Kategoria: Amaia Lasheras

Posted on

Irakurriaz ezin gozatu? Dislexia eta bertzelako irakurketa-nahasmenduak

Amaia Lasheras Perez

Lehengo urteko ikasturte hasieran, Nafarroako Hezkuntza Departamentuak ezartzekoa zuen plan bati buruz idatzi nuen artikulu bat blog honetarako. Artikulu hartan, neure buruari galdetzen nion ea zer egin zitekeen gazteen artean irakurzaletasuna bultzatzeko, eta ea plan horretan formula magikorik eman behar ote ziguten horretarako. Egitasmo horretan parte hartu nuen joan den ikasturtean, eta, aurten ere, hor nabil buru-belarri, baina oraingoan, tutore-lanetan. Ez naiz, hala ere, gaurko idatzi honetan planari berari buruz mintzatuko. Hurrengo batean, beharbada; izan ere, baditu gauza aski interesgarriak. Beraz, zergatik ari naiz plan hori berriz hemen aipatzen? Kontua da haren harira dislexiari buruzko prestakuntza-saio ttiki bat jaso genuela, gerora zer pentsatu handia eman didana.

Hizlariak zioenez, dislexia duten pertsonen burmuinek bertze modu batean prozesatzen dute informazioa, eta horrek zailtasunak sortzen omen dizkie idatzizko mezuak hartzeko, baita papereratzeko ere. Nonbait irakurmenari eta lan egiteko memoriari lotuta dagoen garunaren atalak “huts” egiten die.

Aurten, dislexia oso nabarmena duen ikasle bat daukat ikasgela batean, eta, ikusten dudanean zer-nolako arazoak dituen testu sinple-sinpleak irakurtzeko, neure buruari galdetzen diot nola eginen ote dion aitzin egungo bizitzari; izan ere, gure inguru guzia mezu idatziz betea dago, eta batzuk hagitz-hagitz garrantzitsuak izan daitezke bizimodu funtzional samar bat izateko. Jakin badakit ikasle horrek bertze estrategia batzuk garatu dituela dagoeneko, eta, adibidez, entzuten duen guzia ongi gordetzen duela buruan. Lasaitzen nau pentsatzeak gaur egungo gailu elektronikoek ere lagunduko diotela idatzitakoa ozen irakurriz, eta, adimen artifizialaren laguntzarekin, beharbada, aukera izanen duela testu horiek hobeki ulertzeko.

Dislexia edo irakurmenerako eta idazmenerako nahasmenduak gero eta ohikoagoak omen dira, edo, behintzat, gero eta maizago diagnostikatzen dira. Horrek bi gauza pentsaraz diezazkiguke. Batetik, zerbaitetan huts egiten ari garela eta horregatik topatzen ditugula gero eta kasu gehiago: pantailak, elikadura, kutsadura edo auskalo zer. Bertzetik, lehenago ere bazirela kasu aunitz, baina ez zirela identifikatzen eta ikaslearen alferkeriari edo gaitasunik ezari egozten zitzaizkiola. Buelta aunitz eman dizkiot gaiari. Zergatik eginen ote du giza burmuinak huts hain maiz? Zer egiten ahal dugu kontua hobetzeko? Prebentziorik egin ote daiteke? Baina, egun batean, “argia” ikusi nuen.

Ohartu nintzen hagitz ikasle guttik zutela hitz egiteko nahasmendurik. Garapen “normala” dugun pertsona ia orok arazorik gabe eskuratzen dugu ahozko hizkuntza, ahoskera-arazotxo batzuk goiti-beheiti. Konturatu nintzen solastatzea prozesu erabat naturala zela gizakiarengan. Fonazio-aparatu batekin jaiotzen gara, eta ttiki-ttikitatik hasten gara hori martxan paratzen, imitazioz. Hiru bat urteren buruan, mintzatzeko gai izaten gara oraindik hagitz ongi ulertzen ez ditugun prozesu batzuei esker; batzuetan, gainera, hizkuntza batean baino gehiagotan. Baina idazketa-prozesua, aldiz, guztiz artifiziala da. Gizakiok orain dela bizpahiru milurteko asmatu genuen idazketa, eta, gainera, orain dela 150 urtera arte ez zen denengana hedatzen saiatu. Argi dago, beraz, gure burmuina ez zela sortu irakurtzeko eta idazteko. Hala, ez zait batere harrigarri iduritzen jende aunitzek prozesu artifizial hori bereganatzeko arazoak izatea. Naturala ez den zerbait eskatzen diegu pertsonei, eta, abilezia hori gizarteak estandarizatu bezala lortzen ez badute, erraten dugu beren burmuinean zerbaitek “huts” egiten duela. Ez nago batere ados.

