Kategoria: Maitane Uriarte

Maitane Uriarte Atxikallende

Horixe bera izan da interpretazioa niretzat, kabina zapaldu nuen lehen egunetik. Tira, denborarekin hasierako ilusioa lausotu egiten da eta hastapenetan gorputz-adarrak ere zeharkatzen zizkidan adrenalina baretu egiten da. Urteen igaroarekin irabazitako lan-esperientziak du “errua”, gorputzari lasai egon daitekeela esaten diolako, betiko lana egitera zoazela, jada hasiberri hura ez zarela eta orain errutina dela. Bihotza bete-beteta ―eta batzuetan erdibituta― uzten dizun enkargu horietako bat iristen zaizun arte.

Nire ustez, interpretea ohi baino baliagarriago sentiarazten duten enkarguak daude, bihotz-bihotzeraino iritsi eta ohi baino bitartekari xumeago egiten dutenak, eta ogibide hau zergatik eta zertarako aukeratu nuen gogorarazten didaten enkargu horiek ere behar ditut nik. Adibide bat jartzearren, orain gutxi Gazatik ihes egin behar izan zuen idazle eta kazetari baten interpretea izatea tokatu zitzaidan. 2023ko urrian, Israel Gaza bonbardatzen eta okupatzen hasi zenean, gerrako egunerokoa idazten hasi zen pertsona hori. Handik urtebetera, 2024ko urrian, seme nagusia hartu eta Gazako zerrenda osoa zeharkatu zuten ihesi, iparraldetik hegoalderaino. Rafah-ko pasabideraino iritsi ziren eta bertatik Egiptora pasatu ziren, eta handik Europara. Emaztea eta gainerako seme-alabak Zisjordaniara bidali zituen, senide batzuen etxera. Bonbetatik salbu zeuden; ez, ordea, Israelgo Estatuaren etengabeko basakeria eta umiliazioetatik.

Kazetari hori Euskal Herrira etorri zen duela urtebete eta berriro etorri da orain gutxi, eta bere interpretea izan naiz bietan. Lana egin ostean esan dezaket ohore handia izan dela bere bizipenak euskarara ekartzea. Berak eskerrak eman zizkidan, kazetariz beteta zegoen areto batean zein jendez lepo zegoen antzoki batean zubi-lana egiteagatik, baina lana bukatu zenean nik eman nizkion eskerrak berari, gure lanbide eder honen baliagarritasuna begien bistako egiteagatik, entzuleentzat zein niretzat. Hizkuntza eta kultura desberdinetako pertsona zein erakundeen arteko zubi-lana egitea beti da asebetegarria interpretearentzat, baina giza-eskubideak, gizatasuna eta sentimendurik gordinenak tartean direnean, zubi-lan hutsa baino gehiago da. Niretzat misio bat ere bada, nolabaiteko ekarpen xumea egiteko modu bat.

Orain eta beti, Israelgo gobernu sionista Gazan, Zisjordanian eta historikoki palestinarrenak diren gainerako lurretan legez kontra egindako okupazio, eraso eta urraketa oro salatzeko eta justizia aldarrikatzeko bideetako bat izaten ari da gure lanbidea, ahalik eta hizkuntza gehienetan biktimei ahotsa ematen diegun heinean. Eta niretzat, lanbide honetan lehen pausoak ilusioz eman zituen neskato hari keinu egitea ere bada.

Maitane Uriarte Atxikallende

Blog honetan idazten hasi nintzenetik, argi neukan ez nuela interpretazio-lana ikuspegi akademikotik landu nahi, horren inguruko txosten eta azterlan asko baitaude jada. Nik gure egunerokotasuna erakutsi nahi dut, ikusten dena zein ikusten ez dena, eta baita gure beldurrak eta kezkak plazaratu ere. Izan ere, jendeak gure lanbidea hobeto ezagutzen badu, gehiago baloratuko duela pentsatu izan dut beti. Tira, horren itxaropena behintzat ez dut galduko.

Besteak beste, interpretazioaren munduan egindako hastapenez, tarifen aferaz, dokumentazioa lortzeko egin beharreko maratoiez, emozioak transmititzeaz eta oro har lanbide honek merezi duen duintasunaz hitz egin dut jada, baina oraindik ez dizuet interpretazio-lanaren kalitatea baldintzatzen duen beste faktore garrantzitsu batez hitz egin, hots, kabinakideez. Hortxe daude beti, bai, baina jendeak ez daki kabinakide onak izateak gure lana zenbateraino baldintzatzen duen.

Dakizuenez, gure lantokia kabina ―edo antzeko zerbait― da, oso toki txikia, eta banaka edo bikoteka egiten dugu lan, saioaren iraupenaren arabera. Bikoteka lan egitea tokatzen zaigunean, oso garrantzitsua da elkarrekin gustura egotea eta elkarri babesa ematea, eta ez bakarrik lanaren aldetik, alde emozionaletik ere bai. Talde lanean ari garenean, elkarri laguntzen diogu apunteekin, erreleboekin… baina norbera gaizki pasatzen ari denean edo haur txikiak izateagatik zoroen pare dabilenean, kabinakideak hori ulertzeak eta ahal duen neurrian babesa emateak ere baldintzatzen du hari-harian dabilen interpretearen lana.

