esaten da interpreteei buruz ezer ez esatea dela lana ondo egin duten seinale. Baina beti atzealdean (edo beste gela batean, edo txoritokian) egote horrek baditu beste albo-ondorio batzuk ere. Besteak beste, itzaletan eta ilunpean geratzea. Horregatik, uste dugu badela garaia euskal interpreteei eta lanbideari berari argitasun apur bat emateko.

Helburu horrekin egin dugu lan urte hasieratik, eta jadanik prest dago galdetegia. Saiatu gara euskararekin lan egiten duten interprete guztientzat egokia eta esanguratsua izango den galdetegi bat prestatzen, lanbidearen argazki ahalik eta osoena eskuratzeko.

Galdetegiak bi atal ditu. Lehenengoan, gaur egun aktibo dauden interpreteen profila eraikitzen lagunduko diguten galderak erantzun beharko dira (generoa, adina, ikasketak, esperientzia…). Atal hori interprete guztiek bete beharko dute, eta oso baliagarria izango da datu demografikoak bildu eta XXI. mendeko interpreteak nolakoak diren irudikatzeko.

[Emakumeak al dira interprete gehienak? Gehiago al dira oraindik ere itzulpengintza eta interpretazioko ikasketa espezifikorik ez dutenak? Belaunaldi-aldaketa gertatu da? Zein da aktibo dauden interpreteen batez besteko adina? Gazteak ere ibiltzen dira interpretazio-lanetan?].

Bigarren atalean, aldiz, bi azpiatal daude: bat autonomoentzat eta beste bat hirugarren konturako langileentzat. Galdera gehienak oso antzekoak dira, baina badira batzuentzako eta besteentzako galdera zehatz eta espezifikoak ere.

[Autonomoentzat, adibidez: esango zenuke tarifak arazo-iturri direla? Ezagutzen al dituzu lankideen tarifak? Eta hirugarrenen konturakoentzat, aldiz: zein erakundetan egiten duzu lan? Eta zehazki, zein lanpostu eta kategoriatan?]

Hala ere, interprete guztientzako garrantzitsuak diren gaiak ere jorratuko dira galdetegian, besteak beste, lan-baldintzak, azpiegitura, hizkuntza-norabidea eta dokumentazioa aurretiaz jasotzea. Horiek guztiek, azken finean, lanbidearen funtsarekin dute zerikusia, eta interprete guztien egunerokoan daude presente.

Ekainean zabalduko du galdetegia EIZIEk, eta helburua da, hain zuzen, ahalik eta gehien zabaltzea. Ez da beharrezkoa EIZIEko bazkide izatea galdetegia betetzeko, eta eskertuko dizuet zuen inguruan dituzuen interprete guztiei ematea galdetegiaren berri. Euskal interpreteen diagnostikoak gure lanbidearen errealitatea ezagutzen eta, hortik abiatuta, gure lan-baldintzak hobetzen eta aldarrikatzen lagunduko digu, baita hautematen diren balizko arazoei aurre egiten ere. Egin dezagun bidean aurrera elkarrekin.

Posted on

Unique in the world, euskal herritarrak la hostia gara (I)

Fernando Rey Escalera

Itzultzaileok arreta bereziz ikusten dugu, deformazio profesional izateraino, nola jokatzen duten jendeek, talde eta erakundeek hizkuntzekin. Nola tratatzen dituzten hizkuntza pareak komunikazioan.

Egia esan, Euskal Herrian, denok garenez itzultzaile, edo ezinezkoa denez bi hizkuntzen arteko zubirik gabe bizitzea (buru-ariketa gisa bederen), askok erreparatzen diogu. Eta berehalaxe ohartzen gara duintasunez idatzi duten, itzulpena kaxkarra egin ote den, tekleatze akatsik badagoen, letra tamaina bera erabili ote den bi hizkuntzetan… Doktoretza-tesi bat egin liteke horren gainean.

Azkenaldi honetan, badira bi joera deserosotasuna pizten didatenak. Mintza nadin garbiago: amorrua ere pizten didate. Ni ote naiz bakarra? Esan diet nire inguruko batzuei, baina, nonbait, gehienak ez dira erretxintzen ni bezala.

Joera horiek, nire ustez, argi adierazten dute euskara zer den jendearentzat, nolako tokia duen hizkuntzak (egiazko bizitzan), zer den guretzat euskara edo gaztelania edo ingelesa.

Badira azken urteetan zabaldu diren bi ohitura, bai, sua pizten didatenak barrenean. Obsesio bihurtzen hasia zait, eta idatziz jarriko dut. Ea balio didan kaskotik kentzeko. Edo, beste batzuen iritzia entzunda, ez dela hainbesterako pentsatzeko. Gaur haietako batez mintzatuko naiz. Beste egun batean besteaz.

Zuetako askok ulertuko didazue noski. Eta gauza naizen inor mindu gabe adierazteko.

Txikia nintzela “Vuelta al País Vasco” zegoen, eta halaxe iragartzen zuten kartelek. Gero euskara, zorionez, merezi zuen tokia hartzen joan zen komunikazioan-eta, eta kartela elebiduna izatera pasatu zen. “Vuelta al País Vasco-Euskal Herriko itzulia”. Bi hizkuntza, gaztelania eta euskara, “Euskal Herriko” deituta ere, Euskal Autonomia Erkidegoaz ari baitziren, Gipuzkoaz, Bizkaiaz eta Arabaz. Konforme. Aurrera egin genuen zerbaitetan.

Ez dakit justu noiztik eta zer gogoeta soziolinguistikoren ondorioz, orain oso bestelakoa da jokaera. Euskara hor da: Euskal Herriko itzulia da edo Itzulia da. Eta elebitasunari ere eutsi nahi izan diogu, baina zer eta “Basque Country” jartzen dute. Azkeneko kartelak ikusi ditut, eta orain “Itzulia Basque Country” idazten dute.

Eta galdetzen diot nik neure buruari: zer dago gaztelania kendu eta ingelesa sartzearen atzean? Irrigarria iruditzen zait. Nik dakidala, gaztelania bizi-bizirik dago Hegoaldean. Eta ingelesa zer dela-eta?

