Etiketa: morfosintaxia

Posted on

Zurruntasun terminologikoak

Asier Larrinaga Larrazabal

Lehengoan, hari bat sortu zen Itzul zerrendan ‘aprendizaje mutuo’ terminoa dela eta. Zerrendara bidali ziren mezuetan, deigarri egin zitzaidan ideia bat azpimarratu nahi izatea: terminoak izenak direla. Esango nuke oraindino ere ikuspegi lar zurrunak direla nagusi gure artean terminologiari buruz.

Terminologiaz egin nituen lehen irakurraldiak María Teresa Cabréren lanak izan ziren, eta diziplinara hurbiltzeko oso modu interesgarria iruditu zitzaidan, erantzuna ematen zielako ETBko zereginetan sortzen zitzaizkigun kezka askori. Kemenez beteta, artikulu bat ere idatzi nuen.

Orduan esandakoari ideiaren bat erantsi nahi nioke Itzul zerrendako haria aitzakia hartuta. Lehena da baliabide sintaktikoak zilegi iruditzen zaizkidala irtenbide terminologiko gisa. ‘Programa de aprendizaje mutuo’, euskaraz, ‘elkarrengandik ikasteko programa’ eman dezakegu, txukun baino txukunago. Beharbada, beste testuinguru batean, ‘aprendizaje mutuo’ eman beharko dugu huts-hutsik. Cabrék ez bide luke arazorik ikusiko euskaraz beste irtenbide batera joko bagenu, ‘elkarrengandiko ikasketa’ sintagmara, esate baterako. Aitortu beharra dago elkarrengandiko ez dela euskarazko hitzik erosoena, eta nik ez nuke gaitzetsiko euskaraz beste alternatiba batzuk esploratzea. Elkarrekiko, agian? Elkar– aurrizkia, agian?

Itaunok airera bidalita, egonezina agertu nahi dut euskarazko terminologi ekarpenetan aditzak deslai uzten direlako sarriegi, terminoak izenak baino ez direlakoan. Testu teknikoetan, aditzak ere behar ditugu, jakina, baina gure hiztegi eta terminologia-bankuetan hutsune nabarmenak aurkituko ditugu. Lehengoan, ‘vencer’ aditza azaldu zitzaidan, inbertsio-funtsei aplikatuta. Euskaltermen, ‘vencimiento’ baino ez dator, ‘epemuga’ ordainarekin. Egia da «cuando venza el fondo» euskaraz «funtsa epemugara iristen denean» esan dezakegula, eta abar, baina, pentsaera aldatzen ez badugu, gero eta handiagoa izango da arrakala testugileari sortzen zaizkion premien eta hiztegigileak eskaintzen dizkion irtenbideen artean.

Posted on

Egiteko nahia?

Fernando Rey Escalera

Aspaldi ohartu nintzen ikaragarri zabaltzen ari dela “egiteko nahia” egitura, eta susmoa izan dut beti itzulpen akats bat dela funtsean, kalko oker bat, baina, egiari men, ez nengoen eta ez nago erabat ziur.

Lehengo egunean Berria egunkariaren bertsio digitalean “Muinari heltzeko nahirik ez” izenburuko artikulu eder bat irakurrita, duda beste behin piztu, eta kontua ikertzea bururatu zitzaidan.

Nik dakidala, “nahi izan” aditz modalak partizipioarekin eratzen ditu esaldiak.

Joan nahi dut, egin nahi nuke…

Eta aditz laguntzailerik gabeko esaldietan ere halaxe egiten dela ikusi dut beti, eta halaxe erabiltzen da nire inguru hurbilean.

Ulertzekoa da nork bere etxea eduki nahia.
Lehenbailehen bukatu nahi horrek hondatu zuen lana.
Zerbait aportatu nahian esan zuen esan zuena.
Xentimorik eman nahi eza da problemaren muina.

Euskaltzaindiaren Hiztegiak aski garbi uzten du kontua, honelaxe baitio:

Nahi
2. iz.
(Partizipio burutuaren eskuinean).
Ik. bizinahi; esanahi; gaizkinahi…
Mundu hau utzi nahia sartu zitzaion buruan. / Gurasoei agertu zien neskatxa harekin ezkondu nahia. / Bake itxurak gorde nahia, bakerik ez zen lekuan.

