Etiketa: sormena

Posted on

Gaubeltza eta euskararen arima

Alaitz Zabaleta

Arratsaldea zen, lanaldiaren bukaera. Urriak 31, ostirala. Itzulpen ataleko lankide gehienak, ordurako, ordenagailua itzali, berokia jantzi eta alde eginak ziren. Denak, bat izan ezik. Mahai hutsen artean, lozorroan ziruditen espediente eta pantaila beltzen erdian, teklatu soinu sotil batek hausten zuen fluoreszenteen burrunba leuna.

Itzultzaile hura beti gelditzen zen azkena. Berezi samarra zen, gainerakoen iritziz. Besteek “bakardadea” deitzen ziotenari hark “isiltasunaren arnasa” esaten zion. Bazekien hitzek hats hartzen dutela lanaldi amaieran, dena baretzen denean. Arratsalde hartan lege proiektu bat ari zen itzultzen, halako testu trinko eta lakatz horietako bat, sortzetik hilik zegoen dokumentu bat.

Kanpoan, bat-batean goibeltzen hasi, eta sekulako ilunbea jarri zuen. Haize ufada batek leihoa astindu zuen, eta bulegoaren izkina batean argia keinuka hasi zen. Ekaitza lehertu zen, eta lehen tximistaren distirak haren aurpegia leihoan islatu zuen, istant batez. Orduan jakin zuen unea iritsia zela. Lausotuak ziren gau hartan hizkuntzen arteko mugak.

Ostotsak burrunbaka ari ziren bitartean, sakelatik giltza atera eta mahai azpiko kaxoia ireki zuen. Han, agiri arrunten azpian gordea, belusezko poltsa beltz handi bat zeukan. Poltsaren muturra askatu eta liburu zahar bat atera zuen. Arrunt higatua zuen azala, berdea agian, eta urre mudatuzko hizkietan hauxe zioen: “Itzultzaileen orotariko grimorioa”.

Belaunaldiz belaunaldi igaroa zen liburua, eskuz esku, baina ez edozeinengana; nekromante linguistiko handiei baizik ez zitzaien ematen, hizkuntzen arteko mediumei, hizkuntzaren arte bihurrietan abilak zirenei.

Itzultzaileak hildako testu juridikoaren espirituari egin zion dei, eta galdetu: “Zer behar duzu? Zein da zure erritmoa? Zer hitz zehatz behar dituzu, euskaraz bizirik egoteko?”. Espirituaren xuxurlak entzun zituen, eta grimorioan formula zehatzak bilatzeari ekin zion.

Liburuaren azala hiruretan igurtzi, eta zabaldu egin zuen. Belar eta lizun zaharren usaina zerien orriei, eta kraska egiten zuten pasatzean. Banan-banan ikuskatu zituen atalak: Morfologiaren aztikeriak, Sintaxiaren madarikazioak, Terminologiaren sorginkeriak. Bazekien bere erronka ez zela esaldi bat zuzen jartzea bakarrik, baizik eta euskararen arima bizirik iraunaraztea testu osoan.

Behar zituen hitz magikoak bildurik, besoak itzulpenaren zirriborrorantz zuzendu eta hitzak errezitatzen hasi zen, ia abesten. Testuaren letrak diz-diz egiten hasi ziren. Itzultzaileak gehixeago abestu zuen eta hizkiak hegaldaka aireratu ziren. Itzultzaileak abesten jarraitu zuen eta letrek testuaren espiritua inguratu zuten. Ordurako nekromante linguistikoak halako bizitasunez kantatzen zuen, non bulegoko lurra dardararazten baitzuen eta, berak abestu bitartean, hizkiek espiritua pantailara eraman, eta dokumentua arnasten hasi zen. Euskarazko testua bizirik zegoen. Ez zen ohiko itzulpena; erritmoa zuen, arnasa, bizitasun argia.

Itzultzaileak abesteari utzi, eta sakon hartu zuen hatsa. Pozez eta harro begiratu zion testuari. Halako batean, ordea, pantailaren atzeko aldetik zenbait hots xume entzun zituen, murmurio batzuk: hantxe ziren deabru txikiak, -en eta -ko izenekoak, bazterrak nahasten. Berehala gramatika zabaldu eta, dei bakar batekin, haren orrietan harrapatu zituen. Isil-isilik gelditu zen bulegoa.

Orduan ohartu zen ekaitza ere baretua zela. Euriak tanta gozoekin jotzen zuen leihoa, haren abestiaren arada eginez. Pantailako letra beltzak diz-diz ari ziren oraindik, esaldi bakoitzean taupaka.

Itzultzaileak grimorioa bere tokian gorde eta dokumentua itxi zuen, izenburu soil bat jarrita: “Azken bertsioa”. Ordenagailua itzali eta bulegotik irten zen, giltzak sakelan zeramatzala. Korridoreko argiak haren atzetik itzali ziren, bata bestearen ondoren, ate nagusitik atera arte.

Gaubeltz hartan, arima bat gehiago murgildu zen kale ilunetan.

Posted on

Alimalekoak

Itziar Diez de Ultzurrun Sagalà

Neurez aski baikorra naizen arren, itzultzaile naizen aldetik batzuetan tristurak jota ibiltzen naiz han eta hemen ikusitako itzulpen desegoki edo traketsak direla eta. Badakit ez naizela bakarra, lankideen artean sarritan hartzen baititugu hizpide halako itzulpen tristura-emangarriak. Itzultzaileoi saihetsezina zaigu trakeskeriez ohartzea eta haiez mintzatzea, eta egoki da, eta zuzen; baina, oraingoan, azken hilabeteotan han eta hemen ikusitako itzulpen eta itzulsorpen nire ustez egoki eta bikain batzuk azpimarratu nahi nituzke, eta haien egileak txalotu, bide batez.

Hasteko, bada, hona hemen Iruñeko karriketan ―ni haien xerka ibili gabe― begietaratu zaizkidan zenbait adibide gogo-pizgarri, denak ere Iruñeko Udalaren kanpainetakoak:

Lehenbizikoa, Iruñeko Plaza On Boluntarioen Udal Sarearena da. Adibide horretan gaztelaniazko eslogana hitzez hitz itzuli beharrean, euskaraz beste bat itzulsortu zuten hiriko panel batzuetarako, eta leloak elkarren osagarri bihurtu. Honatx: ¿Te sumas al auzolan? / Plazan elkartuko gara!

Bigarrenean antzera jokatu zuten itzulsortzaileek Iruñeari buruzko eslogan bat sortzean, lelo bikoitza eman baitzuten: Pamplona, de verdad / Iruña, bagara. Hiri buruzagia zer-nolakoa den aditzera eman nahi duten mezu biek elkar osatzen dute, hiri buruzagiko bi hizkuntza nagusiek batak bestea osatzen duten gisan.