“La Itxulia” aipatu dut; orain horrela aditzen dut, ez “la Vuelta al País Vasco”, baizik eta erdara ederrean, baina hori bai, keinu negargarri bat eginez euskarari. Zeren seinale? Baskoagoak gara itxulia esanez? Tira, utz dezadan hori. Euskararen hitz bakar batzuk sartuz gaztelania hutsean egitearen beste fenomeno hori beste egun baterako utziko dut.

Beste hamaika adibide eman nitzake:

Itzulia Women, Euskotren Women Winter Series, Basque Team Saria, Itzulia Basque Challenge, Euskadiko Orkestra-Basque National Orchestra, Bilbao Basque Fest, Emakume Master Cup, Pilota Legends Cup…

Ez dut segituko, bihotzerrea jartzen zait-eta. Bai, Unique in the word gara euskaldunak (edo euskal herritarrak esan beharko nuke). “Athletic Club. Munduan bakarrak. Unique in the word”.

Magia bitxi baten eraginez, Euskal Herriko ez dakit zer txoko, ibar edo herritan zabaldu den euskalki edo ingeleski batez idatziak ikusten ditugu kartelak.

Baina itxurakeria da. Edo ez? Oso guai dago besterik gabe ingeles tanto batzuk jartzea? Dottorea da, ezinbestekoa, inperioaren hizkuntza jartzea? Gaztelania desagertu da karteletatik. Sekulako iraultza gertatu da gure egoera diglosikoan? Orain euskaraz barra-barra egiten al du jendeak eta ingelesa da kanporako atea?

Ez. Sinetsia nago ekitaldi, txapelketa eta emanaldi horiek gehienak gaztelaniaz antolatu direla. Ekitaldi horien antolatzaile diren erakundeek gaztelaniaz funtzionatzen dute. Euskarak ez du aurrerapauso handirik egin haietan, baina euskara eta ingelesa ageri dira. Susmoa dut tarta batzuen gaineko ginga puska gisa jartzen dutela euskara hor, apaingarri.

Gaztelania desagertu da. Nire ustez hemengo hizkuntzetan idatzi behar dira gauzak komunikazioa baldin bada helburua. Ulertuko nuke hizkuntza ahulenaren aldeko diskriminazio positiboz euskarak toki gailena izatea. Baina gaztelania kendu eta ingelesa jartzea harrigarria iruditzen zait.

Posted on

Nola mintzo dira Harlemeko goierritarrak?

Angel Erro

Tarteka pizten da eztabaida, euskaraz nola mintzarazi behar diegun itzultzen ari garen eleberri edo ipuinean ezaugarri dialektal edo soziolektalak agertzen dituzten pertsonaiei. Emaitza maiz da polemikoa, eta denok gogoan izanen dugu adibide bat edo beste, funtzio horretarako euskalki jakin bat hautatu denean, esaterako. Euskara batuaren eta dena delako euskalkiaren arteko harreman sarea inoiz ez baita itzuli beharreko lanean hizkuntza estandarraren eta konnotatuaren artekoaren parekoa. Hortik dator, nik uste, Julen Gabiriak Art Spiegelmanen Maus komikiaren euskarazko itzulpenean Vladek pertsonaiarentzat asmatu duen idiolekto berezia (ingeles poloniartua, zuzentasunik gabea) irakurle askok itzultzailearen akastzat hartu izana, Gabiriak txio batean esan bezala.

Disoziazio hori muturreko adibidea da, baina zera adierazten du: berez, irakurleak bere hizkuntzan irakurtzen duen hori bere hizkuntzaz duen ezagutza eta eskarmentu soziolinguistikoarekin dekodetzen duela. Eleberri batean Harlemeko beltzek, beste pertsonaien (zurien) euskara batua gabe, Goierriko euskaraz erabiltzen badute, irakurleari, atzean egon daitekeen hizkuntz jokoa ulertuta ere, Goierriko euskara agertuko zaio begien eta belarrien aurrean nagusiki. Alde batera utziko ditut erabaki horrek berarekin dakartzan bestelako lotura ideologikoak, inoiz salatu egiten direnak.

Baina, kritikak kritika, hor dago beti zalantza, halakoekin zer egin. Nire ustez, erantzuna topatzeko erabilgarria izan daiteke kontrako galdera egitea. Nola nahi genuke erdal itzultzaile batek (esaterako, ingelesera) itzultzea euskarazko eleberri batean euskalki ezberdin batean mintzo den pertsonaiaren esana? Nola irudikatzen dugu? Eskoziako ingelesez? Gutxiengo etniko baten ingeles postkolonialean? Auzo jakin batekoan? Erdal irakurleak hortik eratorriko lukeen informazioa noraino litzateke zuzena eta batez ere baliagarria? Jatorrizko testuan hor diferentzia bat badagoela uler lezake, baina hautemango luke zer-nolakoa?

Ingelesezko idazle batek agian ezin du gutxiengo etniko baten kide bat agertu eta bere hizkuntz adierazgarriak ez azaleratu, bere irakurleei pertsonaiaren ezaugarritzean iruzurra sakatu gabe. Baina itzulpenaren bidezko irakurleok akaso aski dugu pertsonaia hori dena delako gutxiengo etniko (edo sozial) baten kidea dela jakiteko eman zaigun bestelako informazioarekin, ingelesak dituen aldaeren arteko aldeak ezin baitira automatikoki ekarri euskarak dituenetara. Ok, pertsonaia hori Bristolen bizi den jamaikar jatorriko langabetua da, baina ez du euskara batuan jarduteko eskubidea, etxea alokatzen dion adineko alargun galesak bezala?

Posted on

Istriputik hiztripu eta beste paronimo batzuk

Anjel Lertxundi

HITZEN ARTEKO ANTZA. Hitz paronimoak, elkarren arteko antza dutenak, egokiak dira hitz-jokoetarako, kontrasterako, irakurleen arreta pizteko: amoratu, amorratu; antza, dantza; ego, hego; labe, gabe. Jokoa ematen dute prosan bezala poesian, bertsolariak abilak dira paronimoen erabileran, eta alditan etekin literario mamitsua ere atera liteke paronimoak bekoz beko jarrita testuinguru egoki batean. Demagun “nerabeen izua auzi bihurria”, Harkaitz Canoren Pozaren erdia poema-liburutik hartutako ahapaldi baten muina, letra etzanaz emana. Horra eskura itzulpenetan galtzen omen den zeraren zera poetikoaren adibide bikaina bi hitz paronimoen eskutik. Nola itzuli beste hizkuntzetara? Hitz paronimoek ere eraman gaitzakete jolasetik eta ateraldietatik literaturaren goien gradura.