Orotariko Euskal Hiztegian begiratuta, berretsi egin zait iritzia, adibide guztiak horrelakoak baitira.

Nahi
 (Precedido de part.). v. EGIN-NAHI, bizinahi, gozanahi, ikasnahi, ikusnahi, hil-nahi, ITO-NAHI, jakin-nahi… Cf. las construcciones del tipo -tu nahia ‘deseoso de (…)’:
Bekaturako bidea utzi nahiak. / Gurasoei agertu zien neskatxa harekin ezkondu nahia. / Mundu hau utzi nahia sartu zitzaion gogoan. / Bakarka hitz egin nahi agertu zion. / Baina nik ere zerbait egin nahia neukan.

Aspaldi honetan, ordea, gero eta gehiagotan ikusten dira bestelako adibideak. Sarean bilaketa eginda, mordoxka bat aurkitzen ahal dugu, baina irudipena dut itzulpenak direla gehienak, gure auzo-erdaretatik egindako itzulpenak izan edo buru-prozesuan behintzat erdaratik abiatutako egitura. Izan ere, uste dut “el deseo de…”, “la voluntad de…” dagoela hor atzean.

Esan bezala, adibideak ez dira hain gutxi, baina denak berri-berriak, hau da, azkeneko bi hamarkadetakoak.

Hona hemen haietako batzuk:

Jakin aldizkaria
Toki egokia topatzeko nahia eta egunak emango duenaren urduritasuna gorpuztuta, inurrien joan eta etorriak azkartu dira.
Ederra da Nerea Ibarzabal eta Mariñe Arbeorekin batera osatzen duten sormen talde horren dinamismo eta ekiteko nahia.
Noticias de Gipuzkoa
Pasaian euskaraz bizitzeko nahia duen jendea edota euskaraz bizitzeko bide horretan ahalegina egiten ari den jendea biltzeko ekitaldia prestatu dute herriko hainbat eragilek datorren iganderako Donibanen.
Tolosaldeko Ataria
Atez atekoa kentzeko nahia berretsi du Itziar Jauregik.
Gipuzkoako Aldizkari Ofiziala
Partzelen konfigurazioa aldatzeko nahia dute.
Berria egunkaria
Gauza asko kontatzeko nahia dago, baina, azkenean, ez egoeretan ez pertsonaietan sakontzeko astirik hartu gabe.
NOAUA astekaria
Proiektuak formatu klasikoetatik urruntzeko nahia.
Gasteizko Udala
Funtsezkoa da gorputza eta mugak lantzea, baita maitasun-adierazpenak emateko eta jasotzeko nahia ere.
Naiz egunkari digitala
Ia daturik ez zeukan istorio bitxi hark piztu zuen gehiago ikertzeko nahia.
Nafarroako Parlamentuko Aldizkari Ofiziala
Nafarroan, toki-ogasunen erosotasuna eta zerga biltzea bermatzeko nahia dela-eta, justiziaren printzipio hura desagertu egiten da, eta erosleak ordaintzen du zerga.
Deia
Guraso askok herrian gelditzeko nahia adierazi ziguten eta horretarako eraikin berria beharrezkoa genuen.
Ereduzko Prosan eta Egungo Testuen Corpusean ere begiratu dut, eta “partizipioa + nahia” da egitura erabiliena, baina azken urteetan badira bestelako adibideak ere, gehienak Berriako artikuluak eta, lehenago esan bezala, azken bi hamarkadetakoak.
Literaturakoak oso gutxi dira: Felipe Juaristiren adibide pare bat (Airezko emakumeak). Adibide bana dute Josu Zabaletak (Irudia), Esteban Antxustegik (Herritarra) eta Julen Gabiriak (Peter Pan).

Agerikoa den bezala, mota guztietako argitalpenetan hedatzen ari da egitura ustez berri hori. Euskaraz ederki moldatzen diren eskuek idatziak dira testu horiek. Hizkuntzak aldatuz doaz, jakina. Ez naiz ni inor joera berriak kondenatzeko. Besterik gabe, errezeloa piztu zait horren atzean ez ote dagoen beharrezkoa ez den kalko bat.

Eskertuko nituzke iritziak, baita, jakina, nire ustea kolokan jartzen ahal dutenak ere.