Euskal interpreteon profila aztertzen aritu ginenean, gehienak emakumezkoak ginela ikusi genuen, eta beharbada horrek azalduko luke gure arteko ahizpatasuna. Adin tarte desberdinetan mugitzen gara, baina lehenago edo beranduago guztioi tokatzen zaigu bizitzako momentu zehatz batzuetatik igarotzea, eta beharbada horregatik enpatizatzen dugu kabinan ondoan dugun pertsonarekin. Laguntza jasotzen duenaren partetik, kabinakidearen babesa ezinbestekoa da, baina laguntza ematen duenaren partetik ere ezinbestekoa da kabinakidea gustura sentiaraztea, lana behar bezala egiteko bi kabinakideak ehuneko ehunean egotea beharrezkoa delako. Horrek dakar, azken finean, emaitzarik politena.

Tibetarrak ez zeuden oker, ez, atsotitz hau asmatu zutenean, eta horrekin bukatu nahi dut artikulu hau: “lagun hurkoari mendian gora laguntzen diogunean, berarekin batera gu geu ere heltzen gara tontorreraino”.

Maitane Uriarte Atxikallende

Interpretazio-eskoletan, behin baino gehiagotan galdetu izan didate interprete profesionalek hizlariaren emozioak ere transmititu behar dituzten edo erabateko neutraltasun emozionalari eutsi behar dioten. Ni beti izan naiz hizlariarekin erabat bat egin eta hitzetatik haratago doana ere transmititzearen aldekoa, baina interprete guztiak ez gara berdinak –izaera kontua ere hortxe dago–, eta, azkenean, norberaren hautua izan ohi da.

Batzuetan, hizlariaren emozioak begien bistakoak izaten dira entzuleentzat, negarrez hasten bada, adibidez. Horrelakoetan, interpreteok ez gara antzerkia egiten eta negarrez hasiko, noski. Hala ere, hizlariak zirrara, poza, haserrea eta, oro har, gehienbat ahotsean antzematen diren emozioak transmititzen dituenean, ahal den heinean interpreteek ere horiek transmititzen saiatzearen aldekoa izaten naiz ni, hau da, interpreteek ahotsaren modulazioaren jolastearen aldekoa, hizlariaren sentsazio eta sentimendu horiek nolabait transmititu ahal izateko. Izan ere, emozioek agerian utz ditzakete hizlariaren iritzia, pentsamoldea, helburuak… eta hori ere mezuaren parte da, azken finean. Dena den, berriro diot horrelakoak interpretearen beraren hautua izan behar direla, denak ez garelako iritzi –eta izaera– berekoak eta batzuei besteei baino gehiago kosta liezaiekeelako hizlariaren emozioak mimetizatzea.

Emozio eta sentimenduez ari garela, hemen badago zer esan. Hizlariaren emozioak azaleratzen direnean –begien bistakoak izan ohi direnak zein ahotsaren bidez antzematen direnak– interpreteok nola jardun aukeratu dezakegula aipatu dut arestian, baina zer gertatzen da interpreteak berak gaiaren edo bestelako arrazoien ondorioz senti dezakeenarekin? Kasu horretan, norberaren hautua baino gehiago, profesionaltasuna dago tartean, interpreteok gure emozio pertsonalei eutsi behar diegulako beti, baina gizakiak gara eta noizbait gerta daiteke guretzat gehiegi izatea.

2022ko otsailean, Errusiaren eta Ukrainaren arteko gerra hasi zenean, Alemanian bizi den interprete ukrainar batek Volodimir Zelenskiren hitzaldia interpretatu behar izan zuen hedabide aleman batean, zuzenean. Interpretea urte askoko ibilbide profesionala egindakoa zen, baina Ukrainako gerrak zuzenean eragiten zion eta momentu batean ezin izan zion negarrari eutsi. Segundo gutxi batzuez barrena urratu zitzaion eta isildu egin behar izan zen, baina barkamena eskatu zuen segituan eta interpretatzen jarraitu zuen, hitzaldia bukatu arte. Hurrengo egunetan, albisteetan agertu zenean, babesa erakutsi zioten gehienek; beste batzuek, ordea, gogor kritikatu zuten, profesionaltasun falta egotzita. Nik neuk beti esan izan dut gure emozioak kabinatik kanpo uzten saiatu behar garela, baina bizitzan zehar muturreko egoerak ere suerta daitezke, interprete honi gertatu zitzaion bezalaxe. Negarra atera bazitzaion ere, barkamena eskatu eta aurrera jarraitu zuen, eta niretzat hortxe dago profesionaltasuna. Beharbada, kritikatu zutenek ahulezia eta profesionaltasun falta ikusi zuten tokian guztiz kontrakoa ikusi beharko genuke, hau da, profesionaltasun osoz barkamena eskatu eta segituan hitzaldia interpretatzen jarraitu izana, bukatu arte. Profesionaltasuna eta meritua, bere tokian jarriko bagina guretzat ere oso zaila izango litzatekeelako egoera horretan jardutea.