Paronimoak aise bihur daitezke itzulpenetako sasiadiskide ere. Noren nagiak edo despisteak ez ditu arrakasta eta arrastaka paronimoak nahastu? Oroitzen naiz, urte asko dira, nola euskal tradizioko ipuin erritmiko baten hitz giltzarria (“aitonak arbia nahi du atera; tira eta tira, eta ezin du atera…) erbi bihurturik agertu zen haurrentzako liburu-formatuan: aitona arbi bat ateratzen ikusi ordez, erbi baten hanketatik tiraka ageri da argitalpenean. Ilustratzaileak bai baitira itzultzaileak ere beren jardunean, arbi eta erbi nahastu zituenak sasiadiskide batekin egin zuen estropezu, arbi arrunt bat baino erbi apetatsuagoa etxera eramateko asmoz-edo. Bistan da sasiadiskideen zakuan aise kabitzen direla paronimoak ere.

Baina paronimo arrakastatsuenen artean, istriputik jaiotako hiztripua. Distiratsua da eta, batez ere, oso efikaza. Asmazio bat dela esango du norbaitek. Neologismoak onartzen baditugu zergatik ez ditugu onartuko funtzionatzen duten eta gure egin ditugun neoparonimoak? Hiztripuak idatzita funtzionatzen du, ahoz eraginik izango badu ondo indartu beharra dago hiz lehen silaba, eta, hala ere, lanak. Baina testu idatzietan ez du galerarik. Hona –eta ona– lerroen errepideetan izaten ditugun letra-istripuak izendatzeko. Ez dakit nor izan zen hiztripu hitzaren asmatzailea, baina bide luzea egin du. Ateraldi baten moduan sortu zenak sarrera eta harrera ona izan ditu erabileran. Ulertzen dugu, balio digu, eta ia orain arte letra etzanarekin nabarmendu izan badugu ere hitzaren berexitasuna markatzeko, pixkana-pixkana desagertzen ari da letra etzanaren abisua, eta gaur gero eta gehiagotan ikusten dugu letra biribil edo normalean idatzita, hitz onartuaren bedeinkapen oraindik ez akademikoarekin. Egiten duen zerbitzua handia da, testu idatzietan egiten ditugun hiztripuak ere ugariak izaten baitira. Euskaltzaindiak ez du oraindik jaso, baina hitzak adierazten duena –hitzen arteko istripua– efikaza da, kostatuko zaigu hitz egokiago bat bilatzea hiztripuk esaten duenaren ordainetan. Eta, aldi berean, hiztripu bada hiztegiaren osaketan erakusten ari garen grazia eta imajinazioa balioesten dituen opari goren bat ere. Egunen batean, kontuon ondo bidez, Euskaltzaindiak onartuko du.

HIZTEGIAK HILTEGIAK OTE? Mingarria egiten zait bi paronimoak elkarrekin ikustea, hiztegi batek ez baitu deus hiltegitik salbu hiztegiak zer diren ez dakitenentzat. Erabiltzen ez diren hitz isilduak daude bertan, sekula gehiago erabiliko ez direnak dira haietako asko, baina hiztegietako hitzak, baita hilak deitzen ditugun greko edo latineko hitzak ere, ez daude hilak: garai jakinen batez mintzatzen zaizkigu, historiaren ahotsak dira. Esan egiten digute oraindik; beste kontu bat da guk zenbaterainoko arreta jartzen diegun. Nolanahi ere, ezin ebidentzia ukatu: jende askok hitzen hiltegi gisa ikusten ditu hiztegiak, eta horren arrazoia izango da bertan dauden hitz ugari, seguru asko gehienak, ezezagunak egiten zaizkiela. Hilak.

Hiztegietan dauden hitz batzuk haustuta daude aspalditik, loak hartuta, apenas sinets daitekeen arnas-berri daitezkeela ere, horixe egia. Baina batek hiltzat jotzen duen hitz bat bizirik egon daiteke bere auzoaren jardunean. Gurean zirkilu deitzen diogu erratzak, garbiketarako trepetak, lisatzeko taula edo harien kaxak gordetzeko baliatzen dugun gela txikiari. Mahaia edo katilua esatea bezain naturala dugu zirkilu hitza. Ez dut, ordea, hitz hori eta adiera horretan erabiltzen duen inor ezagutzen. Badakit, noski, badaudela. Han-hemengo herri-hiztegiek horixe esaten didate

Hiztegiak, hiltegi? Paronomasiak antza bereko bi hitz edo gehiago jartzen ditu aurrez aurre. Antza dute hotsek, adierek ez, eta hurbiltasun fonetikoak eragindako ondorioak arruntak izan litezke. Ala ez: aipatu ditudan paronomasia apurrek badute beren grazia, hitzez hitzeko esanahia baino harago iristen da egoek eta hegoek elkar topo egiten dutenean. Bi paronimoen dantzak askorako eman dezake. Eta hitz betikoen piurarekin jantzitako hitz berriak ere sor daitezke: halako askok bizitza efimeroa izaten du, baina aldian behin aitapontekorik ez duten hiztripu bezalako pitxiak ere sortzen dira. Hitzak ez dira hots huts. Hitzik ez dago edukirik, esanahirik, definiziorik gabe: ezaguna genuen istripuaren adiera, hiztripuak beste adiera bat erantsi dio, ondo bereizia, akzidenteen munduari.

Ambrose Biercek Deabruaren Hiztegia asmatu zuenean ez zuen, nik dakidala, hitzik asmatu. Asmatu zituenak, hiztegiko definizio deabrutuak dira:

«Hiztegi, iz. Hizkuntza baten hazkundea galarazi eta gogor eta zurrun bihurtzeko letra arloko tresna. Hiztegi hau, haatik, tresna emankorra da». (Itz. Xabier Olarra Lizaso).

Bierceren hiztegian bezala beste guztietan ere hitzak egon daude. Gizakiak sortuak, denborak ­­–denboraren bultzian, gu– hitzen esanahia mantentzen du edo egokitzen edo berritzen, eta esanahiko objektua edo egoera desagertzen denean, hitza ez da desagertzen. Isildu egiten da, isildu egiten dugu.

