Etiketa: interpretazioa

Posted on

Euskal interpretazioa akademian?

Leire Azkargorta Mintegi

Efemeride asko biltzen dituen eguna da azaroaren 20a eta, horien artean, konferentzia-interpreteen nazioarteko eguna ere badugu. Hain zuzen ere, atzo bete ziren 80 urte Nurenbergeko epaiketa ezagunetan konferentzia-interpreteen lanbidea jaio zenetik, eta eragile askok izan dute urteurrena gogoan. EIZIEk ere honela ospatu zuen atzokoan.

Dena den, gauza jakina da laurogei urte baino askoz ere gehiago dituela interpreteen lanbideak, eta ziurrenik itzulpengintzak baino historia luzeagoa duela, suposatzen baita testuak idatzi aurretik egiten zela.

Hala ere, Interpreting Studies edo Interpretazio-ikasketak deritzon diziplina akademikoak ibilbide labur samarra du, Translation Studies edo Itzulpen-ikasketak deritzonak baino laburragoa behinik behin (Gile 2004[1]). Daniel Gile interprete eta ikertzaileak azaltzen duenez, Itzulpen-ikasketak eta Interpretazio-ikasketak ahizpak balira, argi eta garbi Itzulpen-ikasketen diziplina izango litzateke ahizpa zaharrena, ikerketa-ibilbide luzeagoa egina baitu eta askoz ere arreta handiagoa jasotzen baitu ahizpa gazteenaren aldetik, alderantziz baino (Gile 2011 in Defrancq et al. 2020[2]).

Esan genezake Euskal Herrian ere joera horri jarraitzen diogula. Adibidez, EHUko Itzulpengintza eta Interpretazio ikasketetan, interpretazioarekin lotutako ia ikasgai guztiak (Interpretazioaren Teoria eta Modalitateak izan ezik) hautazkoak dira; itzulpen-praktika gehienak, aldiz, nahitaezkoak dira.

Gure diziplinan euskaraz defendatutako doktore-tesiak ere joera horren adierazgarri dira: oker ez banago, itzulpengintzari buruzko tesiak 2000. urteaz geroztik idatzi diren arren, interpretazioari buruzko tesi bakarra dugu euskaraz gaur-gaurkoz, Claudia Torralbak 2024an defendatua.

Hartara, lan handia dago oraindik egiteko. Zorionez, EIZIEk, Senez aldizkariak eta blog honek berak gaiaren inguruko hausnarketa bultzatu dute urte luzez eta, beraz, euskal interpretazioa ikertu nahi duenak badauka non arakatu.

Nire aldetik, euskal interpretazioaren inguruko ikerketa akademikoa abiatu nuen 2024an eta, horren harira, arlo honetan orain arte egin dena eta egin ez dena aztertzen hasi naiz. Ibilbide laburra egin dut oraingoz, eta horregatik erabaki nuen 2025eko irailean Eslovakiako Banská Bystrica hirian antolatu zuten Translators, Interpreters, and Society konferentzian parte hartzea, ideiak hartzeko asmoz. Eta benetan esperientzia interesgarria izan zen.

Han bildutako zenbait kontu ekarri nahi nizkizueke hona:

Askotariko gaiak izan zituzten mintzagai konferentzian. Ikusi nuenez (eta espero bezala), adimen artifizialak ardura eta interes handia sortu du herrialde askotako itzultzaile eta ikerlarien artean, haien hizkuntza edozein delarik ere. Eta bestelako gai asko ere landu zituzten, besteak beste, aldizkarien itzulpena, itzultzaileen ahotsa literatura itzultzean, itzulpengintzaren garrantzi soziala, ikusezintasuna, itzultzaile eta interpreteen formakuntza eta abar.

Interpretazioaren inguruko hainbat aurkezpen ere izan ziren. Esate baterako, Poloniako doktoregai bat zera ikertzen ari da, 2022ko otsaila eta martxoan ukrainarrak Poloniara ihes egiten hasi zirenean, nolako rola izan zuten interprete ez-profesionalek Krakoviako tren-geltokian. Herbehereetako ikertzaile bat, aldiz, interpretazioan genero-markak kontuan hartzeaz aritu zen, eta genero gramatikala ez duen hizkuntza batetik baduen beste hizkuntza batera interpretatzeak ekartzen dituen arazoez. Finlandiako ikerlari batek azaldu zuenez, gizarte-zerbitzuetan aritzen diren interpreteek eragin zuzena dute zerbitzu horiek erabiltzen dituzten pertsonen muga eta aukeretan.

Lekuko ikerlariek ere hartu zuten hitza, adibidez, Eslovakiako zeinu-hizkuntza (SPJ) eta eslovakieraren arteko interpretazioaz hitz egiteko; bide batez, hitzaldia pertsona gor batek eman zuen, eta bizitzan lehen aldiz zeinu-hizkuntza batetik ahozko hizkuntza batera egindako interpretazioaren hartzailea izan nintzen, gainera errelearekin, gero eslovakieratik ingelesera egindakoa jaso bainuen. Hori ere oso esperientzia berezia izan zen.

Han ikusi eta ikasitakoak Euskal Herrira ekartzeak hainbat ikerketa-bide ireki ditzake: Nolako rola dute interprete ez-profesionalek gurean? Zein arazo ekartzen ditu euskaraz genero gramatikalik ez markatzeak gaztelaniara interpretatzean, eta zein aterabide egon daitezke? Zein leku du euskarak gure gizarte-zerbitzuetan interpreteak aritzen direnean? Interprete horiek euskararekin aritzen dira inoiz? Gaztelaniazko zeinu-hizkuntza (LSE) edota frantsesezko zeinu-hizkuntza (LSF) eta euskararen artean interpretazioa egiten da? Zein egoeratan?