Hirugarren eta laugarrena Iruñeko Udalak sanferminetarako prestatu bi kanpainatakoak dira. Itzultzaileek fidelago jokatu zuten bietan, baina askatasunez, eta euskaratik. Niri txit aproposak iruditu zaizkit, ea zer iruditzen zuei:

Bosgarrena ez da Iruñeko Udalarena, gure hiriko alde zaharreko Damaxen ardandegiko erakusleihoan ikusitakoa baizik:  Acompañamos momentos únicos / Une paregabeak osatuz. Berriz ere libre jokatu zuten euskaratzaileek aditza aukeratzean, behar bezain urrun, txukun.

Seigarrena,  beste garai bateko oroigarriak diruditen kaleko postontzi hori horietako batean ikusi dut. Aspaldikoa dela pentsatzen dut, eta postontzi guztietan ageriko dela, baina itzultzaile ausart baten adibide eredugarria dela uste dut, eta zerrenda honetan egotea merezi duela: Horario límite de recogida / Azken bilketa.

Zazpigarrena, eta bildumatto honetako azkena, ez dut kalean ikusi, Interneten baizik. Nafarroako Gobernuak errepideetan animaliekin gertatzen diren ezbeharrez ohartarazteko kanpaina batekoa da:

X sare sozialeko erabiltzaile batek idatzi bezala, niri ere hau bururatu zitzaidan leloa ikustean: “Ze ona!”. Eta beste batek aipaturiko hau ere bai: “Euskarazko leloa bikaina da, eta are, gaztelerazkoa baino hobea ere!”.

Itzulpen- eta sorkuntza-lan horietan guztietan bada gaztelaniaren morrontza erabatekotik askatzeko nahia, hizkuntza horretan asmaturiko mezu gutxi-asko egokien euskal kopia zozorik ez emateko gogoa, eta euskaldunoi zuzenean hitz egiteko asmoa. Eta, gainera, badute beste alde aski interesgarri bat: itzulgailu neuronalei ezin zaizkie halakoak bururatu. Oraingoz.

Posted on

Poema argitaragabe bat, mesedez

Castillo Suarez

Tarteka poema argitaragabe bat eskatzen didate. Egun batetik bestera. Esate baterako, antologia baterako, aldizkari baterako, errezitaldi baterako, ekitaldi baterako, edo makurragoa dena, eskela baterako, orduan ezin baitut ezetzik esan eta, gainera, epe motza izaten dudalako egiteko eta ardura handia, batzuetan ez nuelako gertutik ezagutzen hildakoa. Alabaina, niri ez zaizkit poemak hain erraz ateratzen, ez dakit nik enkarguak egiten dituztenak jabetzen diren zer ari diren eskatzen, askotan, gainera, doan. Baina beti dago koska bat gehiago literaturaren unibertsoa deitzen dugun honetan. Nire azkeneko liburua gaztelaniaz argitaratuko da, esan dezagun, argitaletxe izendun batekin. Editoreak, baina, ez du euskarazko berbera argitaratzea nahi, ez du itzulpen hutsa argitaratu nahi. Poema ineditoak nahi ditu. 5 poema argitaragabe gutxienez. Eta jarri naiz poemak idazten, eta zalantza sortu zait zein hizkuntzatan idatzi, gaztelaniaz argitaratuko baitira. Orain arte ez dut inoiz gaztelaniaz idatzi. Eta itzuli ere, inoiz ez dut neure burua itzuli. Argitaratuko diren poemak, gainera, Angel Errok itzuli ditu. Eta hasi naiz poemak idazten, orain idazten ari naizen horren antzekoak. Eta bidali dizkiot Errori, eta berak itzuli. Baina ez naiz konforme geratu. Izan ere, Alaska liburua idatzi nuen duela urte batzuk, eta orain idazten ari naizena oso desberdina da, edo, behintzat, hori iruditzen zait niri. Erroren bertuteetako bat diskrezioa da. Ez du ezer esan, baina bigarren mezu batean beste poema batzuk bidali dizkiodanean egokiagoak direla esan dit, eta itzuli ditu beti bezain fin. Badu idazteak atabikotik zerbait, eta ezin nintzen bueltatu haurtzaroko Alaskara. Ez galdetu zergatik. Baina ariketa literario bat egin eta N1 zaharrean zeuden beste hotel batzuk ekarri ditut gogora eta bihotzera. Eta atera zaizkit 5 poema argitaragabeak. Hotel denak daude itxita. Zabalik geratzen den bakarra Alai da. Gaur bazkaldu dut bertan, pasako jendearen artean. Autobusetan heldu den jendeaz inguratuta, ez dakit nora doana. Eta hotel hipermoderno batetik hartutako boligrafoa hartu eta hitz batzuk apuntatu ditut kaier batean. Neskato beltzaran bat begira daukat.

ERREPIDE NAZIONALAREN IBILBIDE ZAHARRA

Leku Ona hotela
Erabiltzen ez den errepide batetik zoazela munduak errepide berritik aurreratzen zaituela sumatzen duzu. Une batez bide bazterrean geldituz gero esango dizut aspaldi esan nahi dizudana: hortxe dago muga, probintzien artekoa eta egun zoriontsuen eta zoriontsuagoak izanagatik guretako tristeagoak zirenen artekoa. Gera zaitez hor. Ez dakizu zer datorkizun, hurbiltzen ari den autoaren gidaria ezagutuko duzun ala ez. Beharbada poeta hura da. Errezitaldietan gazteena zena beti. Jaka islatzailea jantzita daramazu ikus zaitzan.

Aizkorri hotela
Igerilekurik gabeko hotel batean ezagutu zintudan. Gurasoak bizirik genituen artean. Elkarri zauriak ukitu genizkion eta zin egin, telebistako argia lekuko zela, gure bizitza perfektua izanen zela aurrerantzean. Izan ere, gerra bat  galdu egiten baitugu gogora ekartzen dugun bakoitzean. Eta ez dago leiho hautsi bat baino gauza tristeagorik. Hori eta Salgai afixa zartatu bat. Memoria abandonatutako hoteletan geratzen den altzari bat da, inork etxerako nahi ez duena. Txori bat sartu da behinolako jantokian eta ez daki nola atera bertatik.

Buenos Aires hotela
Mukerra naiz. Ohazal gainean loak hartu nau. Zu gabeko lehendabiziko uda da.  Orain badakit hizkuntza bera genuela, baina lengoaia desberdina. Zoriontsuak gineneko harremanak ere gaizki bukatzen direla ikasi dut urteekin: frutarbolen lerro zuzenen asperdura dugula maiteago oihanpeko desordena perfektua baino. Eta bizitza berdin izan daiteke daukazunarekin konformatzea edo zerbait hobea bilatzea. Edo biak aldi berean, zer esanik ez. Horregatik maite dut baikortasuna imitatzen dakien jendea. Maite dut pasoko hotelak bueltatuko ez naizela badakidalako. Joaten uzten duguna gara. Horregatik egoten gara larrialdietako irteerei begira.