Posted on

Huts txiki bat, poz txiki bat

Oskar Arana Ibabe

Aurtengo Aste Santuan, eguraldia euritsu zela eta atseden hartzeko gogoz etxea hautaturik opor-leku, garai bateko giroa ekarri nahi izan nuen neure baitara, eta gure itzultzaile handiaren Iesus Christen Evangelio Saindua S. Luc-en araura delakoa irakurtzera jarri, Leizarragarena, faksimilezko liburuan. Halako batean, XXIII. kapituluan, 26. eta 27. bertsetetan, hauxe irakurri nuen:

            25. Eta larga ciecén mutinationeagatic eta heriotzeagatic presoindeguian eçarri içan cena, ceinen escatu içan baitziraden: eta eman ciecén Iesus, nahi lutena leguiten.
            26. Eta hura eramaiten çutela, harturic Simon Cyreneano landetaric heldu cen-bat, hari crutzea gainean eçar zieçotẽ Iesusen ondoan eramaiteco.

Pasarte horretan ez da deus txit berezirik, baina ohartu nintzaion hitz bati, eta oker interpretaturik, uste izan nuen aurkikuntza polit eta txiki bat egin nuela, halako poz txiki beranduko bat hauteman nuela, garai batean buru-haustea eman ohi zigun adigai bat dela-eta. Gogoan dut zer lanak izan genituen rural eta campo hitzen ordainak ematen, turismo rural, casa rural eta gisakoak hedatzen ari ziren garaian.

Okerreko interpretazio bat egin nuen uste izanik ezen, ingelesezkoarekin alderaturik, landetarik hori adiera horrekin erabilia zela, hiriaren kontrako kontzeptu gisa. Izan ere, ingelesezkoan begiratu nuen (The New Oxford Annotated Bible, Third Edition, 2001, Oxford University Press), eta hauxe aurkitu:

            25. He released the man they asked for, the one who had been put in prison for insurrection and murder, and he handed Jesus over as they wished.
            26. As they led him away, they seized a man, Simon of Cyrene, who was coming from the country, and they laid the cross on him, and made him carry it behind Jesus.

Gainera, country hitzaren euskarazko adieretan, hauxe aurkitu nuen Morris hiztegian:

country:
5. (hiritik, herritik kanpora)
a. landa; baserri, mendialde, bortu; to go for a walk in the ~ {mendian || bortuan} ibilaldi bat egin
b. [izenen aurrean] ~ bred baserrian hazitako; ~ cousin baserriko lehengusu; ~ life baserriko bizimodu; ~ people baserritarrak

Pentsatu nuen ezen dagoeneko ez zitzaidala hasiera hartan bezain gordintxo gertatuko landa hitzaren adiera hori (guretzat hain konkretua), gerora, gaurko hiztegietan, hain emankorra izan dena. Euskaltzaindiaren Hiztegian:

landa eremu, landa-eremu
iz. Baserri inguruko gune edo eremua, hiriguneari kontrajartzen zaiona.
Industrializazio garaian sortu zen kooperatiba, langileak landa eremuetatik industria-hirietara joan ziren garaian, alegia. Landa eremuetan bizi diren emakume askorentzat ia ezinezkoa da ospitalera garaiz iristea arazoren bat sortzen denean.

landa turismo, landa-turismo
iz. Landa-eremuetan egiten den turismo mota. Landa turismoa bultzatzeko eta hobetzeko. Landa-turismoko etxeak.

landagune
iz. Landa eremuko etxe eta bizilekuen multzo egituratua. Ik. herrigune; hirigune; landa eremu. Herri txikietan eta landaguneetan denek dakite denen berri. Landagunea da Amasa; herrigunea, Villabona; elkarrekin osatzen dute Amasa-Villabona udalerria.

landetxe
iz. Landan eraikitako etxea, bereziki lantzeko lurrez inguratua dena. Ik. basetxe. Landetxe jori bat. Izetako landetxean dago udaldirako.

Gainera, Wikipedian, country hitzaren etimologia xerkatuz, koherentzia hautematen da jatorrizko adiera horren lerrotik, garbi-garbia:

Country:
Etymology: From Middle English contre, contree, contreie, from Old French contree, from Vulgar Latin (terra) contrāta (“(land) lying opposite; (land) spread before”), derived from Latin contra (“against, opposite”). Cognate with Scots kintra.

Eta halaber espainieraz (RAE) contrada hitza:

Contrada.
Del b. lat. contrata ‘región que se extiende delante de uno’.
1. f. desus. Paraje, sitio, lugar.

Baina, itzultzaileak zuhurra izan behar baitu eta interpretazioak beti berretsi eta ziurtatu, Elizen Arteko Biblian ikusi nuen ez zela hori adiera (zabala, abstraktua, hainbeste buru-hauste eman ziguna), ezpaze:

            25. haiek eskatzen zutena —matxinada eta giza hilketagatik kartzelan zegoena— askatu eta Jesus beren esku utzi zien.
            26. Jesus gurutziltzatzera zeramatela, sorotik etxera zihoan bat, Simon Zirenekoa, hartu zuten eta gurutzea leporatu zioten, Jesusen ondotik eraman zezan.

Zapuztu nintzen, zapuztu, baina ez nuen etsi, eta Orotarikoan begiratu ea baliatua ote duen euskarak beste hitzik (gure baserri hain ezagunaz beste) kontzeptu hori emateko, eta, hara, definizioetako testuen artean campo hitzaren bilaketa eginik, zer kausitu:

Larre:
(Opuesto a ‘ciudad’). Campo. Cf. larre-herri.
Gure jaunak larrerat ereman zituela bere haurrak. HU Zez 72.

Edo:

LARRE-LARREAN. En medio del campo, en una zona totalmente rural.
 Larre-larrean bizi dezu erretore. Ldi IL 40.
LARRE-LARREENEAN. En la zona más rústica, rural.
Larre-larreenean billa zazute baserritarrik basaziena. Ldi IL 66.

Eta hara zaputzaldia eztitu, eta aurkikuntza ustezko handiaren lekuan, onddo ttipi polit bat kausitu, noizbait, nonbait, nolabait baliatu nahiko nukeena testuren batean, nahiz eta Euskaltzaindiaren Hiztegian ez izan sarrerarik adiera horrekin (ulertzekoa denez…, Orotarikoan horren agerraldi gutxi izanik. Bada, gainera, Larrekoetxe izeneko auzo bat Lasarte udalerrian, Euskaltzaindiaren EODAk dioenez. Agian ez nahikoa norbaiti casa de campo esateko baliatu ahal dela iradokitzeko…).

