Zori onak

Borja Ariztimuño Lopez

Artikulutxo hau, sori bazait, 31 eskutikeko arduradunak zorionduz hasi nahi nuke, bai eta eskertuz ere, bloga berpiztegatik eta berton aritzeko gonbita egiteagatik. Bejondeizuela, bada; eta zorionekoak gu!

Maiz gauzak zoriz gertatzen direla dirudien arren, azpian lana eta ahalegina ohi dautza. Ez zen jode-txori-batki agertu Irulegiko Eskua, ezta azken hamarkadetako beste zenbait aurkikuntza filologiko ere[1]. Halaber, halabeharra baino gehiago behar da testu bat interpretatzeko[2]; hasteko, aldez aurreko ezagutza nahikoa. Alabaina, hizkuntza bera ere (aski) ez dazagunean, ezer gutxi dagikegu. Rosetta harri bat eskas dugularik, dakiguntxoak eman diezazkiguke interpretazio txoro batzuk baztertzeko argudioak, eta are hipotesi xumeren bat egitekoak; baina, konparagai egokirik ezean, jai dugu.

Adibidez, 1596an argitaratu Refranes y Sentencias bildumako 91. errefrauak honela dio: Neurez ez dot; balinde, banikezu. Esaldi labur hori ulertuko bada, euskal aditzaren historiaren gaineko ezagutza pittin bat behar, gutxienez: dela -i(n)- errodun aditz trinkoaren existentzia bera (‘eman’ adierakoa), dela -de bukaerak ilundu duen morfema-segidarena (*-da-e); eta, hala, ‘emango balidate, emango nizuke’ eguneratu dezakegu. Alabaina, itzulpen bat beti da lagungarri (batzuetan rosettaharri), eta aipagai dudan testuak berak bazekarren berea: De mío no tengo; si me diesen, daros eya[3].

Izan ere, testuak itzultzea alderatzea da, dagokien testuinguruan egoki alderatzea. Eta horixe falta du Irulegiko Eskuak: testuinguru linguistiko eta filologiko zabalagoa, ortzian bat-batean agerturiko hegazti bakarti baten modura, bitxi, itxuraz noraezean.

Arranopola, txori bat!

---

[1] Besteak beste, Lazarragaren eskuizkribua, Materraren 1617ko Doctrina Christiana, edota XVI. mende hasierako Azkoitiko poemak.

[2] Eta zer da, bada, itzultzea? Eta, alderantziz, zer da, bada, interpretatzea, testua ulergarri den modura (“hizkuntzara”) erakartzea baino?

[3] Alegia, ‘os daría’; -os izenordain enklitikoaz, eta eya aditz laguntzaile artean zeharo atzizkitu gabeaz (geroko –ía).