Izar berri bat piztutzera noa

Asier Larrinaga Larrazabal

Euskararen erabilerak kezka handia eragiten digu euskaltzaleoi. Euskal Herriko belaunaldi berriak, oro har, gero eta euskaldunago dira, gero eta gehiago direlako euskara dakitenak, eta dakiten euskara hori gero eta gehiagorako balia dezaketelako –etxean, kalean, ikastetxean zein lantokian–. Hala eta guzti, gero eta gutxiago entzuten diegu euskaraz. Egoerari buelta eman nahian, Euskaraldia eta beste zenbait ahalegin abiarazi dira. EITBn, eusle dinamika iruditu zaigu egitasmo egokia.

Esango nuke ekimen gehienon emaitzak ez direla nahi bezalakoak. Euskaraldiak, esate baterako, ez du lortu egoera apur bat ere aldatzea, eta hauspoa galdu du lehen ediziotik hona. Esperientzia arrakastatsuak ere badaude, ordea, eta horietako bat ekarri nahi dut lerro hauetara, hamarkada batzuk atzera eginda, 1960-1970eko urteetara eta lehenagora ere.

Esperientzia horren epizentroa Bilboko San Anton eliza izan zen –Bilboren armarrian agertzen den bera–, eta arima, Klaudio Gallastegi parrokoa. Gallastegiren babespean eta Iñaki Gallagaren bultzadaz, 1947an San Anton abesbatza sortu zen, urte hauetan guztietan euskal musika tradizionala eta berria zabaltzen ibili dena Euskal Herrian zein beste herrialde batzuetan. San Anton abesbatzaren lehen egoitza Salón Solocoeche izan zen, San Anton parrokiak Solokoetxe kalean zeukan ekitaldi-aretoa. 1952tik, egoitza Bizi Nai dantza-taldearekin partekatu zuen. Bizi Nai San Anton abesbatzako kide batzuen ekimenez sortu zen herri eta auzoetako jaiak zortzikoz eta jotaz alaitzeko, eta, honetan ere, ezinbestekoa izan zen Klaudio Gallastegiren laguntza.

1968an, San Antonen ibiltzen ziren guraso euskaltzale batzuek, Imanol Camara eta Alberto Larrinaga tartean, on Klaudiorengana jo zuten, euren seme-alabentzat euskarazko heziketa nahi zutela eta. On Klaudiok Santiago elizarena zen pisu bat lortu zien Bilboko Loteria kalean, eta han hasi ginen, erdi ezkutuan, ume-partida handitxo bat lehen berbak eta lehen abestiak euskaraz ikasten. Hurrengo urtean, Banco de España kaleko beste pisu batera aldatu ginen, eta, 1970-71 ikasturtean, Josune Cearrak eta beste batzuek sustaturiko proiektuarekin bat egin, eta Begoñazpi ikastola inauguratu genuen.

Banco de Españako ume gehienok San Antonen egiten genuen kristau-ikasbidea, euskaraz. Euskal Katekesi hura Jose Antonio Retolazak antolatu zuen 1966. urtean, on Klaudioren babespean, eta, luze gabe, katekesirako erabiltzen ziren San Antongo lokal haietan, beste “haur” bat sortu zen: Kili-Kili. Retolaza zuen aita –eta Gallastegi aita ponteko–, eta, urte askotan, Kili-Kili aldizkaria ume euskaldun askoren erreferentea izan zen gure irakurraldietan eta gure aisialdian.

San Antoneko haurrok koskortuz gindoazen, eta zerbait gehiago behar genuen astialdia betetzeko. On Klaudiok sustatuta, eta taldeko monitore izango ziren euskaldun gazte kementsu eskutada baten laguntza eta konpromisoarekin, Euskal Katekesiak “metamorfosia” izan zuen eta, 1976an, Izar Berri sortu zen eskaut-taldeen eredura. Izar Berrik San Antongo parrokiaren Belostikale kaleko Arana dorretxeko pisuan izan zuen egoitza, Caritasekin partekatua. 1970eko hamarkadaren azken urteetan, gau-eskola bat ere egon zen bertan, gure gurasoetako askoren euskalduntze nahiei erantzuna emateko. Izar Berrik hamabost bat urteko bizitza izan zuen, hasierako urteetako umeok unibertsitateko ikasketak amaitu eta lan-mundura irteten hasi ginen arte. Euskaldun, euskaltzale, eta euskararen erabiltzaile irten ere. Bilbo baterako ez dago txarto, gehienok etxe erdaldunetako seme-alabak ginen eta.

Orain, atzerantz begiratu eta (bizi-)esperientzia arrakastatsu hartaz pentsatzen hasten naizenean, hiru gako identifikatzen ditut, beharbada euskara sustatzeko beste saiakera batzuen diseinuan aintzat hartu beharko liratekeenak.

1. Lidergoa. Klaudio Gallastegi euskararen sustatzaile nekaezina eta karismatikoa izan zen. Gauzak egiteko gogoz zeudenak bere albora erakartzen jakin zuen, eta beste jende asko aktibatzen.

2. Ekosistema. Euskaraz hitz egitea gauza normala izatea nahi bada, hiztunak bere bizitzako esparru guztietan edo ahalik eta gehienetan izan behar du euskara erabiltzeko aukera. San Antoneko parrokiak, San Anton abesbatzak, Bizi Nai dantza-taldeak, Euskal Katekesiak, Begoñazpik, Kili-Kilik eta Izar Berrik ez zuten haur edo gaztetxo baten bizitzako zirkulu osoa estaltzen, baina bai sare handi-handia eratzen; orduko bizimodurako, nahiko kunplitua. Eta hori bezain garrantzitsua da sare horretan inplikatuta zeudenek euskararen erabilera babesteko, bultzatzeko eta txalotzeko jarrera zutela. Haietako askotxo erdaldunak ziren (belarriprest avant la lettre), baina euskara nahi zuten euren seme-alabentzat, eta, hala, euskarari biziberritzen lagunduko zion ingurune bat antolatu zuten.

3. Aisialdia. Euskalgintza aspaldi jabetu da eremu informalaren garrantziaz euskararen erabilera indartzeko ahaleginetan. Guri, sanantondar familietako neska-mutiloi, Izar Berrik eskaini zigun aisialdian euskaraz bizitzeko aukera: larunbat arratsaldeetan bilkurak, igandeetan mendi-irteerak, gabonetan Olentzero, otsailean Santa Ageda, inauterietan mozorroak, Aste Santuan egonaldiak, udan kanpamentua… Urte osoan mila ekintza, ezinezkoak izango zirenak Izar Berriri euren konpromisoa eta denbora musu truk eskaini zioten monitore kementsu haiek barik. Eskerrik asko, Xabier, Gurutze, Atano, Arantza, Idoia, Lurdes eta atzetik etorri zineten beste guztiak.