Beraz, arratsalde euritsu batean antzinako testuetan barnaturik, sasitza txiki eta estu batean sartu, eta onddo txiki zaporetsu batekin atera.

Horixe izaten baitu euriak…

Posted on

Emozioen zurrunbiloa interpretazioan

Maitane Uriarte Atxikallende

Interpretazio-eskoletan, behin baino gehiagotan galdetu izan didate interprete profesionalek hizlariaren emozioak ere transmititu behar dituzten edo erabateko neutraltasun emozionalari eutsi behar dioten. Ni beti izan naiz hizlariarekin erabat bat egin eta hitzetatik haratago doana ere transmititzearen aldekoa, baina interprete guztiak ez gara berdinak –izaera kontua ere hortxe dago–, eta, azkenean, norberaren hautua izan ohi da.

Batzuetan, hizlariaren emozioak begien bistakoak izaten dira entzuleentzat, negarrez hasten bada, adibidez. Horrelakoetan, interpreteok ez gara antzerkia egiten eta negarrez hasiko, noski. Hala ere, hizlariak zirrara, poza, haserrea eta, oro har, gehienbat ahotsean antzematen diren emozioak transmititzen dituenean, ahal den heinean interpreteek ere horiek transmititzen saiatzearen aldekoa izaten naiz ni, hau da, interpreteek ahotsaren modulazioaren jolastearen aldekoa, hizlariaren sentsazio eta sentimendu horiek nolabait transmititu ahal izateko. Izan ere, emozioek agerian utz ditzakete hizlariaren iritzia, pentsamoldea, helburuak… eta hori ere mezuaren parte da, azken finean. Dena den, berriro diot horrelakoak interpretearen beraren hautua izan behar direla, denak ez garelako iritzi –eta izaera– berekoak eta batzuei besteei baino gehiago kosta liezaiekeelako hizlariaren emozioak mimetizatzea.

Emozio eta sentimenduez ari garela, hemen badago zer esan. Hizlariaren emozioak azaleratzen direnean –begien bistakoak izan ohi direnak zein ahotsaren bidez antzematen direnak– interpreteok nola jardun aukeratu dezakegula aipatu dut arestian, baina zer gertatzen da interpreteak berak gaiaren edo bestelako arrazoien ondorioz senti dezakeenarekin? Kasu horretan, norberaren hautua baino gehiago, profesionaltasuna dago tartean, interpreteok gure emozio pertsonalei eutsi behar diegulako beti, baina gizakiak gara eta noizbait gerta daiteke guretzat gehiegi izatea.

2022ko otsailean, Errusiaren eta Ukrainaren arteko gerra hasi zenean, Alemanian bizi den interprete ukrainar batek Volodimir Zelenskiren hitzaldia interpretatu behar izan zuen hedabide aleman batean, zuzenean. Interpretea urte askoko ibilbide profesionala egindakoa zen, baina Ukrainako gerrak zuzenean eragiten zion eta momentu batean ezin izan zion negarrari eutsi. Segundo gutxi batzuez barrena urratu zitzaion eta isildu egin behar izan zen, baina barkamena eskatu zuen segituan eta interpretatzen jarraitu zuen, hitzaldia bukatu arte. Hurrengo egunetan, albisteetan agertu zenean, babesa erakutsi zioten gehienek; beste batzuek, ordea, gogor kritikatu zuten, profesionaltasun falta egotzita. Nik neuk beti esan izan dut gure emozioak kabinatik kanpo uzten saiatu behar garela, baina bizitzan zehar muturreko egoerak ere suerta daitezke, interprete honi gertatu zitzaion bezalaxe. Negarra atera bazitzaion ere, barkamena eskatu eta aurrera jarraitu zuen, eta niretzat hortxe dago profesionaltasuna. Beharbada, kritikatu zutenek ahulezia eta profesionaltasun falta ikusi zuten tokian guztiz kontrakoa ikusi beharko genuke, hau da, profesionaltasun osoz barkamena eskatu eta segituan hitzaldia interpretatzen jarraitu izana, bukatu arte. Profesionaltasuna eta meritua, bere tokian jarriko bagina guretzat ere oso zaila izango litzatekeelako egoera horretan jardutea.

Luze hitz egin genezake interpretazioaren eta emozioen inguruan, batez ere azken adibide horren eta antzeko kasuen inguruan, baina, norberak bere gogoeta egin bitartean, gogora dezagun banbalina artean ibiltzen diren interprete bikainenak ere gizakiak direla eta noizbait egoera baten laztasuna eta konexio pertsonala direla-eta une batez emozioak erakustea ez dela, inolaz ere, ahuleziaren edo profesionaltasun faltaren seinale, interpreteek aurrera jarraitzeko duten erresilientziaren seinale baizik.

Posted on

Geruza gehiago

Joannes Jauregi Benavides

Aurreko astean, Idoia Santamariak ale eder-eder bat utzi zigun blog honetan, hizkuntzen (eta batik bat alemanaren) ikaskuntza abiapuntu hartuta, eta ni behintzat eskerrak birritan eman beharrean nagokio: baga, testuak bere hartan ematen duen gozatuagatik, eta, biga, nire hurrengo honetarako ideia ere eman didalako hizkuntzen ikaskuntzaren gaiak.

Izan ere, hizkuntzen eta itzulpenaren jira-bueltan gabiltzanok sarri askotan jakintzat jotzen dugu hizkuntzen ikas-irakaskuntza bera, eta akaso ez diogu merezi lukeen gogoetaldirik eskaintzen. Santamariak hizkuntzekiko harreman kasik intimoa hartu zuen hizpide (“Beti iruditu zait hizkuntza bakoitzak pertsona bat izateko aukera ematen duela”), eta hari-mutur horixe zirtzildu nahiko nuke zertxobait: hizkuntza bakoitzak pertsona bat izateko aukera ematen duela, alegia, baina baita hizkuntza horietan garatzen dugun gaitasun linguistiko bakoitzak ere. Ez baita gauza bera hizkuntza bat eguneroko komunikazio xeherako ikastea, edo bidaiatzeko, edo irakurtzeko, edo den-denerako. Testuinguruak, norberaren interes-helburuek eta gaitasun berezkoek, guztiek taxutzen dute hizkuntza baten ikaskuntza eta harekiko harremana. Eta horiek, esango nuke, gutxitan datoz bat hizkuntzatik hizkuntzara. Nik neuk, behintzat, oso desberdin banatuak ditut gaitasunak ezagutzen ditudan hizkuntzetan: batak jario txukunez solastatzeko modua ematen dit akaso, baina nekez idatz ditzaket bi esaldi akasgabe bata bestearen segidan; besteak, berriz, ondo samar irakur dezakedan arren, ez dit ahoskatzeko ere modurik ematen.