Eta nolabait garrantzi zentrala izan dezakeen beste galdera bat: zein harreman dago euskal interpreteen lanaren eta euskararen egoeraren artean?

Izan ere, euskara hizkuntza gutxitua izateak halabeharrez zeharkatzen du euskal interpreteen lana eta, beraz, euskal interpretazioa ikertzean garrantzitsua da euskararen egoera soziolinguistikoa ere aintzat hartzea.

Banská Bystrican, ikerlari eslovakiar batek ideia interesgarri bat ekarri zuen ahotara: txekiera eta eslovakiera, estatu-hizkuntzak izan arren, ez dira hizkuntza handiak, eta interpreteek zeresan handia izan dezakete hizkuntza horiek hainbat eremutan erabiltzen direla bermatzean.

Bistan denez, euskal interpretazioak bide luzea du oraindik akademian egiteko, baina, zorionez, badu iturri askotatik edateko aukera.

[1]Gile, D. (2004). “Translation Research versus Interpreting Research: Kinship, Differences and Prospects for Partnership”. In C. Schäffner, Translation Research and Interpreting Research: Traditions, Gaps and Synergies (1st ed). Multilingual Matters.

[2]Defrancq, B., Daems, J. eta Vandevoorde, L. (2020). Reuniting the sister disciplines of translation and interpreting studies. In L. Vandevoorde, J. Daems, & B. Defrancq (Arg.), New Empirical Perspectives on Translation and Interpreting (1. arg., 1–10. or.). Routledge.

Posted on

Interpretatzea irakurtzea ere bada

Claudia Torralba Rubinos

Aspaldi daukat buruan azken urteetan lehen baino gutxiago irakurtzen ari naizelako ideia. Baina ideia horri segika, azkar-azkar, beste bat etortzen zait: ez da egia. Zuk asko irakurtzen duzu. Kontua da ez duzula gaztetan bezainbeste irakurtzen irakurtzeko plazer hutsagatik.

Garai batean orduak eta orduak ematen nituen muturra liburu artean sartuta, hara eta hona, liburu potoloekin karga-karga eginda. Irakurzaletasuna ez dut galdu, baina aspaldi utzi nituen atzean garai horiek. Zergatik utzi nion ―hainbeste― irakurtzeari? Ez nuke jakingo esaten. Boteprontoan, esango nuke denbora faltagatik dela. Baina aitzakia-kutsua ere badu horrek, ezta? Bada, horixe bera esaten dute irakurketa-ohiturei buruzko inkestan parte hartu dutenen % 46,8k. Denbora faltagatik ez bada, nekatuegi edo estresatuegi nagoelako dela esango nuke, beharbada.

Hala ere, ondo pentsatuta, iruditzen zait badagoela kontuan hartu beharreko beste arrazoi bat ere: interpretearen lanbideak berez eta bakarrik dakar irakurtzeko beharra. Eta, horregatik, literaturarekin zerikusi gutxi duen irakurketa asko egiten dugu, egunero. Eta hori ere bada irakurtzea.

Ideia hori blog honetara ekartzeko modu egokienaren bila nenbilela, interpreteen irakurketa-ohiturei buruzko oso artikulu interesgarri batekin egin nuen topo. Artikuluaren izenburua The reading habits of professional signed and spoken language interpreters da, eta egileak, Brenda Nicodemus, Minhua Liu eta Sandra McClure.

Artikuluan ahozko eta zeinu hizkuntzetako interpreteen irakurketa-ohiturak aztertu eta alderatzen dira. Oso interesgarria iruditzen zait ahozko eta zeinu-hizkuntzetako interpreteen arteko konparazioa egitea, baina gaurkoan datu bakarrarekin geratuko naiz: galdeketan parte hartu zuten ahozko eta zeinu-hizkuntzetako interpreteen % 99k eta % 90,93k, hurrenez hurren, enkarguak prestatzeko irakurketa espezifikoak egiten dituzte. Horraino, sorpresarik ez. Baina, horretaz gain, interpreteen % 98,5ek eta % 96,44k, hurrenez hurren, plazer hutsagatik ere irakurtzen dute. Horrek esan nahi du galdetegian parte hartu zuten interprete ia guztiek egiten dituztela mota bietako irakurketak; hau da, prestalanekoak eta plazerezkoak.

Artikuluan bertan aitortzen da parte-hartzaileei ez zitzaiela galdetu zer-nolako rola duen beren bizitzetan plazerezko irakurketak, baina, egileen hitzetan, emaitzek iradokitzen dute irakurketa funtsezkoa dela garapen profesionalerako, ezagutzak handitzeko, hiztegia aberasteko eta estresa murrizteko lagungarria delako, besteak beste. Ironikoki, gutxiago irakurtzeak eragin didan estresaren kontrako erremedioa ere bada irakurketa.

Gauzak horrela, zalantza gutxirako tartea dago, ezta? Interpretatzea irakurtzea ere bada.

Posted on

Bihotza betetzen duen zubi-lana

Maitane Uriarte Atxikallende

Horixe bera izan da interpretazioa niretzat, kabina zapaldu nuen lehen egunetik. Tira, denborarekin hasierako ilusioa lausotu egiten da eta hastapenetan gorputz-adarrak ere zeharkatzen zizkidan adrenalina baretu egiten da. Urteen igaroarekin irabazitako lan-esperientziak du “errua”, gorputzari lasai egon daitekeela esaten diolako, betiko lana egitera zoazela, jada hasiberri hura ez zarela eta orain errutina dela. Bihotza bete-beteta ―eta batzuetan erdibituta― uzten dizun enkargu horietako bat iristen zaizun arte.