Ulaiar hotela
Haizeak uhinak egiten zituen moztu gabeko belarrarekin. Txakurrek sumatu zuten euria heldu zela guk baino lehenago. Galdu genuena eta inoiz izanen ez genuena ezin bereiziz bizi ginen artean, eta abandonatutako askaltegian geratu ginen aterkirik ez bagenuen ere. Maite ditu euriak geldirik dauden gauzak. Zerbait esan nahi nizun. Aholku on bat eman kristalaren kontra erantsia gera ez zintezen desorientatutako txori bat nola. Ametsek ez gaituzte kolpatzen, ordea.  Gainera, amesteko esaten digutenak ez dira gurekin batera egoten gehienetan. Eta esnatu nintzen bat-batean, errepide bazterreko hotel batean gauaren erdian esnatzen den saltzailea bezala. Aukera izan banu, zu izanen nintzatekeen beti izanen duzulako norbait zure zain.

Ongi Etorri hotela
Galbiderantz zuzenean doanari ez zaio erakutsi behar drainatutako urtegi baten hondoan zer dagoen, ez duelako handik atera nahi izango. Baina alferrik da: beti betetzen dira gehien beldurtzen gaituzten mehatxuak, eta gure barrenak arrain inbaditzaileek zein lokatzak buxatuko dituzte. Bizitza da behinola erreka bat izan zen paraje bat, orain selfiak egiteko presagaina dena. Itxi zituzten hoteletako neoiak  sumatzen dira gure begien hondoan. Gauak geratzeko nahikoa diren hitzak pilatzen zaizkigu eztarrian, urpeko landareriarekin katigatzen direnak. Madarikatuak gara: guretako asmatu zituzten kuretajeak.

ANTIGUA RUTA DE LA CARRETERA NACIONAL

Hotel Leku Ona
Cuando circulas por una carretera abandonada, sientes que el mundo te adelanta por la carretera nueva. Si nos detenemos un momento en el camino, te diré lo que trato de decirte hace tiempo: ahí está el límite entre provincias, y también entre los días felices y los que, a pesar de ser igualmente felices, para nosotras fueron más tristes. Quédate ahí. Ignoras tu futuro, si vas a conocer o no al conductor del coche que se aproxima. Tal vez sea aquella poeta. La que siempre era la más joven en los recitales. Llevas el chaleco reflectante para que te vea.

Hotel Aizkorri
Te conocí en un hotel sin piscina. Nuestros padres todavía estaban vivos. Nos palpamos las heridas y juramos, con la luz de la televisión como testigo, que a partir de ese momento nuestra vida sería perfecta. Y, efectivamente, perdemos una guerra cada vez que la recordamos. Y no hay nada más triste que una ventana rota. Una ventana rota y un cartel ruinoso de Se vende. La memoria es un mueble en un hotel abandonado, que nadie quiere llevarse a casa. Un pájaro se ha colado en el antiguo comedor y no sabe cómo salir de allí.

Hotel Buenos Aires
Soy obstinada. Me he quedado dormida sobre la colcha. Es el primer verano sin ti.  Ahora sé que hablábamos el mismo idioma, pero un lenguaje diferente. Con los años he aprendido que las relaciones en las que fuimos felices también terminan mal: que preferimos el aburrimiento de las líneas rectas de los frutales que el desorden perfecto del sotobosque. Y la vida puede consistir en conformarte con lo que tienes o en buscar algo mejor. O ambas cosas al mismo tiempo, faltaría más. Por eso me agrada la gente que sabe imitar el optimismo. Me gustan porque sé que no volveré a hoteles de paso. Somos aquello que dejamos marchar. Por eso solemos mirar hacia las salidas de emergencia.

Hotel Ulaiar
El viento provocaba ondas en la hierba sin cortar. Los perros advirtieron que la lluvia había llegado antes que nosotros. Todavía vivíamos sin saber distinguir entre lo que perdimos y lo que nunca tendríamos, y nos quedamos en el merendero a pesar de que no teníamos paraguas. La lluvia ama las cosas inmóviles. Quería decirte algo. Darte un buen consejo para que no te quedases pegada al cristal como un pájaro desorientado. Pero los sueños no nos hieren.  Además, la mayoría de las veces no están con nosotras los que nos dicen que soñemos. Y de pronto me desperté, como un viajante que se despierta en medio de la noche en un hotel al borde de la carretera. Si hubiera tenido ocasión, habría sido tú porque siempre vas a tener alguien que te espere.

Hotel Ongi Etorri
A quien se dirige directamente hacia la perdición no hay que mostrarle lo que hay en el fondo de un embalse drenado, ya que no querrá salir de allí. Pero es inútil: siempre se cumplen las amenazas que más nos asustan, y nuestras entrañas serán obstruidas por peces invasores y por el barro. La vida es un paraje que en otro tiempo fue un río y ahora es una represa donde hacerse selfis. En el fondo de nuestros ojos se aprecia el neón de los hoteles que se cerraron. Las palabras que bastan para detener las noches, las mismas que se encadenan con la vegetación subacuática, nos golpean en la garganta. Estamos malditas: por nosotras se inventaron los legrados.

Itzulpena: Angel Erro

Posted on

Azken mohikanoa ote?

Josu Barambones Zubiria

Antxon Itzulgarriaga du izena. Lanbidez itzultzailea da. Norbaitek galdetzen dionean ea zertan ematen dituen egunak akaso apur bat apaindu beharko lukeen bulego horretan, asko gustatzen zaio erantzutea Anjel Lertxundiri irakurri zion aipu batekin eta esaten die bera hitz eta adieren pisatzailea dela, eta hitzak eta adierak pisatzen igaro duela bizitza erdia baino gehiago.

Gure Antxon eskola zaharrekoa da, eta, idazten edo itzultzen ari delarik musaren batek bisita egiten dionean, oraingo honetan bezala, ordenagailuko pantailatik aldaratzeko bulkada sentitzen du, eta orduan papera eta bolaluma hartu, eta itzulpenen zirriborroak egiten hasten da. Itzulpena sorkuntza dela sinetsita dago, are garai batean hain erakargarriak ez ziren testu juridiko-administratiboak itzuli behar izaten zituenean ere. Orobat pentsatzen du itzulpenetan sormenak funtsezko papera jokatzen duela itzultzaileak konponbideak bilatu behar dituelako oraindik bere hizkuntzan inork osatu ez dituen ideiak eta erabili ez dituen moldeetan aditzera emateko. Antxonek aitortzen du itzulpengintzari buruz duen ikuspegia ikuspegi hagitz erromantikoa eta gaur egungo garaiekin batere ez errealista dela irudituko zaiela batzuei, baina Antxon bere zoroak bizi du.