Eta, hala ere, hizkuntzak ikasteaz edo jakiteaz mintzo garenean ez ote dugu oso absolutuki mintzatzeko joera? Hizkuntza bat badakigula ala ez dakigula esaten dugu, baina zer esan nahi du horrek? Noiz esan dezake ikasleak hizkuntza bat ikasi duela? Hizkuntza-eskolako azterketako lau atal tradiziozkoak (ulermena idatziz, ulermena ahoz; ekoizpena idatziz, ekoizpena ahoz) gainditzen dituenean? Uste dut sinplifikatzeko joera hori ederki adierazten duela hizkuntzak menderatu egiten direla esateko ohiturak ―‘Espezie inbaditzaile’ gisa sailkatuko ote lukete Irene Arraratsek eta Maialen Berasategik menderatu hori Ezer ez eta festa podcastean?―. Nik neuk ez dut uste ezagutzen ditudan hizkuntzetatik bakar bat ere menderatzen dudanik; izatekotan, haiek menderatzen naute ni, eta zeinek bere modura, gainera. 

Berdinak ote dira administrazioan lan egiteko B2a atera berri duenaren euskara, gure amonaren gaztelania traketsa, filologo klasikoaren latina eta Erasmuseko ikaslearen ingelesa? Hizkuntza horiek guztiak berariaz ikasiak izan arren, zeinek bere manerara landu ditu gaitasun batzuk eta alboratu besteak, norberaren abilezien, zaletasunen, joeren eta testuinguruaren arabera.

Azkenaldian nahiko tematua nauka hizkuntza-gaitasunei bereizita erreparatzearen kontuak, zeren iruditzen baitzait horren kontzientzia hartzeak asko irakatsi didala hizkuntza-ikasle gisa. Eta esango nuke gaitasunak ―geruzak― bereizteko ohitura hori zabalduxeago balego askoz hobeto ikas-irakatsiko liratekeela hizkuntzak gizartearen luze-zabalean, zenbait kasutan bederen: ez ote da posible euskara ulertzen ikastea? Urtean behin Frantziara oporretan joan nahi duenari zer axola zaio frantsesaren ortografia? Eta ahoskera, Yourcenar eta Ernaux jatorrizko bertsioan leitu besterik nahi ez duenari? Geruza guztiak zuritu behar al zaizkio tipulari mozten hasi aurretik?

Posted on

Nekatutak

Aitor Blanco Leoz

Iaz, Antton Telleriaren Nekatutak bakarrizketa gaztelaniara itzultzeko aukera (eta pribilegioa) izan nuen. Iruñeko Antzerki Eskolan komiko tolosarraren birako azken-aurreko emanaldiaz gozatu eta egun gutxira jaso nuen enkargua, Donostiako azkena grabatu ondoren, eta zalantzarik egin gabe eta gogo handiz onartu nuen “Euskal Herrian sekula grabatu den stand up ikuskizunik onena” gaztelaniaz azpititulatzeko erronka.

Monologoa zuzenean ikusi nuenean, hura itzulgai izango nuela jakin gabe oraindik, txunditua atera nintzen antzokitik. Zoragarria iruditu zitzaidan Anttonek hizkuntzaz baliatuta umorea egiteko eta euskararekin jolasean ikusleak barrez leherrarazteko duen gaitasuna. Une hartan, jakina, ez nekien nolako desafioa izango zen txiste eta hitz-joko horiek gaztelaniara ekartzea, baina berehala konturatu nintzen horretaz bakarrizketaren transkripzioa jaso eta lanari heldu nionean.

Bereziki maite dudan mundua da hitz-jokoena. Betidanik gustatu zait hitzen esanahi bikoitzarekin, antzeko hitzen adiera desberdinekin eta hizkuntzak eskaintzen dituen bestelako trikimailuekin jostatzea, eta, itzulpengintzan, horrelako elementuei aurre egitea ariketa izugarri polita iruditzen zait (horri buruzko gogoetatxo bat plazaratu nuen 2022ko Senez aldizkarian, Sherlock Holmesen memoriak liburua euskaratzean aurkitutako zailtasunen harira).

Askotan zaila izaten da hitz-joko horien ordain egokia aurkitzea. Are gehiago, zenbait kasutan, amore ematea eta itzulpena ezinezkotzat jotzea beste erremediorik ez dago (kontu labaina izaten da zer egin horrelako kasuetan, baina tira). Nolanahi ere, merezi du ahalegina egitea, xede-hizkuntzan ongi funtzionatzen duen forma baliokide bat aurkitzea oso sentsazio pozgarria izaten baita, eta itzulpenaren kontsumitzaileak biziki eskertzen baitu.

Horren erakusgarri, hona hemen Nekatutaken itzulpenean erronka handia izan diren baina nire ustez gaztelaniaz ongi funtzionatzen duten zenbait hitz-joko (norbaitek monologoa YouTube-n edo Filmin-en ikusteko asmoa badu, barka spoilerrak):

  • Gizonezkoon kasuan oso antzekoak dira masturbazioa eta literatura. Ze bi kasuetan emozioak paperean isurtzen dira.
    En el caso de los hombres, se asemejan mucho la masturbación y la literatura, ya que, en ambos casos, el papel se empapa de emociones.
  • Baina gustatzen zait irudi hori: Mirri sudur-gorria eta… Da pixka bat… da Mirriren bertsio rockeroa, badakizu? Izena du… Marra izena du. “Zuekin, Txirri, Marra eta Txiribiton!”. “Non dago Marra?”. “Komunean…”.
    Pero me gusta esa imagen: Mirri, con su nariz roja y… Es un poco la versión rockera de Mirri, ¿sabes? Se llama… se llama Tripi. “Con ustedes, ¡Txirri, Tripi y Txiribiton!”. “Pero, ¿dónde está Tripi?”. “En el baño…”.
  • [Ertzaintzaren Musika Bandaz] Jende honek, zer? Zer egiten du, ezta? Baten batek esango du “beste guztiek bezala: jo”.
    Esta gente… ¿qué? ¿Qué hace? Alguien dirá: “Lo mismo que todos los demás: poner a bailar”.