Posted on

Geldi egon ezineko bat

Oskar Arana Ibabe

Adjektibozko egitura bat, nik gutxi erabilia, eta 84 urteko aramaioar bati entzuna, berarekin berriketan nabilela:

            —Ezaguketan dozu halako eta halako? Zurekin ibili zan lantegian?

            —Zein? Holako geldi egon ezineko bat?

Sarri jartzen bainaiz halako berbadunekin belarria erne, urritzen ari diren esamolde eta berbak ehizatzera, gogoan hartu dut esapidea. Zer gutxi entzuten ditudan era horretakoak gaur egun; ez zait, ez, arrotza, baina zenbat bider erabili ote dut nik egitura hori nire ahozko jardunean? Behin bai? Beharbada, inoiz ere ez. Eta idatzizkoan? Sarri irakurri ote dut, bada, era horretako adjektibaziorik? Ezetz esango nuke. Antzekoak bai, oso hurbilekoak, baina era horretakoa txoil? Aztertu behar nuela egin nuen nire artean, egitura hori. Neureganatzearren. Eta aukerekin jolasean hasiz: poz itzel poltsikoan gorde ezineko bat; gizon zuhur inolaz ere tronpatu ezineko bat; neskatila matraka isilik egon ezineko bat; tabernazale amorratu etxean sartu ezineko bat; nagi ikaragarri ohetik jaiki ezineko bat…

Ez dirudi, ordea, hain bitxia. Izen-sintagmaren Antolaera liburuan ere, Juan Garziak dio denok ezagutu beharrekoa dela Partizipioa + modala + -(e)ko [izenlagun] egitura adjektibozkoaren morfologia. Hor daude, partizipioa (geldi egon) + modala (ezin) + -(e)ko + izenordain zehaztugabea (bat). Izena barik, izenordaina adjektibatuz, beraz. Zerk ematen zion, bada, bitxitasuna lumaje horri, nire barneko ehiztariak horrela tanpez atzemateko? Bada, beharbada aditz-lokuzioa izateak (geldi egon), eta izenordaina adjektibatzea bera (bat). Jakina, niri neuri errazago etorriko zitzaizkidakeen izenondo huts berba bakarrekoak: artega, urduri…

Eta zer abantaila ikusten nizkion bada, egitura horri, beste batzuen aldean? Badakigu, aipatu dudan liburu horretan esaten den eran, “adjektibo oro dela predikazio bat, perpaus ageriko zein ez-ageriko bati dagokiona. Alegia, etxe txiki bat diogunean, txikia den etxe bat ari garela esaten, txikia izatea egozten diogula etxe horri”. Beraz, gizon bat, geldi egon ezin dena > geldi egon ezin den gizon bat > geldi egon ezineko bat du hor bidea, eta trinkotze hori, aditz laguntzailea ezkutaturik egitura jokatugabe batean, denbora eta aspektua ere ezkutaturik hartara, atributu edo bihurtzen dugu esapide horretan, ez adjektibo hitz bakarreko huts, ez erlatibozko esaldi erabat esplizitu. Hibridazio horrek, seguru, bihurtu zuen esapidea nire belarrietarako eder, baliagarri, arin eta txinpartadun. Eta izenlagunaren egituratik gertu dago, halaber, haren izenezko egitura: geldi egon ezina; lo egin ezina; edo, emankor benetan modalaren jokoa: ezin lo egina, ezin geldi egona. Baina geldi egon ezineko bat erako izenlagunezko egitura horren aipamena dut gaur gaia.

Eta, badu erakargarri niretzat, halaber, aditzondo + ezin egitura maizko eta izenondoaren ohiko kokalekukoak ez bezala (gizon ikusezin, zama eramanezin…), izenlagunarenean aurkitzea, nahiz eta eskuineratzeko erraza izan. Badu aldaera jasoago bat, jakina, ezin + partizipioa + -zko instrumental morfemarekikoa, baina niretzat, idatzizkoan izan ezik, arrotz samarra: ezin ikusizko eta kidekoak. Hori ere bitxia, zeren eta eskuineratzera jarria bainago aspalditxoan, egiturei trinkotasuna kentzearren eta izen sintagmen izen ardatzak biluztearren eta soiltzearren.