Antxon Itzulgarriagak badu lagun bat (gehiago ere baditu, baina oraingo honetarako batekin nahikoa da) Itzulpengintzako irakaslea dena. Honetaz eta hartaz aritzen dira kafe baten arrimuan edo artisau garagardo on bat (edo gehiago) dastatzen dutenean. Eta ez da harritzekoa gaien artean hizpidera ekartzea itzultzaileak izateko ikasten duten askok itzulpen eskoletan hartzen duten jarrera. Harri eta zur gelditzen da lagun horrek kontatzen dionean azken urteotan etorkizunean itzultzaile gisa aritu nahi duten askok nola egiten dieten aurre itzuli behar dituzten orotariko testuei, batez ere konparatzen duenean berak ikasle garaian (bai, Antxon garai batean ikaslea izan zen) itzulgaien aurrean jarraitzen zuen jokabidearekin.

Lehenengo eta behin atentzioa ematen diona da itzultzaile izan nahi duten askok, hizkuntza konbinazio batzuetan beste batzuetan baino gehiago, sormenaren hasierako faseari uko egiten omen diotela, hau da, normalean ez direla murgiltzen testuaren edukiaren azterketan, ez eta testuaren analisi estilistikoan ere. Muturreko kasuren batean ere baliteke jatorrizko testua irakurri gabe ere itzultzea, badakitelako beren eskura duten makina batek klik batekin eta segundo batean egingo diela lan guztia, edo gutxienez hori uste dute. Nabokovek zioen irakurtzen dugunean xehetasunei erreparatu behar diegula eta detaileak ferekatu. Baina presak agintzen duen garai honetan, zertarako beharko du itzultzaile izan nahi duen batek testu bat taxuz eta tentuz irakurri? Bego goian, bada, Nabokoven aipua.

Baina pena handiena ematen diona da ikustea itzultzaile izan nahi duten askok nola egiten dioten uko itzultzeak duen alderdirik artistikoenari eta, bere ustez, ludikoenari: sorburu testu batean ageri diren ideiak eta ideia horiek emateko baliaturiko estiloa xede hizkuntzara ekartzeko prozesuari. Fase horretan sorkuntzak goia jotzen du, eta itzultzailea bere hizkuntzak duen errepertorioarekin hasten da jolasean: hitz-adierak pisatu eta hautatu, esaldiak josteko pintzelkadak eman, harik eta egitura gramatikalen kolorerik apainenak margotu arte. Eta orduan, bere obra bukatuta ikusten duenean, betegintzarrera heldu dela ohartzean, itzultzaileak, edozein artistak bezala, gogobetetze halako bat sentitzen du. Antxonek horrelako “asebetetzeak” sentitu izan dituen arren, orobat aitortu behar du batzuetan, nahi baino gehiagotan, frustrazioa ere sentitu duela. Jakitun da, nolanahi ere, itzultzearen aurkia eta ifrentzua direla. Nolanahi ere, biak balantza batean jartzera, uste du gehienetan aurkia irteten dela garaile, eta horregatik merezi duela lanbidearen gazi-gozoak dastatzen jarraitzea.

Aurrekoa irakurrita batek pentsa dezake gure Antxon aurrerapenen aurka dagoela, baina ez da horrela, berak ere sarritan erabiltzen duelako (ez dio inori aitortu nahi, baina egiten ari zen itzulpen batean trabatu zitzaion esaldi batekin egin zuen topo eta ChatGPTk esku-eskura jarri zion bere buruak eman nahi ez zion erantzuna). Bakarrik aldarrikatu nahi luke teknologia tresna gisa erabili behar dela, ez artefaktu moduan, baina gaur egun arrisku handia dagoela teknologia soilik artefaktu moduan erabiltzeko, eta dagoeneko ikusten hasi da itzultzaile izan nahi duten askok artefaktu moduan erabiltzen dutela, itzulgaia lehenbailehen gainetik kendu nahi balute bezala. Halaber, sumatzen hasi da erabilera horren ondorioz itzultzaile izan nahi duten asko autoestimua galtzen hasi direla, ikusten baitute makinak azkarrago eta, zenbaitetan, haiek baino hobeto itzultzen duela. Baina guztiarekin ere Antxonek pentsatzen du, aurrerapen teknologikoak gorabehera, pertsonen itzulpena baitezpadakoa dela kulturen arteko desberdintasunak eta ñabardurak aintzat hartu behar diren testuinguruetan eta horietan sorkuntza-lana garrantzi handikoa izango dela beti.

Hurrengoan bere lagunarekin elkartzen denean, Antxonek esango dio itzultzaile izan nahi dutenei sinetsarazi behar diela itzulpengintza ikastea merezi duen lanbide bat dela; gure lanbideak sormenetik eta inspiraziotik asko duela, sormena norberarena bakarrik dela eta norberari soilik dagokiola errepikaezina delako, eta makina batek ez diela hori inoiz kenduko haiek kentzen uzten ez badiote. Eta hori lagungarria gerta dakieke ikasketekiko eta lanbidearekiko sentitu dezaketen deserrotze emozionalari aurre egiteko.

Posted on

Hitzek hotsa ostatu

Anjel Lertxundi

EZER ITZULTZEN HASI AURRETIK, astiro irakurtzen zuen originala eta azpimarra azkarrak egiten han-hemen; aldian behin, burua liburutik jaso, eta ideiaren edo zalantzaren bat apuntatzen zuen koaderno txiki batean. Irakurketa osoa egin ondoren, atentzioa eman zioten pasarte eta orrialdeetara bueltatzen zen. Ezagutzen ez zituen hitzak hiztegian begiratzen zituen: Apfelkern, sagar-hazia; ezagutzen ez zituen izen geografikoak, aldiz, mapetan: Nitzkydorf, Errumaniako hiri bat. Hotsik gabeko hitzak ziren batzuk eta besteak, irakurketa mentalaren isiltasunak bereganatuak. “Horra beste idazle errumaniar bat alemanez idazten”. Ez zen, ordea gehiegi motibatzen zuen informazioa. Itzultzaile Dontsuak oso berea zuen diziplina: egiten zuen irakurketa beti izaten zen mentala, ez zuen irakurritako hitzik edo esaldirik ozen esaten, isiltasuna zuen lan-giro eta konforta.