Jakina da itzulpengintza ez dela zientzia, eta argi dago modu bat baino gehiago dagoela pasarte horiek gaztelaniaz emateko, baina nik uste adibide onak direla ikusteko zer-nolako zailtasunak izaten diren estilo honetako testuak itzultzean. Dena dela, itzulpena bera jolas bihurtzen da halakoetan, eta aitortu behar dut oraingo honekin oso-oso ongi pasatu dudala.

Posted on

Latxa

Maite Imaz Leunda

Egunean Behin jokoan aritzeko ohitura dugunok atseginez ekin genion 15. denboraldiari, joan den astelehenean, denboraldi bat bukatu eta bestea hasi bitartean pasatzen diren asteetan zerbait falta zaigula iruditzen baitzaigu egunero minutu pare batez tribial estiloko galdera-erantzunen partida jokatzeko aukera errutina bihurtua dugunez geroztik.

Jokoa Codesyntax enpresak sortu zuen, 2019an: 10 galdera erantzun behar dira, egunean behin bakarrik, eguneko partida bakarra jokatzeko aukera ematen baitu, ahalik eta azkarren, puntuazio ona lortzeko ondo erantzuteaz gain bizkor erantzun behar baita.

Denboraldi honek, gainera, jokalari berri bat ekarri digu, beste inor ez bezalakoa: Latxa du izena eta lortzen duen emaitza ikusgai dago sailkapen orokorrean, norberaren emaitzaren ondoan. Euskarazko adimen artifizialeko garapen berria aplikazioaren mekanikarekin lotu dute CodeSyntax-eko garatzaileek eta Hizkuntza Teknologiako Euskal Zentroko (HITZ) Latxaren arduradunek.

Jokalari berri bat eta erronka berri bat. Lehenengo aste honetan Latxak baino emaitza hobea lortu dut, Latxak inork baino azkarrago erantzun arren, nik baino erantzun oker gehiago ematen baititu, oraingoz.

Deigarriena egin zitzaidana izan zen Latxak zeinen azkar egiten dituen partidak; zeinen azkar prozesatzen dituen sartuta dauzkan datu guztiak: 4-5 segundoan. Ezinezkoa da pertsona batek 10 galdera hain denbora laburrean erantzutea. Nire partidarik azkarrena 44 segundokoa izan da eta jokalari trebeek 27 segundo behintzat behar izaten dituzte. Beraz, oraingoz Latxari aurrea hartzen ari naiz baina hori Latxak ikasi ahala eta erantzun zuzen kopuru handiagoa lortu ahala bukatuko da.

Latxa LLM edo hizkuntza eredu handi bat da, adimen artifizialeko ekimenek oinarrian duten datu-base erraldoia, alegia. OpenAI-ren ChatGPT bertsioen oinarriak dira LLMak adibidez. LLM ereduek datu asko eta asko behar dituzte ondo funtzionatzeko. Adimen artifizialak ondo egin dezan ondo elikatu behar da.

Kezkak eta beldurrak eragiten ditu pentsatzeak makinei laguntzeko lan gehigarria hartu ondoren makinek guk baino hobeto egingo dutela lana eta agian gure lana desagerraraziko dutela. Baina adimen artifizialaren aldeko apustua egin ezean, zer gerta daiteke?

Joan den urtarrilaren 18an eta 19an izan zen Languages Lanean kongresuan, Bilbon, Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir islandiarrak globalizazioa nabarmendu zuen hizkuntzak desagerrarazteko arriskuen artean. Islandia biztanle gutxiko herrialdea denez, islandierak hiztun gutxi ditu, baina islandiarrak moldatu izan dira hizkuntza babesteko, islandiera hizkuntza nagusi bihurtuta arlo publikoan, hezkuntzan, komunikabideetan…, islandiarren hizkuntza eta kultura laudatuz, hizkuntzaren garrantziaz kanpainak eginez eta abar.

Baina globalizazioaren aurrean, hizkuntza-teknologiak eta adimen artifiziala sustatzeari ekin diote islandiera babesteko. Diru asko inbertitu dute islandierak adimen artifizialean presentzia izan dezan, hizkuntza babesteko finantzaketa ezinbestekoa dela sinetsita: corpusak, hizkuntza-teknologiak informatikariak, hizkuntzalariak. Eta, jakina, gizartearen babesa ere behar da.

OPEN AI adimen artifizialean aritu dira datuak sartzen eta entrenatzen, bai hizkuntzari dagokionez eta baita kulturari dagokionez ere, eta 2023ko martxoan ChatGPT 4 kaleratu zenean, islandieraz ere egiten zuen. Beren esperientzia baliabide gutxiko beste hizkuntza batzuetarako baliagarria izango dela espero dute.

Adimen artifizialaren gai honek emango digu hizpidea aurrerantzean.

Posted on

Geruzak

Idoia Santamaría Urkaregi

Geruzak. Hizkuntzek ematen dituztenak. Hizkuntzak. Aktore-lana.

Gaur ez zait axola itzulpenen zuzentasuna, ezta egokitasuna ere; ez corpusak, ez hiztegiak, ez itzulpen automatikoa. Itzulpen ororen aurreko fasea nahi dut gaur hizpide. Sufrimenduaren aurrekoa (“sufrimendu goxoa” beharbada?), gozatzeko eta deskubritzeko fasea —eta, ahal izanez gero, “etxe”tik kanpo bizitzekoa—: hizkuntzak ikastea.

Beti iruditu zait hizkuntza bakoitzak pertsona bat izateko aukera ematen duela, beste hizkuntza batean zaren horretatik desberdina. Ez dakit. Ez zarete aspertzen zuen buruarekin? Ni dozena-erdi bat aldiz egunean.