Egia da horretaz ohartzeak ez duela egiatan deus ere aldatzen. Bai, dislexia duten pertsonek jakinen dute bertzeak bezain gizaki perfektuak direla, eta, beharbada, lasaitu ederra hartuko dute. Gainerakook haienganako begirada aldatuko dugu, ez ditugu alfertzat, akastuntzat edo “tonto”tzat joko. Baina arazoak hor iraunen du, gizarteak idatzizko testuz beteta segituko baitu. Orduan, zer egiten ahal dugu pertsona horiei laguntzeko? Irakaskuntzan, pauso ñimiñoak ematen hasiak dira pertsona horiengana eduki garrantzitsuak bertze modu batean helarazteko (IDU metodologiaren bidez, adibidez), eta haiek irakasleoi dakitenaren berri emateko. Zorionez, dislexia edo gisa horretako nahasmenduak dituzten lagun anitzek aitzinera egiten dute eta irakurmen txukun samarra lortzen dute, lan eginez eta bertzelako estrategiak garatuz, baina ziur naiz ez dela kasu guzietan hala gertatuko. Hasieran aipatzen nuen bezala, aurrerapen teknologikoek ere laguntza handia emanen diete segur aski, baina penatuta nago pentsatuz batzuek ez dutela inoiz sentituko zer den liburu on (ongi itzulitako liburu) bat irakurtzen gozatzea.

Posted on

Izan gaitezen “belarriprest”

Amaia Lasheras Perez

Atzo bildu genituen aurtengo Euskaraldirako txapak. Nik ahobiziarena hartu nuen; nirekin joan zen lagunak, berriz, belarriprestena. Txapak partitzen ari zen lagunak harrituta begiratu zion, eta “zu, belarriprest?” galdetu zion. Azalpena ezin politagoa iduritu zitzaidan.

Lagun hori euskaldun zaharra da, ikasketa guziak euskaraz egin ditu, eta, bizitzaren ehuneko handienean, euskaraz bizi da: familian, herrian, lagunartean, lanean… Berak dio euskaraz ongi-ongi moldatzen ez diren horientzat bideratu nahi duela bere belarriprestutasuna. Suposatzen da ezen Euskaraldian “rol” hori hartzen duena euskarazko solasaldiak ulertzeko gai dela, baina zailtasunak dituela ideiak adierazteko; hala, gonbidapena egiten digu berarekin euskaraz egiteko. Denok dakigu euskara menderatzen ez duten pertsonek (berdin dio deus ez jakiteak nahiz ulermen maila polita izateak) ez dutela inolako arazorik inguru euskaldunetan mugitzeko, gainerako guztiok gaztelaniaz edo frantsesez ere badakigulako. Beraz, ez dute inoiz beren burua egiatan bortxatua sumatzen ikasteko edo dakiten hori praktikatzeko. Eta, hortaz, beharbada, zaila dute belarriprestetik ahobizira salto ematea, gibelean arrazoi hagitz indartsuak ez badaude, behintzat: seme-alabak, lan-kontuak, euskararekiko konpromiso hagitz handia…

Egoera hori iraultzen laguntzea da nire lagunaren asmoa; alegia, euskaraz egitera ausartzen ez diren lagun horiei erran nahi die bera han dagoela, prest, euskaraz erran nahi dutena entzuteko. Ez du axola zenbat denbora kostatzen zaien ideia bat adieraztea, akatsak egiten dituzten… Hantxe egon nahi du berak, pertsona horiek euskaraz lasaitasun osoz mintza daitezen.

Zer pentsatu handia eman zidan horrek. Egia erran, pazientzia ttikiko pertsona naiz ni, eta aitortu behar dut urduritzen naizela ondokoa euskaraz ezinean ari denean. Tentazioa izaten dut lagun horri esaldia neuk bukatzeko (gaztelaniaz ere gertatzen zait, ez uste). Horri nire deformazio profesionala gehitu behar diot. Zuzentzailea izanda, edozein pertsona hitz egiten ari dela, alarma bat pizten zait buruaren barruan akats bat harrapatzen dudan bakoitzean. Ezin dut saihestu. Tentsio batean bizi naiz beti, zuzentzaile sena ezin baitut “itzali”. Beraz, euskaraz ongi moldatzen ez den pertsona batekin ari naizenean, izerditan hasten naiz, bihotza bizkortu egiten zait, angustia-puntu bat ere sumatzen dut… Baina, ongi hezitako neska naizenez, itxurak egiten saiatzen naiz: irribarre egiten dut, buruarekin baiezko keinua egin, eta parean dudan pertsona hori euskaraz segitzera animatzen dut, jakina! Penak goikoan gordetzen ditut horrelakoetan.