Dontsuaren ustez, begien erresuma zen irakurketa, eta mihiak eta belarriek –hotsek– apenas zuten zer eginik bere itzulpenetan, salbu inoiz ­–oso gutxitan­– poesia ere itzuli behar izaten zuenean editoreren bat konformatzeko; baina, halakoetan ere, irakurketa mentala eginez hasten zen lanean, astiro, arkatza eskuan zuela. Ezin, ordea, aurrera segitu irakurtzen zituen pasarteak ondo ulertu gabe ­–poesian sarri gertatzen zitzaion kontua da–, eta laster bezain oharkabean ekiten zion testua ozen irakurtzeari, batez ere poemen parte ilunenetan, ahotsaren laguntzarekin erritmoa eta musikaltasuna ematen saiatuz testuari. Txikitan egiten zuen bezala, gutxi-asko. Baina, ikasketak aurrera, «eguzkirik ez dute leihotan zapiek» irakurri eta “Lizardik zertarako bortxatu behar ote zuen esaldiaren sintaxia?” pentsatzen zuen batxilergoan. «Hitzek, esnatzen badira, ostatu erosoena baztertzen dute» irakurri, eta “Montalek ezin al zuen ulergarriago idatzi?” pasatzen zitzaion burutik unibertsitatean.

Bere dohain poetikoa ez zen, ez ikasle garaian, ez profesionaldu zenean, halako galderak egitera baino urrutiago iristen. Baina bere jarrerak ez zuen deus enfant terrible izateko gogotik, ez zen egoskorkeria: gutxi zekien poesiaz, ez zen bere generoa, iskin egiten zien poesia itzultzeko eskaintzei eta, poesiaren bat itzuli behar izaten zuen apurretan, seguruago sentitzeagatik ekiten zion testua ozenki irakurtzeari, ondo entzuteari. Ez zegoen beste misteriorik, ez zitzaion burutik pasatzen bueltaka ibiltzea irakurketa poetikoa edo intuizioa bezalako espresioen errotan. Hala iruditzen zitzaion, behintzat, Itzultzaile Dontsuari: ez zegoela beste misteriorik. Logikari guztiz arrotza zaion jarduntzat zeukan poesia. Eta poesiarik apenas itzuli izanaren atzean ez zegoen laburbildu dudan motiboa besterik, zeina baitzen irakurketa mentalaren logika errespetatzea. Hizkuntza batetik bestera testu baten berri emateko orduan, zer teknika zorrotzago irakurketa mentala baino? Bertan ez dago entzuten den hotsik, nahasiko gaituen ironiarik, nekez deszifratu daitekeen metaforarik. Hitzak beren biluzian, hori da irakurketa mentalak eskaintzen digun gardentasuna. Irakurketaren funtsa ez al da ba testuak interpretatzen jakitea? Hori irakatsi omen zioten Itzultzaile Dontsuari, originala errespetatzea eta ulergarritasuna oparitzea izan ditu, ia gaur arte, itzulpenaren langa eta helburu. Hotsik gabeko letren eskutik, metodikoa izatea eta zorroztasuna lortzea txanpon bakarra izan dira berarentzat.

Urteak aurrera, gero eta zurrunagoak izan dira Itzultzaile Dontsuaren lanak. Hotzagoak. Ohi bezala, kultura desberdinetatik ­–mundu-ikuskera ugarietatik­– zetozen haren itzulpenak, ez dute lan egiteko modua aldatu, baina, urteak aurrera eta pitinka-pitinka, grazia triste halako bat omen darie haren lanei, ez omen dute garai bateko pozik. Konturatzen hasita zeuden bere ingurukoak, konturatzen hasiak bere itzulpenen irakurle batzuk ere. Baina inork esaten ez txintik ere.

Eta premiarik ere ez.

EDADEAK EZ OMEN DU BARKATZEN, eta Itzultzaile Dontsua hasita dagoenez entzumena galtzen, horri egozten zion azken aldiko itzulpenen hoztasuna. Mentalki irakurtzen segitu zuen ia gaur arte, baina testu askok ez zuen garai batean izango zukeen gorputzik eta bizitzarik, kostatu egiten zitzaion isilik irakurritakoak lehen kolpean ulertzea, lagunen jardunak segitzea. Gero eta bakartiago sentitzen zen, penaren edo pozaren soinurik iristen ez zitzaion kapsula batean.

Bada urtebete ozenki hasi zelan irakurtzen, txikitan egiten zuen bezala gutxi-asko, hitzei eta esaldiei musika eta erritmoa emanez. “Euria ari zuen” irakurtze soiletik, euria ari duela sentitzera pasatu da. Ohartzen hasita dago gardenago prozesatzen duela testua; kolorea dariola zehaztasunari eta badariola mugimendua ere. Bizi osoan burutik pasatu ez zitzaiona ari zaio gertatzen: inoiz entzun ez zituen txoriak ari zaizkio kantari bere baitako baso zerratuan; zapiek eguzkia dute leihoetan; irakurketan entzundako hitzek berritasuna dute ostatu eta ez errutina.

Posted on

Urtegi bat hezetasuna besterik ez zegoen tokian

Castillo Suarez

Cesanteseko portuan ezagutu nuen Marta Eloy Cichocka poeta eta argazkilari poloniarra, Galizian. Handik txalupa txiki batean joan ginen San Simoneko uhartera astebete pasatzera. Maletak utzi eta irla arakatzera joan behar genuela esan zidan. Niri beldurra sortzen zidan itsaso beltzak, isiltasunak, ezezaguna den guztiak. Marta hizlaria zen, irekia, ausarta seguruena nik gertu edukitzeko aukeratuko ez nuen pertsona bat urduri jartzen ninduelako; baina berak aukeratu nuen ni, eta nahita edo nahi gabe, uste dut betiko adiskide bat egin nuela ustekabean. Irlan hainbat poeta, sukaldari bat, zerbitzari bat eta segurtasunerako langile bat geunden. Hori izanen zen astebeterako nire unibertsoa. Gure eginkizuna, elkarren poemak itzultzea gaztelania zubi-hizkuntza hartuta. Tartean ginen Poloniatik Marta Eloy Cichocka bera, Suitzatik Jessica Zuan, Errumaniatik Corina Oproae, Estoniatik Kai Aareleid, Euskal Herritik ni neu eta Galiziatik Xabier Cordal, eta dena koordinatzen Yolanda Castaño poeta galiziarra. Aldez aurretik poemak itzulita geneuzkan, eta astebete horretan zuzenketak egitea zen gure eginkizuna; hori eta zalantzak erantzutea. Nik Fernando Reyren itzulpenak helarazi nizkien gainerako poetei aldez aurretik. Alde horretatik, lasai nengoen Reyren itzulpenekin noranahi joan zaitezkeelako. Nire testuak zuzentzea tokatu zitzaidanean, saiatu nintzen ahalik eta hobekien erantzuten galderak, baina Cichocka ez zegoen inoiz konforme. Neronek itzultzea eskatu zidan, itzultzaile automatikoak erabiltzen zituen, galderak egiten zituen etengabe. Une batez hezetasuna hitzean geratu ginen. “Nik urtegi bat ikusten dut hemen” bota zuen. Kontatzen hasi nintzen orduan Nafarroan Itoizko urtegia egin zutela duela hainbat urte, eta jende asko haurtzaroko paisaiarik gabe geratu zela. Tokien doluaz aritu ginen. Paisaia sentimentalaren garrantziaz. Kontatu nien behin maitatu nuela gizon bat, gortinarik ez zuela leihoetan dermio osoa zelako berea. Su hartu zuela bere jaiotetxeak eta etxe berria egin behar izan zuela. Baietz esan nion, urtegia zegoela poema horretan, ezkutuan. Izan ere, batzuetan bizi izandako lekuaren parte bihurtu garela ematen du. Edo beharbada gutako bakoitza leku bat da beste batendako.