Nire ustez, interpretea ohi baino baliagarriago sentiarazten duten enkarguak daude, bihotz-bihotzeraino iritsi eta ohi baino bitartekari xumeago egiten dutenak, eta ogibide hau zergatik eta zertarako aukeratu nuen gogorarazten didaten enkargu horiek ere behar ditut nik. Adibide bat jartzearren, orain gutxi Gazatik ihes egin behar izan zuen idazle eta kazetari baten interpretea izatea tokatu zitzaidan. 2023ko urrian, Israel Gaza bonbardatzen eta okupatzen hasi zenean, gerrako egunerokoa idazten hasi zen pertsona hori. Handik urtebetera, 2024ko urrian, seme nagusia hartu eta Gazako zerrenda osoa zeharkatu zuten ihesi, iparraldetik hegoalderaino. Rafah-ko pasabideraino iritsi ziren eta bertatik Egiptora pasatu ziren, eta handik Europara. Emaztea eta gainerako seme-alabak Zisjordaniara bidali zituen, senide batzuen etxera. Bonbetatik salbu zeuden; ez, ordea, Israelgo Estatuaren etengabeko basakeria eta umiliazioetatik.

Kazetari hori Euskal Herrira etorri zen duela urtebete eta berriro etorri da orain gutxi, eta bere interpretea izan naiz bietan. Lana egin ostean esan dezaket ohore handia izan dela bere bizipenak euskarara ekartzea. Berak eskerrak eman zizkidan, kazetariz beteta zegoen areto batean zein jendez lepo zegoen antzoki batean zubi-lana egiteagatik, baina lana bukatu zenean nik eman nizkion eskerrak berari, gure lanbide eder honen baliagarritasuna begien bistako egiteagatik, entzuleentzat zein niretzat. Hizkuntza eta kultura desberdinetako pertsona zein erakundeen arteko zubi-lana egitea beti da asebetegarria interpretearentzat, baina giza-eskubideak, gizatasuna eta sentimendurik gordinenak tartean direnean, zubi-lan hutsa baino gehiago da. Niretzat misio bat ere bada, nolabaiteko ekarpen xumea egiteko modu bat.

Orain eta beti, Israelgo gobernu sionista Gazan, Zisjordanian eta historikoki palestinarrenak diren gainerako lurretan legez kontra egindako okupazio, eraso eta urraketa oro salatzeko eta justizia aldarrikatzeko bideetako bat izaten ari da gure lanbidea, ahalik eta hizkuntza gehienetan biktimei ahotsa ematen diegun heinean. Eta niretzat, lanbide honetan lehen pausoak ilusioz eman zituen neskato hari keinu egitea ere bada.

Posted on

Interpretea hizlari bihurtu zenekoa

Claudia Torralba Rubinos

Blog honetan askotariko sarrerak idatzi ditut interpretazioari buruz, eta pentsatu dut aurtengo azkena abagune polita izan zitekeela autokritika pixka bat ere egiteko.

Izan ere, maizago egoten naiz kabinan oholtzan baino, baina beste aldean egotea ere tokatu izan zait behin baino gehiagotan. Beti da garrantzitsua interpreteari dokumentazioa (aurkezpena, eskema, irakurriko den testua…) garaiz helaraztea. Behin eta berriz defendatu dut plaza honetan eta beste batzuetan, eta beti defendatuko dut. Eta txintxoa izan naiz hizlari izatea tokatu izan zaidanetan, eta eskatutako epean bidali ditut materialak.

Hala ere, doktorego-tesia defendatu nuenean sentitu nuen lehen aldiz interpreteari materialak bidaltzeko presioa. Presio desatsegina, bide batez. Nazioarteko doktorego-tesia egin nuen, eta euskaraz eta ingelesez defendatu. Horregatik, interpretea izan nuen epaimahaikideei euskarazko pasarteak itzultzeko.

Aste gogorra izan zen: urduritasuna, lana, emozioak gora eta behera… Ez neukan asmorik ―ez denborarik, egia esan― aurkezpena idatziz prestatzeko. Momentuan inprobisatu nahi nuen. «Ez dut idatzizko testurik irakurriko, eta, beraz, interpreteak ez du arazorik izango nire ahozko jardun inprobisatuari jarraitzeko. Aurkezpena prestatu, interpreteari denboraz bidali, eta listo». Izan ere, aurretik bidaliak nizkion tesia bera (400 orrialdetik gora) eta tesiaren laburpena ere ―horrelakorik pentsatzea ere…―.

Asmatu duzue, bai. Idatzizko testua prestatu behar izan nuen. Nire hasierako asmoaren eta egutegiaren kontra. Erlojupekoan. Eta agobiatu eta estresatu egin nintzen lan “gehigarri” hori egin behar izateagatik. Amorru apur bat ere eman zidan, aitortzen dut. Lehen aldiz, hizlari batzuek sentitzen dutena sentitu nuen.

Bekatua aitortuta, hiru ideia, labur-labur, hesiaren alde banatik:

1.- Proiektatzen den aurkezpenak ahozkoaren osagarri izan behar du, eta, beraz, ez da komeni diapositibetan ahoz esango dena idaztea. Hartzaileak badaki irakurtzen, eta beste zerbait espero du hizlariarengandik.