Luze hitz egin genezake interpretazioaren eta emozioen inguruan, batez ere azken adibide horren eta antzeko kasuen inguruan, baina, norberak bere gogoeta egin bitartean, gogora dezagun banbalina artean ibiltzen diren interprete bikainenak ere gizakiak direla eta noizbait egoera baten laztasuna eta konexio pertsonala direla-eta une batez emozioak erakustea ez dela, inolaz ere, ahuleziaren edo profesionaltasun faltaren seinale, interpreteek aurrera jarraitzeko duten erresilientziaren seinale baizik.

Maitane Uriarte Atxikallende

Esan osteko interpretazioa lantzen hasten garenean, koadernoari erreparatzen diogu lehenbizi, interpretazio modalitate honetarako panazea izango balitz bezala. Egia da esan osteko interpretazioa egiteko koaderno bat behar dugula, baina lehenbiziko saiakerak egin bezain pronto konturatuko gara koadernoak, bere horretan, ez gaituela salbatuko.

Adibide txar bat jarriko dizuet, zer esan nahi dudan uler dezazuen: adimen artifiziala denetarako erabiltzen hasiak gara eta benetan laguntzen gaitu gauza askotan, baina giza burmuinak elikatzen du. Gure burmuina dago adimen artifizialaren gainetik eta bigarrenak ezingo du lehena inoiz ordezkatu. Esan osteko interpretazioan hartu beharreko notekin antzeko zerbait gertatzen da: jatorrizko hitzaldia adi-adi entzun eta prozesatzen badugu, jarraian notak labur hartzeko, burmuinean gordetako informazio horrek gidatuko gaitu notetan barrena, interpretazio ona eta osoa eskaintzeko. Burmuinak salbatuko gaitu notetako sinbolo eta gezien itsasoan, eta ez alderantziz. Unibertsitatean harrituta begiratu ohi didate ikasleek hori esaten diedanean –eta koadernoari altxorrik preziatuena balitz bezala heltzen diote–, baina saiakera batzuk egin ostean argi ikusten dute halaxe dela. Horregatik, esan osteko interpretazioa irakasten dugunean, memoria lantzen hasten gara lehenbizi, koadernorik gabe. Hitzaldi erraz eta egituratuak egiten ditugu, ezer idatzi gabe eta memoriaren magia baliatuz xede-hizkuntzan erreproduzitzeko. Memoria lantzeko fasea esaten diogu eta aste batzuk irauten du, ikasleek memoria gure oinak direla eta koadernoa makulua dela barneratu arte. Harrigarria da, baina fase horren ostean notekin hasten garenean, normalean ikasleek lasaiago hartu ohi dituzte, dena apuntatzeko obsesiorik gabe –ez da batere erraza obsesio hori gainditzea–, eta notak hartzeko metodo pertsonala aurkitzen saiatzen dira, lasaitasun handiagoarekin. Izan ere, jatorrizkoaren egitura eta lehen mailako informazioa buruan baditugu, noten babesarekin, ondo aterako da dena.

Bitxikeria bat komentatuko dizuet, aurretik esandako guztiaren harira. Jatorrizko hitzaldiak anekdotak eta txisteak barne hartzen dituenean, horiek ia-ia ezer apuntatu gabe oroitzen ditu interpreteak. Horrelakoetan nahikoa izaten da adi-adi entzun eta zentzua harrapatzea, hizlariaren emozio eta keinuekin bat egitea, eta memoria arduratuko da gainerakoa egiteaz. Tira, gure makulua den koadernoan apuntatutako pare bat gauzatxok ere lagunduko digute anekdotak eta txisteak modu zehatzagoan erreproduzitzen, ez diezaiegun notei meriturik kendu!

Bestalde, unibertsitatean koadernoarekin hasten garenean, askotarikoak probatzeko esan ohi diet ikasleei. Koadernoak bere horretan salbatuko ez bagaitu ere, ezinbestekoa da harekin eroso egotea eta horrek notak hainbat euskarri eta modu desberdinetan hartzea eskatzen du. Ikasle gehienek koaderno estilo berdina erabiltzen bukatzen dute azkenean –txikia, goian eraztunak dituena eta markarik gabeko orri zurikoa–, baina hautua erabat pertsonala da eta ezin zaie ikasleei koaderno mota bat inposatu. Esate baterako, idazkera handia dutenek zailtasun handiak izaten dituzte hasiera-hasieratik koaderno txikiak erabiltzeko eta horien kasuan hobe da folio handiak hartu, goialdea zulatu, eraztunak jarri eta koaderno pertsonalizatua egitea, notak hartzen eroso sentitu arte behintzat. Horrelaxe hasi nintzen ni, koaderno txikia txikiegi geratzen zitzaidalako, eta urteekin pasatu naiz koaderno txikira.

Irakurleok, esan osteko interpretazioa arte bat da. Fase eta euskarri desberdinetatik pasatu behar den prozesua da, eta batzuek hasiera-hasieratik aise menderatzen duten artea bada ere, ikasi ere egin daiteke, maisu izatera iritsi arte.