Posted on

Aitortzen dena (eta isiltzen dena)

Elixabete Perez Gaztelu

Elearazi: Itzulpenak fama txarra du oraindik ere, nahiz eta oztopo eta aurreiritzi asko gainditu diren. Itzultzaileen ikusgarritasun eza ere nabaria da, Euskal Herriko argitaletxe batzuetan oraindik ere ez da haien izena azalean jartzen. Hala ere, literaturan daukate itzultzaileek sona gehien. Nola ikusten duzu egoera? (Elearazi, 2012.4.9)[1].

Adar askoko galdera hori ere egin zioten Elearazi blogean Elizabete Manterola itzultzaile doktore berriari[2]. Letrakera lodiz markatutako itzultzaileen eta itzulitakoaren ikusgarri-, ikusgai-, ikusezintasunaren auziaren gaineko soka mamitsua ere sortu zuen itaunak: handik eta hemendik heldu zioten gaiari Maialen Berasategi Catalán, Garazi Arrula, Garazi Ugalde, Bego Montorio eta Danele Sarriugarte itzultzaileek, elkarrizketaren ondoko iruzkin-erantzunetan.

Ez naiz itzulpengintzaren arlo zabal horretan murgilduko, ezta idatziak argitaratu bitarteko bidean lan egin duten esku guztien berri (idazlea, zuzentzailea, editorea…) jaso beharrekoan ere. Egia esan, ez dut itsaso handi horretan igeri egiteko aski arnasa.

Itzultzaileek paratutako gaia, ordea, txoil baliagarria gertatu zait nere baitako aspaldiko gai bat kanporatzeko, blogeko itzultzaile erantzun-emaileek iradoki bezala, autorearen, «eskuen» jendaurreko aitortza ez baitagokio bakarrik itzulpengintzari.

Garazi, zuk musikarekin gertatzen dena ere aipatu duzu. Sorkuntza mota guztietan, beti alde batzuk ageri-agerian gelditzen dira, baina beste batzuk erdi-ezkutuan. Musikari batek disko bat grabatzen duenean, adibidez, oro har ez zaio jaramon handirik egiten kantu guztiak banan-banan hartu eta nahastu eta polit-polit (edo itsusi-itsusi) jarri dituenari (nola eta ez den izen handiko norbait), nahiz eta haren esku dagoen disko txukun bat lortzea, musikariaren gaitasun eta ahalmen guztiak gorabehera. Ez dakit halako adibideek balio diguten guri, baina irudipena dut itzulpengintzatik harago doan kontu bat dela (Berasategi, Elearazi[3]).

Askoz harago doa kontua, bai, bihurgune asko ditu, labaina da, etengabe aldatzen doana… Hori jakinik ere, gai horren pixar bat ekarri nahi dut, eske-kezka moduan bada ere.

«Eskuen» aitortza idatzi (ustez) iraunkorragoaren ondoan, bada beste aitortza mota bat, nire ustez, garrantzi eskasekoa ez dena: «eskuen» jendaurreko ahozko aitortza. Zehatz esan, kontzertu, kantaldi, irratsaio…, aho-belarriak direla medio gauzatzen diren emanaldietan jendaurrean ahoz egiten diren aitortzak.

Noren «eskuak» aipatzen dira eta norenak isildu, demagun, kantaldietako jendaurreko aurkezpenetan? Harrigarria egingo litzaiguke oholtza gainean, agertokian dauden musikarien, kantarien izenak ez entzutea. Ohitzen ari gara, ordea, —ohituta gaude?— kantu bihurtutako hitzen sortzaileen, poeten, idazleen izenik ez entzutera. Ez bide da, baldinbetan, gehiegi eskatzea hitzen egileen izenak ere jendaurrean aitortzea; jendaurreko egokiera horretaz baliatzea entzuleak poeten, idazleen izenen jakitun ere izan daitezen, izan gaitezen.

Kezka aspaldikoa dudan arren, seguru aski ez nituen hitz hauek kanporatuko «Poeta kaxkarra»rekin hasi eta «Lau haizetara»rekin amaitu zen Imanolen omenezko kontzertuan Mikel Arregiren izena ez zutela aipatu bizi izan ez banu. Ez Mikel Arregi, ez Xabier Lete, ez Xabier Amuriza, ez Alfonsina Storni, ez Jon Mirande, ez Joxerra Garzia, ez Lope de Vega… Poeten izenik bat ere ez. Gainera, kantaldia grabatzen aritu ziren, telebistan eskaintzeko; alegia, bazegoen asmoa grabazioa dela bitarte saioari nolabaiteko iraunkortasuna emateko.

Hona aspaldiko huts berpiztuaren jendaurreko aitortza, 31 esku hauen beso luzeetan itxaropena duela.

[1] https://elearazi.eizie.eus/2012/04/09/itzultzaileak-mintzo-elizabete-manterola/

[2] Euskal literatura beste hizkuntza batzuetara itzulia. Bernardo Atxagaren lanen itzulpen moten arteko alderaketa doktore-tesia aurkeztu zuen.

[3] https://elearazi.eizie.eus/2012/04/09/itzultzaileak-mintzo-elizabete-manterola/

Posted on

Armadiloa

Estitxu Irisarri Egia

Bazen behin jakin-minez beteriko armadilo bat, bere begiek, sudurrak, belarriek eta hankatxoek hara eta hona egiten zuten gauza berriak ikusteko, sentitzeko, ikasteko eta bizitzeko gogoz. Gauero bidaiatzea gustatzen zitzaion eta, ahal izanez gero, lagun berriak egitea. 

Udaberriko lehen gau hartan bidaia luze bat egiteko garaia zela pentsatu zuen, ausardia bildu eta ohi baino urrunago joan nahi izan zuen. Hankatxoen, buruaren eta bihotzaren indarra neurtzeko eskualde ezezagun ederretako lurrak bisitatu nahi zituen. 

Halere bere barruko beldurrak gainditzeko herriko jakintsuarengana joatea erabaki zuen:

―Gabon, jakintsu. Zure hitz lasaigarrien bila nator. Bidaia luze bat egitekotan naiz eta konfiantza eta lasaitasuna nahiko nituzke.

―Gabon, armadilo. Konfiantza eta lasaitasuna zure baitan daude beti, zurekin doaz noranahi. Bidaia ederra izan dezazula, ikusi arte.