Euskaraldiak egiten digun proposamena konponbide polita izan daiteke euskadunok behin eta berriz erdarara makur ez gaitezen, ezta? Zuk, erdaraz, bai, baina nik, euskaraz. Bide batez “euskarazko hartzailea” den pertsonak esposizio handiagoa izanen du eta, horrenbertzez, hobetzeko aukera, beharbada noizbait ahobizi izateraino. Hala ere, nik uste dut asmo on horrek porrot egiten duela, eta ni neu ere horren erruduna izaten naiz. Hizkuntzak komunikatzeko tresnak dira, hotz-hotzean hartuta behintzat. Ikerlari batzuek diote egunean 20.000 hitz inguru erabiltzen ditugula eta 30.000 jaso. Banaz bertze, erne pasatzen dugun egunaren zatiaren % 70 pasatzen omen dugu komunikatzen. Hala, argi dago gure eguneroko energiaren ehuneko handi samar bat horretara bideratu beharko dugula. Gizakiak garen heinean, eskuragarri dugun energia ahalik eta hobekien kudeatzen saiatzen gara, oharkabean bada ere. Horrek ondorio zuzena dakar: ekintza bakoitzean ahalik eta energia guttien gastatzea. Hala funtzionatzen omen dugu.

Horrek azalduko luke zergatik kostatzen zaion horrenbertze euskara ongi menderatzen ez duen hiztun bati euskaraz egitea (solasaldiak luze joz gero, behintzat) baldin eta badaki parean duenak berak ongi dakien hizkuntza batean ulertu behar diola. Biziraupen-ekonomia da, lagunok! Eta, gainera, bi noranzkoko bidea da hori. Izan ere, mezua jasotzen ari dena ere ahalegin bat egiten ari da mezu “ezperfektu” hori hartzeko. Hala, bizpahiru minutu pasatu eta gero, burmuinak traizioa egiten dio eta erdaraz hasiko da, energia aurrezteko.

Dena den, dei bat egin nahi dizuet (nire buruari ere bai). Beste batean euskaraz ongi-ongi moldatzen ez den lagun batekin solasean aritzen garenean, har dezagun belarriprest izateko jarrera eskuzabal hori. Eskain ditzagun gure denbora eta gure pazientzia pertsona hori euskaraz mintza dadin, askatasunez, epaitua sentitu gabe. Jar dezagun arreta edukian, eta ahantz gaitezen formaz. Itzal dezagun barruan daramagun zuzentzailea. Parean dugun laguna ongietorria senti dadila euskararen unibertsoan, etxean balego bezala. Sentiaraz diezaiogun gai dela euskaraz komunikatzeko. Egin diezaiogun kontra energia aurrezteko barne-bulkadari. Eta, gero, zoriondu dezagun gure burua ere egindako ahaleginarengatik.

Posted on

Eta, beren ustez, euskaraz ari ziren

Amaia Lasheras Perez

Orain dela hilabete batzuk, hagitz kezkatua utzi ninduen programa bat ikusi nuen, euskarazko kate batean. Saioaren atal batean, hiru gazte euskaldun ari ziren solasean: aurkezlea, gonbidatua eta kolaboratzaile bat. Aurkezlea txukun ari zen euskaraz; galderak egiten zizkion gonbidatuari, iruzkin burutsuak…; horraino, ongi. Gonbidatuak kezka handia sortu zidan. Ez dut izenik emanen, baina pertsona ezagun samarra da. Berez euskara ama-hizkuntza duen pertsona bat, ikasketak euskaraz egin dituena, eta “arnasgune batean” bizi dena. Artista da eta bere ekoizpena euskaraz egiten du, baita hura euskara txukunean sortu ere. Bertze hizkuntza batean lan eginen balu, beharbada, diru gehiago irabaziko luke eta ospe handiago lortu, baina euskaraz sortzea erabaki du. Horraino, hagitz ongi.

Aipatu dudan bezala, solaskideak gazteak ziren eta lagunarteko tonu informalean ari ziren. Aurkezlea, erran bezala, txukun ari zen, baina gonbidatua…. Ai ene! Lau hitzetik bi gaztelaniaz egiten zituen: gauza guziak “increíble”ak ziren, dena “zen una pasada”, “una gozada”. “Aunque sea opor batzuk”, “idatzi nion eta a ver qué pasa”, “super fana nintzen”, “idatzi nion tipo…”. Gisa horretakoak bota zituen behin eta berriro.

Hala ere, kolaboratzailea sartu zenean hasi zen okerrena. Hiritar-itxurako gazte ultramoderno hark zailtasun handiak zituen euskaraz esaldi konplexuak osatzeko, eta zer erran gazte-hizkera erabili nahi zuenean… Halakoetan, esaldi batzuk oso-osorik botatzen zituen gaztelaniaz! Ikuskizun penagarria, inondik ere.

Ikaragarri tristatu ninduen egoera hark. Batetik, kolaboratzailea ikusita, ohartu nintzen euskarazko ekoizpenean ez dela garrantzitsutzat jotzen hizkuntzaren kalitatea zaintzea. Euskarazko kate batean lan egiteagatik dirua jasotzen duen pertsona batek probaren bat egin behar luke jendaurrean euskaraz nola moldatzen den ikusteko, ezta?

