Iñigo Roque Eguzkitza
Aurren-aurrena esan dezagun ez dela aho batez onartua Gudu izpiritualaren eta lehengoan aipatu genuen Jesu Kristoren Ebanjelio Sainduaren itzultzaileak bat bera direnik. Duvoisinek eta Lafittek beren goganbeharra agertu zuten auzi horren inguruan, baina guri, Altunari bezala, ez zaigu iruditzen kontrako froga sendorik dagoenik.
Gudu izpirituala (1750) Aita Lorenzo Scupoli italiarraren Combattimento espirituale lanaren itzulpena da. Ez da, hala ere, obraren lehenbiziko euskal itzulpena, Haranederrek berak «Irakurtzaileari abisua» atalean aditzera ematen duenez, aurretik Pouvreauk itzulia baitzuen (Gudu espirituala, 1665).
Lehen itzulia izatu da Eskuarara; ordean Eskualduna ez zen itzultzaile batek egin ohi zezaken Eskuara gaits eta arrañu gabeko batera; eta ordukoan ez ziren hogoi eta hamahirur Kapitulu baizen huntan arkhituko ditutzu bietan hainbertze.
Izenburuaren azpikoak berak ere salatzen digu hori: «berriro eskuararat itzulia». Ohargarria da, haatik, Pouvreauk obra osorik euskaratu zuela; edo, zehatzago esanda, obraren bertsio luzea, etengabe emendatuz joan baita liburua. Bestetik, Haranederrek gaztigatzen digu Pouvreau ez zela euskalduna eta, beraz, haren euskara herren samarra zela (gaurko legean, euskaldun berria zela esango genuke, eta orduko denboran, beharbada, nazioz ez zela euskalduna baina bai mintzairaz). Ezin izan diogu eutsi, haatik, Villasantek Harenederren iritzi horretaz idatzikoak hona ekartzeko enbeiari.
A la verdad, el mismo juicio que hizo Haraneder de Pouvreau, hacen hoy de él los puristas de nuestros días, y harán de éstos los vascos de mañana, al menos si no aprendemos a valorar las cosas con criterios más universales. Tal parece ser al menos la lección que se saca de la Historia. Una cosa es que el vasco de un autor antiguo se considere poco adaptado para el lector de otra época, pero esto no autoriza para descalificar su lenguaje como malo.
Jesu Kristoren imitazioa ere hizpide du itzultzaileak, biak ala biak hagitz erabiliak baitziren garai hartan debozio-liburu gisa.
[San Frantzes Saleskoak] Ez zuen Jesu-Kristoren Imitazionearen Liburua baino gutiago estimatzen: haren gainean zerbeitetan emaiten ere zioen preferentzia eta garaia; zeren bi Liburu hauk xede berekoak izan arren, (zeina baitda Yainkoa ez den guzietarik laxatuak izaitera Arimak erakhartzea) moldeak diferentak baitdituzte. Imitazionea, elkharrekin aria sobrarik bethi ez duten Septenzia hainitzezko mulzo bat da: ordean Gudu izpiritualak propos segituak, eta materiak funtseraino tratatzen ditu.
Sartaurrekoaren amaiera aldera, itzulpengintzari buruzko ikuspegi harrigarriro modernoa erakusten du itzultzaileak, iradokiz (ez ageriki, noski) itzulpenak unibertsal egiten dituela liburuak (molde batera edo bestera egun sarri entzuten dira antzeko buruerak).
Liburu, Nazione guziez estimatu hunek famak eta merezimenduak altxa arazi du ihardukitze handi bat hainitz Ordenetako Fraiden artean, hunen Egile egiazkoa nor denaren gainean. Ordean huntaz izanen da, Imitazioneaz dena: yakin gabe nor duen egiazko Autora, eta zein Lengoayetan egina izatu den, azken mendeetaraino irakurria izanen da, eta guzietan fruituak ekharriko eta progotxuak eraginen ditu.
Bitxia da, orobat, modernotasun horren beste aztarna bat: egilea xuxen nor zen jakin ez arren (eztabaidagai izan zen luzaroan), ez eta, beraz, jatorrizkoa zer hizkuntzatan idatzi zen, asko eta ugari hedatu zen testua. Ez al dakar paragrafo horrek Barthesek iragarritako egilearen heriotzaren oihartzunik?
Utz ditzagun testu-iruzkinak beste baterako.
31 eskutik 