Bai, baina… interpretea ez da igarlea, eta ez du magiarik egiten. Nola aurreikusiko du zer esango duzun ez baduzu idazten? Nola jakingo du zer ezkutatzen den zuretzat erabat ilustratzailea den irudi baten atzean ez badiozu esplikatzen? Batzuetan, posible du esango den hori aurreratzea, gaia ezaguna badu eta prestaketarako material eta denbora nahikoa izan badu, baina doktorego-tesi baten defentsan? Hobe da ez arriskatzea. Hizlariaren beraren interesak zaintzeko eta babesteko modua da ahoz esango direnak idatziz eskatzea, interpretearen itzulpenaren kalitatea eta zehaztasuna ziurtatzeko bermea.

2.- Hizlaria da aditua gaian, eta kapaz da gai horri buruz luze, zabal eta zehatz hitz egiteko, denbora-tarte luze batez. Izan ere, urteak eman ditu dena delako gaia ahoz zein idatziz jorratzen.

Bai, eta, horrexegatik, hain zuzen, esango duen horren gaineko ahalik eta xehetasun gehien eman behar dizkio interpreteari, interpreteak ez baitu inoiz jakingo hizlariak adina gaiari buruz. Ezin ahantz daiteke oso testu-genero espezializatuaz ari garela, eta, beraz, orokorragoak edo dibulgatiboagoak diren testu-generoetan baino gehiago “lagundu” behar zaiola interpreteari ezagutza espezializatu hori ahalik eta azkarren eta ondoen barneratzen.

3.- Horrelako hitzordu garrantzitsu baten atarian, entsegua programatu genuen interpretearekin ―eta eskerrak!―. Espero ez nuen lana eman zidan testua aurrean neukala, izugarrizko mendekotasuna sentitu nuen idatzita zegoen horrekiko. Irakurri egin behar nuela sentitzen nuen, eta begiak etengabe joaten zitzaizkidan paperera. Oso gaizki atera zitzaidan, inoiz baino okerrago. Sinestezina zirudien.

Interpretea erabat funtsezkoa izan zen entsegu horretan aurkezpenaren ahulguneak identifikatu eta azalpenetan gako izango ziren aldaketak egiteko. Bere lana ondo egiteaz ez ezik, neure ekoizpena hobetzeaz ere arduratu zen. Hark emandako feedbackari esker, aurkezpena oso ondo atera zitzaidan, testua bazter utzita.

Eta testua bazter utzita ere, interpretea eta biok sinbiosi-egoera batera iritsi ginen, non berak bazekien nik zer eta nola esango nuen eta nik banekien berak nola itzuliko zuen. Sorpresarik gabe, ezustekorik gabe. Lehen esan dut interpreteek ez dutela magiarik egiten, baina hark magia egitea lortu zuen, modu adeitsuan, eskuzabaltasunez. Elkarlanean aritu ginen. Nik “interpretearentzat” egin beharreko lana “niretzat” egindako lan bihurtu zen. Amorrua amaigabeko esker on bilakatuta. Mila esker berriro ere, Idoia. Esperientzia horri esker, badakit bestaldean zer sentitzen den, baita sentimendu horiek enpatiaz nola bideratu ere, alde batean zein bestean egon.

Azkenean esperientziak berak erakusten digu testuliburuek esaten dutena: interpreteak hizlarien lagunak dira, eta ez etsaiak.

Posted on

Interpreteak hitzaldietan: Iparraldean beti, Hegoaldean ia inoiz ez

Kike Amonarriz Gorria

Askotan galdetu diot nire buruari. Zergatik? Azken urteotan Iparraldean eman ditudan hitzaldi guztietan egon da interpretazio-zerbitzua euskaraz ulertzen ez zuten edo ongi moldatzen ez ziren entzuleentzat. Hegoaldean eman ditudanetan, aldiz, nazioarteko partaideak zituzten batzarretatik, uda-ikastaroetatik edo oso kasu bereziren batetik aparte, inoiz ez. Zergatik horren funtzionamendu desberdinak mugaren bi aldeetara?

Bistan da Iparraldeko eta Hegoaldeko, bereziki EAEko, euskararen egoerak arras desberdinak direla, bi estatu desberdinetan bizi garela eta bizimoduetan ere aldeak nabarmenak direla. Ondorioz, euskalgintzaren egin moldeetan eta ohiko jardunbideetan ere badira aldeak, eta ohitura desberdinak. Alor honetan hain jokaera desberdinak eragiteraino, ordea?

Ez dut ikerketa berezirik egin gaiaren inguruan, baina, Iparraldeko eta Hegoaldeko adiskide batzuekin gaiari buruz hitz eginda, interesgarriak izan daitezkeen pista batzuk topatu ditut.

Euskararen ofizialtasunik eza litzateke lehen faktorea. Euskararen erabilera publiko formala oso murritza izan da Iparraldean. Frantsesa izan da nagusi, erabat. Egoera honen aurrean, Euskararen Erakunde Publikoaren deliberamendua izan omen zen interpretazio-lana egin ahal izateko tresnak eta material teknikoa eskuratzea eta berauen erabilera demokratizatzea eta erraztea, euskararen erabilera publikoa emendatzeko eta esparru gehiagotara iritsi ahal izateko. Horrekin batera, jende bat formatu egin zen lan horretan aritzeko. Konstatazio bat da “kaskoen” erabilerak aukera berriak zabaldu dizkiola euskararen erabilerari Iparraldean. Oso urte gutxitan, asko hedatu da interpretarien presentzia ekitaldi publikoetan, hitzaldiak barne.