Alemana, esaterako. Hasteko, alemana Berlin da niretzat. Eta Berlin oso handia da. Eta da 1990eko ekialdeko Berlingo kale-labirinto oraindik dendarik eta tabernarik gabea. Eta dira etorbide infinituak. Eta, hasieran, Christa Wolf. Eta Günter Eich. Eta hori baino “hasierago”, Humboldt Unibertsitateko alemanezko eskolak. Etxeko altzari zaharrekin espaloietan inprobisatutako egongela-itxurako lekuak (“terraza” deitzea egongelatxoak menostea litzateke). Eta mendebaldeko aldirietako kapela-fabrika ohietan moldatzen hasitako bizilekuak, eta eraikin horien azpiko zineklub txiki miniaturazko beti jendez beteak. Eta ezkien lurrina hirian barrena. Eta oinez, oinez, oinez, oinez ibiltzeko irrika. Eta, gero, askoz geroago, Dürrenmatten Konolfingen, Suitzan, eta Bachmannen Klagenfurt, Austrian (eta, hara!, “antzaratik antzarara neu berriro jokora”, Musil ere han bertan jaiotakoa da, eta Italia oso hurbil dago, eta Eslovenia are hurbilago), eta Sebalden Allgäu, Alemanian, bai, baina Austriako mugatik oso gertu, eta handik hizkuntzaren tripetara, Klemperer mesanotxean, LTI. Hirugarren Reicheko hizkera. Filologo baten apunteak. Alemana dira hotsak, bai, letrak, bai, baina orobat dira usainak, balkoiak, iparraldeko leiho handiak, ilunantz zuria, argiantz grisa, kebaba, unibertsitateko Mensako otordu merkeak, bigarren eskuko liburu-dendak, Europako ekialdearen lurrin-presentzia-absentzia mamu benetakoa. Eta orduan da Roth, eta judu errariak, eta Zweig, eta judu “asimilatuak”. Geruzak, geruzak, Berlingo aleman frantsestua, hitz bakar baten erabilerak austriar eta alemanen artean pitz dezakeen herra zahar beti berria. Eta judu desagerraraziak, eta aleman desplazatuak, eta gutxiengo germanofonoak nonahi ekialdean, ukrainar, errumaniar, bulgariar edo txekiar germanofonoak (Celan, Müller, Canetti, Kafka…). Zer hizkuntzatan egiten zuen amets Jacques Austerlitzek? Nolako alemana darabilte naziek gas-ganbera batean kiskalitakoen seme-alabek? Geruzak. Lumazko edredoiak bezain arinak eta porlana baino astunagoak.

Eta bizitza horiek irudikatzea. Horiekin guztiekin hitz egitea. Behin, ingelesezko irakasle batek gomendatu zidan bakarrik hitz egitea; hori omen zen ikasten ari garen hizkuntza bat praktikatzeko ariketarik onena, hori esan zidan. Ez zekien ondo zenbaterainoko arrakasta izango zuen bere gomendioak. Lehendik ere praktikatzen hasia nintzen. Ez ikasten ari nintzen kanpoko hizkuntzekin, etxeko hizkuntzekin baizik. Inguruko jendearekin izandako elkarrizketa irudizkoak, euskaraz eta gaztelaniaz, batzuetan etxean gezur bat nola esan probatzeko, adibidez, modurik sinesgarriena asmatu arte, hitzez eta tonuz; edo eskolan ahoz azaldu beharreko testu bat entseatzeko. Kalean bakarrik hizketan joaten den horietako bat naiz, batzuetan eskuekin-eta keinuak eginez gainera, halako batean ni neu neure buruarekin eskandalizatzen naizen arte eta korrika eskuak patriketan sartzen. Beraz, kirol ezaguna zait alemanez ere bakarrik hitz egitea. Berlinen denbora guztian praktikatzen nuen, denda batera, liburutegira, superrera sartu aurreko aleman-“erakustaldia” entseatzeko. Eta, gero, amigo, zaila da ohiturak aldatzea. Maiz hitz egiten dut Bachmannen “Aintzirarako hiru bide” ipuineko Elisabethekin, adibidez. Gustatzen zaizkit haren aldarte-aldaketa bat-batekoak, maitale-katalogo zorrotz disekzionatua, galdetzen diot ea zer ari den idazten, ea non argitaratuko duen hurrengo artikulua, ea zer moduz Trottarekin, ea aitak haserre jarraitzen duen turista alemanekin. Eta kontatzen dizkit azken berriak Austriako bere aleman ingelesarekin “kutsatua”n, aitaren ateraldi atzenekoa, Trottarekin ez dela bizi orain, Klagenfurteko basora itzultzekoa dela berriz, eta galdetzen dit ea zertan ari naizen eta kontatzen dizkiot egia diren gezur batzuk, eta galdetzen dit ea badakidan zer esan nahi duen Parisko metroan berriki ikusitako afixa batek, berak ez duela asmatzen. Edango dugu zerbait? “Une pression?” “Milchkaffee?” “Nik hutsa”.

Eta, Elisabethekin nagoen bitartean, beste pertsona bat naiz. Naizena baino askoz hobea beti. Denean. Eta pentsatzen dut zer ote den zu jaiotako hiriaren izena —eta izana?— behin eta berriz aldatzea historiaren, gerren, hizkuntzaren arabera. Lviv hiria, adibidez, zeinaren historia Philippe Sands-ek kontatzen baitu East West Streeten: XIX. mendean, Lemberg, Austria-Hungariako inperioaren ekialdeko ertz-ertzean; Lehen Mundu Gerraren ostean, Polonia independente berrian, Lwów; Bigarren Mundu Gerra hastean, sobietarren agindupean, Lvov; 1941an, alemanen esku ostera, Lemberg berriz, eta 1944ko udan Armada Gorria naziei gailendu zitzaienean, Lviv, Ukrainako hiri bihurtua. Nola esaten diote hiri horri bertako biztanleek? Zein da “bertako”, zer da “bertako” hiri horretan? Nola idatzi behar da hiri horren izena itzulpenetan?

Aktoreak gara itzultzaileak, autore bila dabiltzan pertsonaiak. Testuan barrena azpijanean dabiltzan satorrak, galeriak ireki nahian baso sarrian, azpiko geruzatik gain-gainekora, gainekotik barrunbeetakora. Geruzak. Geruzak. Beste leku bat, beste bizitza bat, beste bizimodu bat kontatu. Eta kontatzean, hara joan, han bizi, han hitz egiten dutena ikasi, imitatu, kopiatu, kode desberdinak mamurtu, beste kode batera ekarri, izan komisario, interprete, kazetari, arkitektura-historialari, espia…