Bertzetik, hagitz kezkagarria iduritzen zait ohartzea gazteek euskaran ez dutela topatzen beren hizkera sortzeko nahiko baliabiderik (badakit ez naizela deus berririk erraten ari). Gonbidatuari eta kolaboratzaileari ezin zaie leporatu saio hartan modu naturalean ez mintzatzea, kalean solastatzen den bezala ez aritzea. Seme-alaba gazteak ditut eta badakit horrelaxe mintzatzen direla lagunen artean (nahiz eta inguru oso euskaldunean bizi: ikasketak, familia, lagunak, herria…). Tristea da, bai, baina euskaraz bizi diren neska-mutil anitzek horrelako gazte-hizkera erabiltzen dute.

Telebista-saio batean zeudela kontuan hartuta, espero genezakeen estiloa pixka bat zainduko zutela; horrek tristura handiz pentsarazten dit beharbada bi lagun horiek ez direla gai euskara formal txukunean aritzeko. Eta, segur aski, errealitate hori gazteriaren multzo handi batera estrapolatzen ahal da.

Dena den, nire ustez, bada okerragoa den kontu bat. Gazte haiek uste zuten “euskaraz” ari zirela. Ez ziren ohartu ere egiten hitzen proportzio handia gaztelaniaz erraten ari zirela, eta, agian, ikaragarri pentsatu behar lukete esapide edo hitz horiek euskara txukunean eman ahal izateko. Erraietaraino sartua dute erdara.

Idazten ari naizena berrikusi ahala, burutara etorri zait alabak erranen lidakeena. Egungo gaztetxoen musika, ohiturak, aisialdia… kritikatu eta gure gaztarokoak hobesten ditudanean, aipatzen dit jende “zaharrak” beti uste duela bere garaiko gauzak hobeak zirela. Eta arrazoia eman behar izaten diot halakoetan; guk gauza bera entzun behar izan genuen gure guraso edo aitatxi-amatxien ahotik. Horretan pentsatzen hasita, akaso, kontua ez da hain larria izanen. Hizkuntzak bizirik daude eta etengabe aldatzen ari dira, eta, beharbada, ni “zahartu” izanen naiz, bertzerik ez. Agian ere, belaunaldien arteko talka horietako bat izanen da, bertzerik ez.

Posted on

Irakurzaletasuna sustatzeko plana

Amaia Lasheras Perez

Ikasturte honetan, irakurzaletasuna sustatzeko plan bat ezarri nahi du Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuak Bigarren Hezkuntzan. Asmoa txalotzekoa da, bai; beharbada ohartuko ziren ezen, teknologia berrietan milioiak eta milioiak xahutu eta gero, ikasleen “emaitzak” ez direla hobetu eta bertze nonbaitetik jo behar dutela, baina, tira, hori bertze eztabaida bat da.

Lehengo ikasturtearen bukaeran jakinarazi zidaten ni izanen nintzela plan horren koordinatzailea gure ikastetxean. Lantalde bat sortu dugu eta orain esperoan gaude 35 orduko prestakuntza jasotzeko, horretan lanean hasi baino lehen. Emanen ote digute gazteengan irakurzaletasuna pizteko formula magikoa? Aitortu behar dizuet eszeptiko samarra naizela. Uste dut gai horren inguruan dena asmatuta dagoela. Hala ere, irrikitan nago zer proposatzen diguten aditzeko.

Hizkuntza-irakaslea eta ama izanda, beti kezkatu nau gazteengan irakurtzeko grina nola piztu. Irakurriz igaro ditut nire bizitzako une hoberenetako batzuk, eta opari bikaina iduritzen zait ingurukoei aukera hori ere ematea. Gozamenaz harago, irakurtzeak ba omen dakartza bertze onura batzuk ere: idatzizko fikzioan murgiltzeak eragin antidepresiboa omen du; estresa guttitu eta tentsio muskularra aritzen omen du; arreta eta kontzentrazioa lantzen laguntzen omen du, eritasun neurodegeneratiboen kontra babestu eta espiritu kritikoa sustatu. Intelektualki azkarrago ere bihurtzen omen gaitu letretan murgiltzeak, analisi-gaitasuna eta sormena handitzen omen baititu, baita, logikoa ematen duenez, hizkuntzaren arloan trebeago bihurtu ere. Iduri lezake zerrenda luze horrek bakarrik animatu behar lituzkeela belaunaldi gazteenak leitzera. Baina, zoritxarrez, gazte anitzek ez dute inolako interesik. Ikastetxean agindutakoa baino ez dute irakurtzen (eta, batzuetan, lan horien laburpenak baino ez). Eta are okerrago, irakurzaletasuna aitortzera ausartzen diren ikasleak bertzeen aurrean barregarri uzten saiatzen dira gelakideak, honelakoak erranez: “Irakurtzen duzu? Hain aspertua zaude ala?”.

Nire ustez, askotariko faktoreek pitzarazten edo zaputzarazten dute irakurzaletasuna. Batzuek diote esperientzia bakar batek esnarazi ziela irakurtzeko grina. Lagun batek, adibidez, kontatu zidan ttikitan ebakuntza bat egin ziotela eta, bizpahiru astez ohatzean egon behar izan zuenez, orduan irakurtzen hasi zela.