Interpretazio-lanetan ari direnek aipatzen duten beste faktorea militantismoa da. Euskarak Iparraldean bizi duen egoera aintzat harturik, baldintza tekniko-ekonomikoak ere apaldu egin ohi dituzte, haien lana jende eta egokiera gehiagotara iristeko. Aintzat hartu behar da, bestalde, zenbait kasutan, tresnen erabilerarako aukeraz baliatuz, hitzaldien antolatzaileak berak jarduten direla interpretazio-lana egiten (oinarrizko prestakuntza duten pertsonak, gehienetan), bestela, arrazoi ekonomikoak tarteko, ezingo luketelako zerbitzu hau eskaini. Hegoaldean ere, “maletak” dituzten hainbat udalek doan uzten dituzte eta erakunde eskatzaileen esku geratzen da nola egin interpretazio-lana. Eskoletan, konparazio batera, gero eta gehiago erabiltzen dira material horiek, eta interpretazioa, askotan, eskoletako irakasleek edo gurasoek egin izan dute.

Erdaldunengana iristeko nahia litzateke beste arrazoi bat. Iparraldean erdaldun euskaltzale asko dagoela nabarmentzen dute, eta oso garrantzitsua dela gure diskurtsoak haiengana ere iristea. Eta aitortu behar dut, nire esperientziaren arabera, hitzaldietara beti hurbildu direla euskaltzale erdaldunak edo hizkuntzarekiko jarrera irekia dutenak, euskara-ikasleak, haurrak euskarazko irakaskuntzan dituzten guraso erdaldunak, hizkuntza erdi galdua duten pertsonak, etab.

Horiek jakinda, hitzaldi ugari antolatzen dituzten euskalgintzako hiru laguni galdetu diet, beraien ustez, Hegoaldean zergatik ez den interpretazio-zerbitzua gehiagotan erabiltzen, eta jasotako erantzunak hauek izan dira:

– Inoiz ez delako planteatu. Aukera hori ez da inoiz aipatu ere egin euskarazko hitzaldiak antolatzen dituzten entitate askotan.
– Antolatzen diren euskarazko hitzaldien hartzailetzat herritar euskaldunak hartzen direlako bakarrik, eta badugulako euskaraz ulertzen duen masa handi bat. Interpreteak bakarrik erabili dira hartzaile erdaldunengana (ere) heltzeko helburu zehatza izan duten ekitaldietan.
– Arazo teknikoak; batez ere, ondo prestatutako interpreteen falta.
– Kostua.

Arrazoi gehiago ere izango dira, seguruenik, baina honaino jasotakoak.

Horiek horrela, iruditzen zait gehiagotan planteatu beharko geniokeela gure buruari interpretazioa erabili ala ez hitzaldi nahiz ekitaldietan. Are gehiago, teknologia horretarako aukera errazten ari zaigun garaiotan.

Posted on

Euskarazko interpreteak jopuntuan

Maitane Uriarte Atxikallende

Duela urtebete pasatxo, Espainiako kongresuan estatuko hizkuntza koofizialetan aritzeko aukera eskaintzen hasi zirenean, euskararekin lan egiten dugun interpreteok poz handiz hartu genuen lan-aukera berria. Betidanik funtsezko eskubidea izan behar zukeen hori errealitate bihurtu zen azkenean, eta aurrerantzean Madrilen gure beharra izango zutelakoan, antolatzen hasi ginen.

Alabaina, espero ez genuen zerbait ere gertatu zitzaigun: hizkuntza-koofizialetako interpretazio-zerbitzua martxan jartzea garesti atera behar zen, eta alderdi politiko batzuetako kideei ez zitzaien ideia gustatu. Eskubidea zen, bai, baina dirua tartean dagoenean… eskubidea pribilegio-zantzuz mozorrotzen dute batzuek. Hedabideetan segituan agertu ziren interpretazio-zerbitzuaren kostuari buruzko artikuluak eta irratian elkarrizketak egiteko ere deitu gintuzten, guri zein gainerako hizkuntza koofizialetan diharduten lankideei, eta kasu batzuetan hedabideen asmoa ez zen informazio fidagarria ematea, kontua gehiago nahastea baizik. Horixe pentsatu nuen nik, behintzat. Interpreteak garesti ateratzen ginela, diru publikoz ordaindu beharreko kostua handiegia zela, gauza garrantzitsuagoak ordaindu beharra zegoela… Eskubidea pribilegio bihurtuta, beste behin.

Behin interpretazio-zerbitzua martxan jarrita, alderdi politiko batzuek uko egin zioten entzungailuak janzteari eta, beste behin, arma politiko bihurtu zuten interpretazioa, Espainiako gobernuaren eta beste alderdi politiko batzuen aurka egiteko. Eta gu, erdi-erdian.

Esan beharra dut interpretea aitzakia modura erabiltzearen kontu hori ez dela berria, erakunde publikoetan sentitu izan baitugu noiz edo noiz. Udal bateko osoko bilkuran, esate baterako, politikari bat izugarrizko astakeriak esaten hasi zen, eta nik, ba, horiek ere itzuli behar. Itzulpena eman ostean, mezuaren hartzaile ziren gainerako politikariak zeharo asaldatu ziren eta izugarrizko iskanbila sortu zen. Politikariari erantzun ziotenean, lehenengo horrek berak horrelakorik esan ez zuela eta interpreteak gaizki itzuli zuela esan zuen. Imajinatu nire aurpegia, kabinan. Negargura, amorrua… nik ere ez dakit momentu horretan sentitutakoa deskribatzen.

Denborarekin gertatu izan zaizkit antzekoak, eta amorrua ematen dit, bai, baina horrelakoetarako badakit saioak grabatu egiten direla eta jatorrizko hizkuntzan esandakoa jasota geratzen dela, interpretearen lana zalantzan jartzen dutenerako.