Armadiloak muturra okertu zuen, zerbait lasaigarriagoa espero zuen. Baina urduritasun eta guzti bidaiari ekin zion. Dena dela, zalantzati eta beldurti sumatu zuen bere barrua. Are gehiago, gorputzaren kolorea ere ilundu zitzaiola nabaritu zuen. Ardurak loa ere nahastu zion. 

Nekeak jakin-nahiak baino pisu handiagoa zuen une hartan atseden hartzea ezinbestekoa zitzaion. Ur-ertz batean egin zuen pot. Flamenko bat hurbildu zitzaion:

―Ondo zaude? Zerbaitetan lagun zaitzaket, armadilo?

―Leher eginda nago. Inguru eta jende berria ezagutu nahi nuenez, nire lurraldetik urrundu nahi izan dut, baina beldurrak oztopoak jartzen dizkidala sentitzen dut.

―Armadilo, beldurra zerbait naturala da, egoera larrietan salba gaitzake, baina indar handiegia ematen badiozu, geldiarazi egingo zaitu. Beldurra izan arren, norberarenganako konfiantza indartzea ezinbestekoa da. Hori bai, pazientzia eta denbora beharko dituzu berriz ere zure buruaren lagun izateko.

Bekozko iluna jarri zitzaion eta eskerrik eman gabe bizkarra eman eta aurrera jarraitu zuen. Argi zegoen: bihotza itxita zuenez, zentzumen guztiak itxita zituen. Bidaia atsegin izan zitekeena sufrimendu-iturri bilakatu zitzaion. Belztasun hartan zarigueia batekin egin zuen topo. Hara eta hona zebilen, une berean hainbat gauza eginez, sekulako energia eta argitasuna helarazten zizkion armadiloari:

―Kaixo, zarigueia. Nola egin dezaket zu bezain kementsu izateko?

―Kaixo, armadilo. Galdera itzela egin didazu! Zure barnean izango duzu erantzuna. Zuk zeuk ezagutzen duzu ondoen zeure burua. Nire kasuan, egunean zehar indarra izateko, lo egitea, ondo jatea, kirola egitea eta pentsamendu positiboak izatea ezinbestekoa da, eta, noski, goizero nire barnearekin elkarrizketa izatea.

Erantzun bereziaren aurrean armadiloak bekain bat altxatu zuen. Eskerrak eman eta bideari jarraitu zion. Porru eginda zegoen. Hala ere, burua eta gorputza ez zetozen bat. Buruak ez zionez gorputzari kasurik egiten, halako batean, indarrik gabe ziplo erori zen lurrera.

Neke hark behartutako egonaldi hartan, barnearekin elkarrizketan hastea baino ez zitzaion gelditu. Begi-belarriak itxi zituen eta bihotza entzuten hasi zen une hartan, hainbat hitz eta irudi etorri zitzaizkion: Konfiantza eta lasaitasuna zure baitan daude beti, zurekin doaz noranahi; beldurra zerbait naturala da, egoera larrietan salba gaitzake, baina indar handiegia ematen badiozu, geldiarazi egingo zaitu; zure barnean izango duzu erantzuna. Zuk zeuk ezagutzen duzu ondoen zeure burua.

Hitz horiek guztiak berdez margoturik eta dirdira handiz agertu zitzaizkion barne-munduan. Maitasun handia sentitu zuen niarekin izandako elkarrizketa hartan, aurrez aurrekoetan ulertu ez zituen hainbat kontu ulertu zituen. 

Aginte-makila koloretsu eta miragarri batekin irudikatu zuen bere burua. Sekulako indarra eman zion irudi hark. Segurtasuna eta konfiantza berreskuratu zituela sentitu zuenean, begiak ireki eta kementsu ekin zion bideari.

Berehala sumatu zuen betikoa zela, gogoa eta kolorea berreskuratu zituen. Ematen zuen pauso bakoitza deskubrimendutzat hartzen hasi zen berriz. Begi-belarriak zabal-zabalik zituen berriro, bihotzak bere lekua berreskuratu baitzuen. 

Eta hala jarraitu zituen hainbat hilabete. Lagun, leku eta ikasketa nahikoa bildu zituela sentitu zuenean, jaioterrira itzuli zen eta herriko jakintsuaren etxera joan zen. Ez zegoen inor. Harritu egin zen. Ezohikoa zen hustasuna nabaritu zion etxeari. Pentsamenduetan zebilela, harri bati ostikoa eman eta paper bat ikusi zuen lurrean. Jakintsuaren ohar bat zegoen:

Armadilo, bidaian zehar hainbat gauza ikasiko zenituen, orain zurea da jakinduriaren makila, nire meditazio-txokoan utzi dizut, herrikoen gidaritza-lanari sendo ekin diezaiozun. Nire bidearen bukaerak eta zurearen hasierak bat egin dute. Ikusi arte edo sentitu arte.

Posted on

Istorioak kontatzea eta idaztea

Amelia Pérez Conde

Irlandako Galway hirian lagun talde handia ostegunero biltzen da The Crane tabernan, ipuinak entzutera. Saioak Celtic Tales du izena, eta helduentzako ipuinak dira. Ipuin-kontalaria eskoziar irlandarra da, eta Rab Fulton deitzen da. Ipuinak kontatzeaz gain, idazlea ere da; beraz, ahozko istorioak hizkuntza idatzira itzultzeari buruz ere galdetu diogu.

AMELIA PÉREZ: Celtic Tales saioetan istorioak, ipuinak eta kondairak kontatzen dituzu, eta saio bakoitzean ezberdinak dira. Nolatan dakizu hainbeste istorio eta ipuin?

RAB FULTON: Iturburuen konbinazioa da. Nire familiako guztiok istorioak kontatzen zituzten. Emakumeak eta gizonak etxean biltzen ziren, eta, erre eta edan bitartean, istorioak kontatzen zituzten arratsalde edo gau osoan, eta abestu ere egiten zuten. Horrez gain, liburutegiei, herriko kulturari, zinemari eta telebistari esker jaso nituen. Gero, nire kabuz, istorio bakoitza osatzen duten askotariko istorioak, tradizioak eta eraginak ere ikertu ditut.

AP: Ikerketa hori oinarri hartzen al duzu, ahoz entzun duzun istorio bat idazten duzunean?

RB: Ahozko istoriotik ahalik eta gutxien urruntzen saiatzen naiz, batez ere, istorio zehatz batzuk direnean. Horrelako istorio bat idazten ari naiz gaur egun. Amak kontatu zidan, eta amaren herrian bizi zen emakume bitxi bati buruzkoa da. Herriko biztanleak emakume horren beldur zeuden, baina beste batzuetan aholku eskatzen zioten, bereziki, medikuek eta apaizek konpondu ezin zituzten gaiei buruz. Geroago jakin dut emakume horren eta Cailleach jainkosaren arteko loturak daudela. Hala ere, nire ikerketa akademikoak istorioetan eraginik ez izaten saiatzen naiz, nahiz eta istorioek nire ikerketa akademikoan eragin handia izan. (Barre egin du)

AP: Nola sentitzen zara istorio bat kontatu bitartean? Eta idatzi bitartean?