Nire kasuan, ez dakit seguru zein izan zen faktore gakoa. Gure etxean, beti izan dira liburu anitz, eta gure aitak arratsalde gehienak pasatzen zituen liburu bat eskutan zuela. Eredua garrantzitsua omen da. Gibelera begiratuta, zenbait oroitzapen etortzen zaizkit burura galdera horri erantzuteko Nire hamaikagarren urtebetetzean, liburu bat oparitu zidaten. Hartu nuenean, nire artean pentsatu nuen: “A ze opari kaxkarra!”. Baina gogoratzen naiz liburu hura bukatu arte ezin izan nintzela lokartu gau hartan. Adin bertsuan, gure andereñoak liburutegi bat sortu zuen ikasgelan, guk etxetik ekarritako liburuekin. Irakasle hark liburutegiko arduraduna izendatu ninduen. Koaderno batean idatzi behar nuen liburuak noiz hartzen genituen eta noiz bueltatu, eta, hala, nire klasekideek zenbat irakurtzen zuten jakin nezakeen. Nire izaeraren alderdi ilun bat aitortuko dizuet: hagitz pertsona lehiakorra izan naiz beti. Hala, ikasturte horretan liburu gehien irakurtzen zuena izan nahi nuen, baita lortu ere (jakina, nik bakarrik jakin nuen neronek asmatutako lehia hura irabazi nuela, kar, kar, kar). Ongi irakurtzen irakurriz ikasten omen denez, dudarik gabe, eskola polita izanen zen urte hura niretzat. Gehiegizko lehiakortasun hori agerian uzten duen beste oroitzapen bat ere badut gai honekin lotuta. 13 urte nituela, Torcuato Luca de Tenaren eleberri bat leitu behar genuen ikastetxerako. Nire lagun minaren etxean, irakurtzea derrigorrezkoa zen, eta bazituzten tarte batzuk zehaztuta familia guzia batera irakurtzen aritzeko; beraz, lagun hark ohitura handia zuen, baita kultura literario itzela ere (pedante samarra ere bazen gai horrekin). Hala, lan hura irakurtzea agindu zigutenean, berak harro-harro erran zuen idazlearen bertze lanen bat irakurria zuela eta liburukote hori huskeria hutsa zela berarentzat. Horrek nire alderdi lehiakorrena piztu zuen berriz, eta, egun horietan, asmo bakarra izan nuen: “Rakelek baino lehenago bukatu behar dut liburua”. Burutan dut goizetan nola aritzen nintzen letrak irensten eskolara joateko kuleroak eta galtzerdiak janzten nituen bitartean. Orduko hartan ere, nire buruari ezarritako leiha irabazi nuen. Gerora, nerabezaroaren hasierako urteetako arratsaldeak liburu artean eman nituen. Logelako alfonbraren gainean etzanda gogoratzen dut nire burua, “Bostak”, Hollistertarrak, Puck, O’Sullivan bikiak, Poirot eta Miss Marple lagun nituela. Gibelera begiratzen badut, alfonbra hartan pasatutako denbora dut urte haietako oroitzapenik hoberena. Maiz, nerabezaroa ez da arorik atseginena izaten; konplexuz eta beldurrez beteta bizi nintzen ni, eta babesleku bihurtu nuen liburuetako mundu hura. Gero, garai hobeak etorri ziren, noski, eta alfonbra horretatik altxatu eta mundura atera nintzen, baina liburuen “pozoia” zainetan neukan ordurako; ez zegoen atzerabueltarik. Eskerrak!

Nire hasierako irakurle-ibilbidea ikusita ulertuko duzue nire eszeptizismoa, ezta? Zer egiten ahal dugu ikastetxean gaztetxoak irakurle bihurtzeko? Liburu erakargarriak eskaintzeaz gain, ez zait bertzerik gogoratzen. Gurasoei behin eta berriz errepikatu eredua ematea hagitz garrantzitsua dela… Ez dakit nola piztuko zen zuen irakurzaletasuna. Nire kasuan, ikusi duzuenez, aitortu nahi ez nituzkeen gauzak (gaixo-lehiakortasun ezkutua, nerabezaroko minak…) izan ziren pizgarririk handiena. Hori nola orokortu? Gainera, ezin dugu ahantzi nire errezeta baliagarria izan zitekeela orain dela 35 urteko gizarterako. Gaur egun, segur aski, bideo-jokoetan aseko nuke nire irabazteko grina eta tik-tokeko bideoak ikusiz estaliko nituzke barruko penak.