Interpreteok bitartekari xume gisa dugu geure burua, eta, euskararen kasuan, hizkuntza-eskubidea bermatzeko eragile gara, baina ikusi duzue batzuentzat konfrontaziorako tresna baliagarria garela, hots, arma politiko baliagarria.

Posted on

Kabinako konfidentziak

Maitane Uriarte Atxikallende

Blog honetan idazten hasi nintzenetik, argi neukan ez nuela interpretazio-lana ikuspegi akademikotik landu nahi, horren inguruko txosten eta azterlan asko baitaude jada. Nik gure egunerokotasuna erakutsi nahi dut, ikusten dena zein ikusten ez dena, eta baita gure beldurrak eta kezkak plazaratu ere. Izan ere, jendeak gure lanbidea hobeto ezagutzen badu, gehiago baloratuko duela pentsatu izan dut beti. Tira, horren itxaropena behintzat ez dut galduko.

Besteak beste, interpretazioaren munduan egindako hastapenez, tarifen aferaz, dokumentazioa lortzeko egin beharreko maratoiez, emozioak transmititzeaz eta oro har lanbide honek merezi duen duintasunaz hitz egin dut jada, baina oraindik ez dizuet interpretazio-lanaren kalitatea baldintzatzen duen beste faktore garrantzitsu batez hitz egin, hots, kabinakideez. Hortxe daude beti, bai, baina jendeak ez daki kabinakide onak izateak gure lana zenbateraino baldintzatzen duen.

Dakizuenez, gure lantokia kabina ―edo antzeko zerbait― da, oso toki txikia, eta banaka edo bikoteka egiten dugu lan, saioaren iraupenaren arabera. Bikoteka lan egitea tokatzen zaigunean, oso garrantzitsua da elkarrekin gustura egotea eta elkarri babesa ematea, eta ez bakarrik lanaren aldetik, alde emozionaletik ere bai. Talde lanean ari garenean, elkarri laguntzen diogu apunteekin, erreleboekin… baina norbera gaizki pasatzen ari denean edo haur txikiak izateagatik zoroen pare dabilenean, kabinakideak hori ulertzeak eta ahal duen neurrian babesa emateak ere baldintzatzen du hari-harian dabilen interpretearen lana.

Euskal interpreteon profila aztertzen aritu ginenean, gehienak emakumezkoak ginela ikusi genuen, eta beharbada horrek azalduko luke gure arteko ahizpatasuna. Adin tarte desberdinetan mugitzen gara, baina lehenago edo beranduago guztioi tokatzen zaigu bizitzako momentu zehatz batzuetatik igarotzea, eta beharbada horregatik enpatizatzen dugu kabinan ondoan dugun pertsonarekin. Laguntza jasotzen duenaren partetik, kabinakidearen babesa ezinbestekoa da, baina laguntza ematen duenaren partetik ere ezinbestekoa da kabinakidea gustura sentiaraztea, lana behar bezala egiteko bi kabinakideak ehuneko ehunean egotea beharrezkoa delako. Horrek dakar, azken finean, emaitzarik politena.

Tibetarrak ez zeuden oker, ez, atsotitz hau asmatu zutenean, eta horrekin bukatu nahi dut artikulu hau: “lagun hurkoari mendian gora laguntzen diogunean, berarekin batera gu geu ere heltzen gara tontorreraino”.

Posted on

Ikusizko itzulpena, ikusizko interpretazioa eta aldibereko interpretazioa testuarekin

Claudia Torralba Rubinos

Izenburuko hiru terminoak nahasian erabili izan dira interpretazioaren arloko ikasketetan, oso ondo zehaztu gabe non dauden batzuen eta besteen arteko mugak. Kontua ez dago ebatzita, inondik inora ere, auzia ez baita bakarrik terminologikoa, kontzeptuala ere bada. Sarrera honetan hiru planteamendu ezberdin azalduko ditut, abiapuntua jarri eta elkarrekin gogoetatzen hasteko. Gogoeta bikoitza proposatzen dizuet: esanahiaren eta izendapenaren gainekoa.

Jiménez-Ivars eta Hurtado-Albirrek (2003) hiru kontzeptuak biltzen dituen hiperonimo gisa darabilte ikusizko itzulpena terminoa. Haientzat, idatzizko testu bat ahoz birformulatzea da ikusizko itzulpena egitea. Hau da, kanal-aldaketa baino ez dute kontuan hartzen. Funtzioen eta modalitateen arabera sailkatzea proposatzen dute.

Azpisailkapena egiteko abiapuntua da ikusizko itzulpenak bi funtzio izan ditzakeela: funtzio komunikatiboa eta funtzio instrumentala. Funtzio komunikatiboa duenean, interpretazioarekin lotuta dago beti, helburua hartzaileei idatziz dagoen informazioa ahoz ematea delako. Kasu horretan, ikusizko itzulpena interpretazio-modalitatea da, eta azpimodalitateak ditu, besteak beste, artikulu honetan hizpide ditugun ikusizko interpretazioa eta aldibereko interpretazioa testuarekin (edo testuarekiko aldibereko interpretazioa).

Dena den, beste azpimodalitate batzuk ere aipatzen dituzte Jiménez-Ivarsek eta Hurtado-Albirrek (2003) beren artikuluan ―zuen baimenarekin, jatorrizko izendapenak jarriko ditut, itzuli gabe, anabasa terminologikoari ekarpenik ez egiteko―: traducción a ojo edo traducción a primera vista, traducción a la vista preparada, traducción a la vista consecutiva eta traducción a la vista en interpretación consecutiva.