Hara atzenean nola ohikoaren xarmak harrapatu, izenlaguna izenaren ezkerretik eta hala ere xarmagarri, polit, bizi, emankor… eta izenondo ohikoa bera ere izenlagun bihurturik + -ko morfemarekin, alegia, berriki ikasten eta aplikatzen ibilitako esaldi erlatiboen eta egitura adjektibozkoen eskuineratzearen kontrara, izenaren ezkerretik kalifikatuz izena, hala nola ikaragarri (ikagarriko bestondoa – bestondo ikaragarria), edo animale (animaleko gizona – gizon animalea) , gaitz (indar gaitza – gaitzeko indarra)…

Halako izenlagunaren eta ezkerretik ematen diren egituren laudatze moduko bat bihurtu zait ehizaldi tanpezko xumea, ustekabean. Oharñoa egin diot neure buruari, liluratzean ez nadin ohikoaren gaitzestera isur.

Posted on

Aukerak

Itziar Diez de Ultzurrun Sagalà

Nafarroako administrazioak sortzen dituen testuetan erruz ugaritzen ari dira molde honetako esaldiak:

1) Los deseos como fuente de conflicto.

2) Se le entregó la fotografía como recuerdo de la estancia.

3) A través de planes de transformación de azoteas como espacios comunitarios.

4) a. La mediación escolar como clave de empoderamiento infantil;    

   b. El uso de la mediación escolar como empoderamiento infantil.

5) Es interesante considerar el comedor como un recurso educativo.

6) Es necesario entender la educación en su sentido amplio, más allá de su simple consideración como escolarización.

7) Las personas físicas o jurídicas que sean gestores de los vertederos, como sustitutos de los contribuyentes.

Euskaltzaindiak EBEn esana digu “ez dela egokia gaztelaniazko ‘como’ edo frantsesezko ‘comme’ guztiak bezalarekin ordezkatzea; euskarak baditu molde propio egokiak horretarako”. Akademiak bezala gramatikala dela oroitarazten digun arren, gisa eta moduan/modura erabiltzea proposatzen digu.

Euskaltzaindiaren gomendioarekin bat –eta presak eta lan-zamak hartaraturik, segur aski– aipatu esaldiak itsu-itsuan gisa postposizioa erabiliz itzultzen ditugu maiz, euskarazko beste bide batzuei ez ikusia eginez. Hala ere, horretaz ohartu eta beste molde batzuk ere erabiltzen saiatzen ari gara; izan ere, aspaldi, “Zuzenketa-lana: tipula zuritzen” ikastaroan, Irene Arrarats eta Maialen Berasategi irakasleei gauza jakingarri eta kontu zuhur aunitz ikasi genizkien, besteak beste, komeni dela espezie inbaditzaileei mugak paratzea, hala egin ezean baliabide horiek noranahiko bihurtzen baitira, beste hizkuntza-bitarteko batzuk desagertzeko zorian jartzeraino batzuetan.

Horiek horrela, hona hemen, esaterako, hasierako adibide horietarako gure itzulpen-atalean baliatu izan ditugun aukerak:

1) Desirak, gatazka-iturri.

2) Argazkia egonaldiaren oroigarri(tzat) eman zitzaion.

3) Eraldaketa planak eginez teilatu lauak espazio komunitarioak izan daitezen.

4) a. Eskola-bitartekotza haurren ahalduntzerako gako. / haurrak ahalduntzeko gako.

   b. Eskola-bitartekotza haurrak ahalduntzeko erabiltzea.

5) Interesgarria da jantokia hezkuntza-baliabide bat dela iriztea / baliabidetzat hartzea.

6) Beharrezkoa da hezkuntza bere zentzu zabalean ulertzea, eskolatze hutsetik haratago.

7) Zabortegiak kudeatzen dituzten pertsona fisiko edo juridikoak, zergadunen ordezko baitira /diren aldetik.

Bestetik, iruditzen zait gaztelaniazko como batzuk hizkuntza horretan ere espezie inbaditzailetzat har litezkeela (ingelesaren eraginez, agian?), eta, garai batean, ohikoagoa izanen zela “considerar el comedor un recurso educativo”, “trabajar de repartidora”… baina segurantziarik ez nik.

Esanak esan, argi geldi bedi testutxo honen xedea ez dela inolaz ere baliabide gramatikalik baztertzea, baizik eta aukeren zabalaz gogoeta egitea, ariketa gisa.