Posted on

Auzolanaz

Amaia Lasheras Perez

Azken boladan, artista pare bati aditu diet maiz jotzen dutela haiengana herri-ekitaldiren batean parte har dezaten, baina musu-truk. Horietako batek zioen karpa eta aulkiak eramaten dituen enpresari ordaindu eginen ziotela, baina berarentzat ez zegoela dirurik. Ziur naiz zuei guziei noizbait eskatu dizuetela testutxoren (edo testu luzeeeeeren) bat musu-truk itzuli edo zuzen dezazuen horrelako ekitaldi baterako. Ni, behintzat, zuzentzaile-itzultzaile “ofiziala” naiz herriko elkarte batean baino gehiagotan. Eta aitortu behar dut gustura aritzen naizela, eta, are gehiago, pozten naizela elkarte horietan euskarazko testuen kalitatea aintzat hartzen dutelako.

Ez dut bertze herrialdeetako egoera ezagutzen eta ez dakit auzolanaren kontzeptua existitzen ote den Euskal Herritik kanpora (pentsatzen dut baietz), baina, gure inguruan, arlo askotan, sendo dago. Herri honetan, boluntarioei esker, ehunka elkarte aritzen dira lanean egunero denon bizitza hobetzeko: erretiratuen elkarteak, kulturaren eta kirolaren arlokoak, hezkuntzarekin lotutakoak, gurasoenak, emakumeenak, euskararen aldekoak… Horrelako erakunde batean aritzeko aukera izan dutenek ongi baino hobeki dakite zenbateko lana egin behar den horiek aitzinera ateratzeko, zenbat mesede eskatu behar diren, zenbat ordu eta buruko min…

Hala ere, balantzan jarriz gero, nik uste dut gehienei horrelako elkarteek eman dieten satisfakzioak gainditu egin duela egindako ahalegina. Badirudi besteei laguntza emateak zoriontsuago egiten gaituela, eta adituek, besteak beste, honako arrazoi hauek aipatzen dituzte hori azaltzeko: balio izatearen sentsazioa eta autoestimua handitzea, esker ona jasotzea, hazkunde pertsonala sustatzea eta elkarri laguntzea gizakiaren eboluziorako nahitaezko gertatu izana. Bai, horrela uler daitezke hainbat lagunek guregatik egiten dituzten sakrifizioak.

Orain dela urte batzuk, herritar batek herri-erakunde bateko lehendakaria izateko proposamena jaso zuen. Jakin bazekien ez zela lehen hautagaia izan, eta beste zenbaitek ezetz erran eta gero jo zutela berarengana. Hasieran, berak ere ez zuen “gonbidapena” onartu. Baina, etxera joan eta luze pentsatu eta gero, ondorio batera ailegatu zen: “Norbaitek hartu beharko du ardura, ezta? Denok ezetz erraten badugu, gure proiektuak ezin izanen du aitzinera egin”. Bertigo handiak jota, baiezkoa eman zuen azkenean.

Handik egun batzuetara, kontu bitxia gertatu zitzaion. Kalean, elkarteko kide bat hurbildu zitzaion eta zorionak eman zizkion karguarengatik. Harrituta begiratu eta honela erantzun zion: “Zorionak? Eskerrik asko erran nahiko duzu, ezta?”. Argi dago elkartekide hark asmo onenarekin zoriondu zuela, baina, segur aski, ez zen ohartu kargu horrek nolako ardura, lana, kritikak, buruko minak, etsipena eta abar ekarriko zituen berekin.

Beraz, lerro hauen bidez, eskerrik beroenak eman nahi dizkiet orain arte EIZIE zuzentzeko ardura beren gain hartu duten Zuzendaritza Batzorde guzietako kideei, eta, une honetan, bereziki, gure elkartearen gidaritza hartu berri duen taldeari. Biba zuek eta gora auzolana!

Eta zorionak guri, jakina, inguruan zu bezalako jendea izateagatik! Izan ere, zuek zuen denbora librean denon interesen alde lan egiten duzuen bitartean, gainerakook tarteka herri-ekitaldietarako testuren bat zuzendu besterik ez dugu eginen.

P.D.: Zorionak EIZIEko Zuzendaritza Batzordeko kide berriei, alegia, “zori (zorte) on”!

Posted on

Irakurminak

Amaia Lasheras Perez

Blog honetan berriki argitaratutako Itzulminak artikulua ekarri nahi nuke hona gaurkoan. Han, Amaia Astobizak gogoeta egin zuen itzulpenek profesionalongan uzten duten arrastoaz eta lan batzuek gu transformatzeko izan dezaketen gaitasunaz. Eta horri bueltaka ibili naiz egun hauetan, Arantzazu Royok eta Xabier Olarrak itzulitako eleberri bat irakurtzen ari nintzela: Jakobian eraikina (Alaa Al Aswani). Izan ere, hura irakurtzeak aztarna sakona utzi dit barrenetan.

Aitortu behar dut guraso naizenetik, oso sentikor bihurtu naizela zenbait afera direla eta. Batez ere, haurrekin lotutako gertaera latzak suertatzen zaizkit jasanezin, eta erraz hasten naiz negarrez film batean haur bati zorigaitz bat gertatzen bazaio. Umeek jasandako abusuen berri badut, burutik ezin kenduz ibiltzen naiz egun batzuez. Horrelako gaietan, eragin bertsua sortzen didate gertaera errealek nahiz fikziozkoek.