Funtzio instrumentala duenean, aldiz, beste helburu bat lortzeko bitarteko bihurtzen da ikusizko itzulpena. Helburu hori idatzizko itzulpena egitea izan daiteke, edo, adibidez, atzerriko hizkuntza batean lortutako ezagutza egiaztatzea. Beraz, funtzio instrumentala duenean, ikusizko itzulpenaren helburua produktu bat lortzea edo zerbitzu pedagogiko bat ematea da, eta, ondorioz, itzulpen-estrategiatzat eta pedagogia-estrategiatzat har daiteke. Hona hemen Jiménez-Ivars eta Hurtado-Albirren (2003) proposamena, laburtuta:

1. irudia: Jiménez-Ivars eta Hurtado-Albirretik (2003) hartua.

Pöchhacker-ek (2004), aldiz, honela bereizten ditu hiru terminoak eta izendatzen dituzten kontzeptuak:

Harentzat, ikusizko itzulpena idatzizko testu bat ahoz itzultzea da, baina interpretazioaren testuingurutik kanpo. Hau da, bat dator Jiménez-Ivars eta Hurtado-Albirren funtzio instrumentalarekin: interpretaziotik kanpoko edozein testuingurutan idatzizko testu bat ahoz itzultzea litzateke ikusizko itzulpena egitea, eta hainbat helburu betetzeko balio dezake.

Ikusizko interpretazioa, aldiz, interpretazioa egiten den testuinguruei lotuta dago hertsi-hertsian. Esan osteko interpretazioa egiten den testuinguruetan egin ohi da, eta ez dago hizlariaren diskurtsoari jarraitu beharrik, ez delako aldi berean egiten. Are gehiago, interpreteak xede-hizkuntzan irakurtzen ari delako inpresioa eman behar du (Angelelli, 1999). Beraz, Pöchhackerrek (2004) Jiménez-Ivars eta Hurtado-Albirren (2003) funtzio komunikatiboko azpimodalitate batzuetara mugatzen du ikusizko interpretazioa terminoa.

Eta “batzuetara” diot, hain zuzen, aldibereko interpretazioa testuarekin aldibereko interpretazio mota berezitzat hartzen duelako. Ikusizko interpretazioa neurri handi edo txikiagoan eskatzen duen aldibereko interpretazio mota konplexua dela dio, baina ez du ikusizko itzulpenaren azpimotatzat hartzen.

Azkenik, Lambert-entzat (2004) erabat sinonimoak dira ikusizko interpretazioa eta aldibereko interpretazioa testuarekin terminoak. Ikusizko itzulpenarekiko duten ezberdintasuna da hizlariaren diskurtsoarekiko aldi berean egin behar direla, eta, beraz, bi input kudeatzea eskatzen dutela: ikusizkoa eta entzunezkoa.

Ikuspegi horrek Cammoun et al.-en (2009) kritika jaso zuen, termino biak sinonimotzat jotzeak maila berean jartzen dituelako ikusizko itzulpena eta testuarekiko aldibereko interpretazioa, itzulpena hizlariaren diskurtsoarekiko aldi berean egin behar den ala ez ―eta horrek dakartzan zailtasunak eta erronkak― kontuan hartu gabe.

Argi dago gutxi ikertutako esparruetan ohikoa den terminoen eta kontzeptuen gainjartzea dagoela arlo honetan ere. Horregatik, garrantzitsua da gaiari buruzko ikerketetan argi eta garbi adieraztea zeri egiten zaion erreferentzia termino bakoitzarekin, anbiguotasunak saiheste aldera. Gainera, ez dugu bistatik galdu behar euskarazko ordainak sortu, erabili eta finkatu egin beharko direla momenturen batean, eta ziurrenik itzulpenaren eskutik etorriko direnez, litekeena dela aukera bat baino egotea. Horregatik, arloko adituen esku dago termino horiek euskaraz nola, noiz eta zer izendatzeko erabiltzen ditugun erabakitzea.

Oraingoan nire espezializazio-alorreko adibide bat ekarri dizuet, baina uste dut estrapolagarria dela beste alor batzuetara ere. Izan ere, lan akademikoetan, edukian zentratzen gara askotan ―izanean, eta ez izenean―, eta ez diogu behar besteko denbora eskaintzen gogoeta terminologikoa egiteari. Ondorioz, aurretik erabilitako terminoak beste kontzeptu batzuk izendatzeko erabiltzen ditugu, edo ordain berriak proposatu, aurrekoak ezagutu gabe. Eta, kontziente ez garen arren, gure jardunak eragin zuzena du hizkuntza txikituen normalizazioan eta hizkera espezializatuen garapenean eta finkapenean. Gutako bakoitzak egiten dituen hautu txikiek eragin handia dute sarritan gure espezializazio-arloetan, eta funtsezkoa da horretaz kontziente izatea.

Dena den, ikasiz ibiltzen da oinez, ez pentsa. Gogoan dut nire Gradu Amaierako Lanaren defentsako epaimahaikide batek galdetu zidala “zergatik ikusizko itzulpena eta ez ikusizko interpretazioa? Ez nuen jakin erantzuten.

Erreferentzia bibliografikoak:

Angelelli, C.V. (1999). The role of reading in sight translation, The ATA Chronicle (Translation Journal of the American Association of Translators), 28(5), 27-30.