RB: Kasu bietan istorioaren paisaiatik ibiltzen naiz. Entzuleen zein irakurleen irudimenean istorio hori sortu nahi dut. Istorioa ez da existitzen paisaiarik gabe, paisaia istorioaren aingura da. Ahozko emanaldietan istorioa entzuleekin batera sortzen da elkarrizketa batean, baina nik argi jakin behar dut non nagoen eta nondik ibiltzen ari naizen. Istorioa idazten dudanean, ordea, nire barruko ahotsekin ari naiz hizketan, baina ibilaldi luzeagoak egin ditzaket, eta arreta handiagoa jar dezaket xehetasunetan. Dena den, idatzizko istorioak ozenki ere irakurtzen ditut. Ahoan gozo sentitzen ez badira, paperean ere ez dira eroso sentituko.

AP: Istorio osoa jarraian idazten duzu?

RB: Ez, pixkanaka idazten dut. Txakurra buelta bat ematera ateratzen dudanean, bazkaria prestatzen dudanean, hau da, nire eguneroko ekintzak egin bitartean, istorioa imajinatzen dut, eta batzuetan irudiak ere egiten ditut. Egunkari bat daukat, eta nire istorio gehienak bertan hasten dira. Egunkarian oso libre sentitzen naiz, askatasun osoz idazten dut. Gero, egunkariko ideia batzuk gehiago lantzen ditut, eta lehen zirriborroa egiten hasten naiz.

AP: Istorioak idaztean ez al dago hitzetan galtzeko arriskurik?

RB: Bai, baina dibertigarria da. (Barre egin du). Olerkiak sortzeko erabiltzen ditudan teknikak batzuetan istorioak idazteko ere erabiltzen ditut. Hitzen soinuari, oihartzunari eta beste hitz batzuekiko loturei erreparatzen diet. Dena den, garrantzitsuena istorioa da. Istorioak funtzionatu behar du.

AP: Badirudi istorioak gero eta jende gehiagori interesatzen zaizkiola. Zeuk ere hori uste duzu?

RB: Istorioak betidanik kontatu dira. Idatzizko literatura hedatu aurretik, kultura ahoz zabaltzen zen. Ahozko tradiziotik datozen istorioetan dena kondentsatuta dago. Istorio horiek gure orainaldiarekin konektatzen gaituzte, baina baita iraganarekin ere, eta aurrera egiten jarraituko dute beste pertsona batek kontatuko dituelako. Transmisio eta konexio horrek aurrera egingo du, eta bidetik aurkikuntza berriak egingo ditugu. Pertsona guztiek parteka dezaketen une miragarria sortzen dute istorioek.

Posted on

Lastargiz inguratua

Estitxu Irisarri Egia

Informazioa serendipiaz iristen zaidala nioen aurreko sarreraren batean; inspiraziorako, ordea, akuilua behar dut gaur eta hainbat ikaslek ezagun duten ariketa bilakatuko dut bultzada, zenbait sare sozialetan ikusgarri dugun neskatoak bere buruari txirristan jaisteko ematen dionaren antzekoa. Zuzentzaile lanetan aurkitu eta zerrendatu ditudan hitz eta esapide batzuk dira. Ez ditut inoiz nire sorkuntzetan erabili eta gaur tartea emango diedala erabaki dut. Goazen bada, prokrastinazioa alboratu eta ezina ekinez egitera!

Herriko hiru emakumek digestiorako erabiltzen den ezamihilua saldu omen zuten gibela garbitzeko balio duen pareta-belarra zela esanez. Herritarrek maula larria zela iritzita, salatu eta epaiketa publikoa antolatu zuten herriko larrainik zabalenean. Epaimahaiaren aurrean erosleek eta saltzaileek hitz egin zuten, bakoitzak bere ikuspuntua adierazi zuen. Ezjakintasuna eta sorginkeria ziren mintzagai eta argudio nagusi; horiek ziren eztabaidaren haberik sendoenak. Epaimahaikideak: apaiza, alkatea eta herriko jauntxorik boteretsuena.

Luze joan zen kontua, herriko kide askok, guztiek ez bazuten egin, adierazi nahi izan zuten haien haserrea. Gautu eta lastagien artean akelarre itxura hartu zuen epaiketa hark. Hainbeste erretolikarekin nazkaturik, azkenean, jauntxoak mahaiari kolpe bat eman zion aski zela esanez. Epaimahaikideek alde egin zuten larrainetik. Hurrengo eguneko bandoan jakinarazi zuten maula-delituaz gain, sorginkeria ere egotzi zietela hiru emakumeei eta atxilo hartu nahi zituztela. 

Hiru emakumeak errekan kontu kontari arropa garbitzen ari ziren bitartean, koartza bat joan zitzaien herrian entzundakoak kontatzera. Ezin zuten atariko haizearen antzera hartu, maula egitea eta sorginkeria leporatu zizkieten! Horrek ez zuen urrun heriotza gartsua! Ez zuten denbora askorik bizirik jarraitzeko plana egin nahi bazuten, laster hasiko ziren haien bila herritarrak, justizia gosez eta ahoa betetzen zieten biraoz beterik. 

Erreka ondoko txabolan burusiak zituzten, identitatea ezkutatzeko buruan jarri zituzten. Arkatik gazta eta ogia hartu, soinekoen poltsikoetan gorde eta mendian gora egin zuten. Ezin zuten atsedenik hartu, ahal bezain azkarren egin behar zuten bidea eta lehenbailehen iritsi behar zuten ahalik urrunen. Egun osoa oinez igaro ondoren, gorputzak atsedena eskatu zien. Herri baten kapoaldeko kobazulo batean sartu ziren lo apur bat egiteko. Zaintza txandak antolatu zituzten guztiek ziurtasunez lo egin ahal izateko. 

Goiz eguzkitsu hartan itsasoa bare zegoen, buia antzeko batean loturik zituzten belarrekin egindako haien edabe magikoak. Haietako bat edan, balea bilakatu eta itsasoa zeharkatu zuten. Lur berrietara iritsi eta han berrekin zioten bizitza berriari. Hirurek elkarrekin, anonimotasunean. Ametsa zen, zaintzan zeudenek lo hartu zuten eta esnatu zirenean herrira bidean ziren, loturik. Ez zuten ihesbiderik. Herriko plazan lotu zituzten, zurez inguratuta. Bazekiten zer zetorren. Irakurle, baita zuk ere. Erre zituzten arren, beti pentsatzen dut erre zituzten haiek berriz datozela mundu honetara, gizateria hobetzera.  Lastargi horiek ez dira sekula itzaltzen eta gure inguruan daude. Beharbada bat zu zara.