Bada, gustura murgiltzen ari nintzen 1980ko hamarkadako Kairoko giroan; istorio itxuraz xumeen bidez, orduko gizartearen erradiografiaz gozatzen. Harrituta gelditzen ari nintzen zenbait gauzarekin; ez nuen espero gehiengo musulmaneko herrialde batean sexu-kontuak hain agerikoak izatea (40 urte joan direnez, beharbada gauzak aldatuko ziren): amoranteak, lanari eusteko nolabait ere prostituitu beharra, harreman homosexualak… Eta ia oharkabean ailegatu zen haurraren kontrako erasoa. Ez nuen espero. Bortxaketaren irudia bereziki asaldagarri suertatu zitzaidan. Izan ere, kontatuta dagoen bezala, amodioz eta erotismo finez betetako eszena bat da; ia kitzikagarria. Nola liteke horrelako munstrokeria ederra suertatzea? Idazleak maisutasunez eta itzultzaileek bikaintasunez lortu dute maitasunez egindako bortxaketa-segida gisa islatzea.

Hamaika gauza etorri zitzaizkidan burura pasartea irakurritakoan. Nola izan zitezkeen hain axolagabeak haur horren gurasoak? Eta nire semeari ere horrelako zerbait gertatu bazaio eta ni ohartu ez? Nola kudeatuko ote zuen mutiko horrek urte luzeetako esperientzia hura? (Liburuak aurrerago erantzun zion nire azken galderari). Munduan zenbait umeri gertatuko zitzaion horrelako zerbait? Biktimek gertatutakoa isilpean gordetzen badute, milaka, milioika izan daitezke. Nola sentitu ziren Royo eta Olarra hain gertaera lazgarriak edertasunez jantzi behar izan zituztenean? Fisikoki ere eragiten zidan eszena horretan pentsatzeak: goragalea, nazka, higuina. Beharbada, bortxatzailea ez delako gaizkiletzat hartzen suertatzen zitzaidan hain jasangaitza.

Eleberria baztertu behar izan dut bolada batez. Irakurtzen segitzen saiatu nintzen, baina bortxaketa “eder” hori eta geroko abusuak han barruan zeudela jakiteak ez zidan bakea ematen. Behatz artean sentitzen nuen bortizkeria hura liburua bera ukitzean, eta irudi horiek behin eta berriz etortzen zitzaizkidan burura. Ezin nuen jasan. Uste dut oraindik egun batzuk beharko ditudala barrenak lasaitu eta berriz liburuari ekiteko.

Zoritxarrez, gaurkotasun handiko gaia da haurren kontrako erasoena, “Epsteinen uhartea”ren aferak berriki erakutsi digun bezala. Gizaki helduon doilorkeria erakusten digute berriz ere gertaera horiek. Eta, bai, lehengoan Care Santos idazlearen artikulu batean irakurri nuen bezala, liburuek jakin behar dugun guztia eskaintzen digute; gauza on eta txar guzien berri ematen digute. Horixe omen da literaturaren handitasuna. Baina, ikusten denez, ni une honetan ez nago edozein gauza jasateko prest. Amaia Astobizak aipatutakoaren ildo beretik, “irakurmin”ek ez didate uzten.

Posted on

Diglosiaren ajeak, lagunok!

Amaia Lasheras Perez

Irudika dezagun familia euskaldun bat, UEMAk arnasgunetzat hartzen duen herri horietako batean bizi dena. Familia horretan, neskato bat jaio zen mende hasieran. Ainara deituko diogu. Inguru euskaldunean hazi zen Ainara. D ereduko ikastetxe txiki batean ikasi zuen, eta, klasekide guziekin, euskaraz aritzen zen, ikasgelan nahiz kanpoan, beti. Haurtzaroko eta nerabezaroko lagun-taldea ikastetxe horretako gazteek osatu zuten; eta euskaraz aritzen ziren, beti. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza osoa herritik kanpo egin zuen, baina, han ere, euskaraz ikasi zuen, eta ikaskide haiekin ere euskaraz mintzatzen zen beti.

Noizbait asaldatuta etorri zen etxera, ikastetxe berriko lagun batzuek akats larriak egiten zituztelako euskaraz solastatzean.

 –Ama, Obabako klasekide batzuek “ni egin dut” eta “nik joan naiz” esaten dute.

DBHko 1. ikasmailako irakasleak eskainitako liburuek Ainararen irakurzaletasuna piztu zuten. “Jara” irakurri eta gero, sail bereko gainerako liburuak eskatu zizkion amari. Gauza bera gertatu zen “Eskularru beltzak” bukatu eta gero. Durangoko azokara joaten zen urtero, eta, urte batean, ilusio handiz erosi zuen “Eta ez zen alerik ere gelditu”, baita gustura irakurri ere.

Batxilergoa ikasteko, hiri batera joan behar izan zuen. Han ere, jakina, D eredua aukeratu zuen, baina harrituta eta tristetuta itzultzen zen etxera, klasekide gehienak gaztelaniaz mintzatzen zirelako.

–Ama, batzuek ez dakite euskaraz solas egiten ere!

Urte horietan, gero eta gehiago irakurtzen hasi zen, eta euskarazko literaturarekin segitu bazuen ere, gaztelaniazko eskaintza zabalarekin txundituta, gaztelaniaz ere ikaragarri gustura leitzen hasi zen.

Batxilergoko 1. ikasturtea bukatu eta gero, euskarazko C1 titulua lortu zuen, inolako arazorik gabe.

Euskal kulturan ere, interes handia zuen. Bertso-eskolan ibili zen txikitatik eta, adibidez, azken Bertsolari Txapelketa Nagusian, saio gehienetara joan zen.

Unibertsitatera joateko orduan ailegatu zenean erabaki zuen euskaraz ikasten jarraitu nahi zuela. Espainiako unibertsitate batzuetan eskainitako ikasketak oso interesgarriak iruditu zitzaizkion, eta, nota onak zituenez, aukera zuen horietan izena emateko, baina euskaraz ikastea lehenetsi zuen.

Han ere, etsitu samar hasi zen lagun euskaldunen bila.

–Ama, gaur, ikasgelan, Lezoko mutil baten ondoan eseri naiz, eta hura bai, hura euskaraz aritzen da.

Edo

–Bai, Hondarribiko neska oso jatorra da eta euskaraz solastatzen da.

Ainararen etxean, euskaraz mintzatzeaz gain, euskararekiko kezka transmititu nahi izan zioten gurasoek, eta euskal kultura oso presente egon zen han. Aita bertsolaria eta idazlea zen (afizioz), eta ama, hizkuntzalaria.

Gure protagonista adinez nagusia zenez, gidabaimena ateratzea erabaki zuen. Herriko autoeskolara hurbildu zen, eta, han, azterketa teorikoa prestatzeko materiala eman zioten. Lehenbiziko testak egin eta gero, honela esan zion amari:

–Ama, ez dut ezer ulertzen. Zer “kristo” da errei bat? Igual, hobe nuke gidabaimena gaztelaniaz atera.

Egiazko istorio batean oinarrituta dago aurreko kontakizuna, eta, horretan pentsatzen dudanean, behin eta berriz galdetzen diot neure buruari: Non egin dugu huts? Pentsa genezake ikasketa guztiak euskaraz egitearekin nahikoa dela eremu formalean euskara lehenesteko. Denok izango ditugu burutan garai batean gaztelaniaz ikasi behar izan zuten lagun euskaldun-euskaldun horiek. Eta bai, kasu horietan, ulertzen dugu idatzizko hizkuntzara hurbiltzean, gaztelaniaren edo frantsesaren alde egitea. Baina bizitza guztian euskaraz bizi eta ikasi duen pertsona batek zergatik hautatuko du gaztelania arlo formalerako?

Errei, biribilgune, bide-marra, galtzada, zeharbide, bazterbide, sestra, erdibitzaile, segurtasun-uhal, galga… Horrelako hitzekin topo egin zuen gure protagonistak autoeskolako liburua ireki zuenean.

Horietan pentsatuta, ohartu naiz termino horiek gaztelaniaz erabiltzen ditugula gehienok gure egunerokoan, pedante samarrak ez badugu izan nahi, behintzat. Autoan joaten naizenean, behin ere ez dut honelakorik esango: “Mikel, hartu ezkerreko erreia eta, hurrengo biribilgunean, joan ezkerretara”, “seme, lotu segurtasun-uhala” edo “auto honetako galga gogor samarra da”. Horren ordez, nik eta nire ingurukoek (eta ez dakit zuek), ezkerreko karrila hartuko dugu, rotondan ezkerretara joango gara, zinturona (zinturoia) lotuko dugu eta frenoa zapalduko dugu.

Aitortuko dizuet ezen, Ainararen istorioa entzunda ere, euskara salbatzeko ez naizela bat-batean hitz horiek erabiltzen hasiko (lotsa emango lidake), itzulpen bat edo testu formal bat egiteko ez bada, behintzat. Beraz, beharbada, nire ardura ere bada Ainara bezalako neskato batek gidabaimena ateratzeko gaztelania aukeratzea.

Neurri handi batean, gure subkontzientean, oraindik ere uste dugu gauza serioak, teknikoak eta zientifikoak adierazteko erdararen beharra dugula (gaztelaniarena, nire kasuan). Euskara hankamotz gelditzen zaigu horrelakoetan eta artifizialtzat jotzen dugu eskaintzen zaiguna. Horrek, jakina, ekartzen du gure gazteek ere horiek arrotz sentitzea. Egia da ikasketa guziak euskaraz egin ahal izanda gure hizkuntzak eremu batzuk konkistatu dituela, baina, ikusten denez, oraindik badago zereginik. Diglosiaren ajeak, lagunok!