Cammoun, R., Davies, C., Ivanov, K. & Naimushin, B. (2009). Simultaneous Interpretation with Text. Is the text ‘friend’ or ‘foe’? Laying foundations for a Teaching Module. Master of Advanced Studies in Interpreter Training. Seminar paper. Geneva: Genevako Unibertsitatea. https://www.academia.edu/3172232/Simultaneous_Interpretation_with_Text_Is_the_Text_Friend_or_Foe_Laying_Foundations_for_a_Teaching_Module

Jiménez, A. & Hurtado, A. (2003). Variedades de traducción a la vista. Definición y clasificación, Trans. Revista de Traducción, 7, 47-58. https://revistas.uma.es/index.php/trans/article/view/2946/2739

Lambert, S. (2004). Shared Attention during Sight Translation, Sight Interpretation and Simultaneous Interpretation, Meta, 49(2), 294- 306. https://www.erudit.org/en/journals/meta/2004-v49-n2-meta770/009352ar/

Pöchhacker, F. (2004) Introducing Interpreting Studies, Londres: Routledge.

Posted on

Interpreteak eta orekariak

Claudia Torralba Rubinos

2023ko sarrera batean, Maitane Uriartek interpretazioaz gutxi dakien edonori otu dakiokeen galdera bati erantzun zion: Zer gertatzen da interpretearen burmuinean? Neurozientziara metafora ulergarri eta gozagarrien bidez hurbilduta, azaldu zigun interpreteen burmuinek orkestra sinfonikoetako zuzendariek bezala funtzionatzen dutela, eremu askoren jarduera koordinatu behar dutelako, aldi berean jotzen duten musikariak koordinatu behar diren bezala.

Gaurko sarrera honetan ere interpreteek koordinatu behar dituzten jarduerez arituko naiz, baina interpretazioaren ikasketetan aski ezaguna den Orekarien Sokaren hipotesitik abiatuta. Hipotesiaren egilea Daniel Gile da, eta Maria Arrutik ekarri zuen euskarara Basic concepts and Models for Interpreter and Translator Training liburuaren euskarazko itzulpenean (Oinarrizko kontzeptuak eta ereduak interpreteen eta itzultzaileen trebakuntzarako)[1].

Abiapuntua oso sinplea da: gizakion prozesatze-gaitasuna mugatua da. Denoi gertatzen zaigu, multiataza izan nahi dugun arren, muga bat, tope bat daukagula. Momentu batean, “itxaron, mesedez” esan eta esku artean daukaguna utzi behar dugu beste zerbaiti kasu egin ahal izateko.

Interpreteen burmuinak ere berdin-berdin funtzionatzen du. Kontua da interpretatzea jarduera kognitibo konplexua dela, eta, ondorioz, Orekarien Sokaren hipotesiaren arabera, interpreteek beti egin behar dutela lan beren gaitasunaren % 100etik gertu. Hau da, daukaten arreta eta energia guztia bideratu behar dute interpretatzeko egin behar dituzten ataza ezberdinetara (entzutea eta prozesatzea, ulertzea, ekoiztea…). Ondorioz, atazetako batek hasiera batean esleitutakoa baino energia edo arreta gehiago eskatzen badu, falta den energia hori beste ataza bati kendu behar zaio. Beste hitz batzuetan, Gilek (2018 [2009]: 182[2]) azaltzen du “prozesatze-gaitasunaren horniduraren eta eskariaren artean etengabeko tentsio kognitiboa” dagoela.

Zentzu horretan, estres eta exijentzia kognitibo handiko lana da interpretazioa, eta ez dago erlaxatzerik. Oso nekagarria da, eta horregatik txandakatzen dira interpreteak kabinan 20 edo 30 minutuero. Gizakiak diren neurrian, muga fisiko eta intelektualak dauzkate. Prozesatze-gaitasunaren muga gainditzen bada –metafora bat da, muga hori, definizioz, ezin baita gainditu–, saturazio edo porrot kognitiboa gertatzen da, eta interpreteak ezin du itzultzen jarraitu. Muturreko eta salbuespeneko egoera da hori interprete arituen kasuan, baina ohikoa da hasiberrien lehen saiakeretan. Inoiz bizi izan duenak badaki zeri buruz ari naizen.

Imajina dezagun orain soka baten gainetik doan orekari edo ekilibrista bat. Haizeak ezkerraldetik jotzen badu, eskuinalderantz egin beharko du indarra, ezkerretik datorkion bultzada hori orekatzeko. Alabaina, aldi berean, aurrera egiten jarraitu behar du, gehiegi makurtu gabe, aurrean edo atzean pisu gehiegi jarri gabe, besoak gehiegi mugitu gabe. Etengabean ibili behar du oreka bila, ematen duen –eta ematen ez duen– urrats bakoitzean. Zerbaitek huts egiten badu, lurrera joango da berandu baino lehenago. Hori bera gertatzen zaie interpreteei ere: egin behar dituzten atazen arteko oreka mantentzen saiatu behar dute etengabe, oreka hori hautsi egiten bada, erori egiten direlako. Game over. Beldurra ematen du, ezta? Arrisku handiko jarduera intelektualtzat har liteke interpretazioa, beti egiten delako amildegiaren ertzean. Ez dakit interpreteek eta orekariek zer gehiago izango duten komunean, baina adrenalinarekiko zaletasuna behintzat ezinbestekoa iruditzen zait kasu bietan.

[1] Gile, D. (2018). Oinarrizko kontzeptuak eta ereduak interpreteen eta itzultzaileen trebakuntzarako. Bilbo: UPV/EHU. [Itzulpena. Jatorrizkoa: Gile, D. (2009). Basic concepts and models for interpreter and translator training]. Amsterdam/Filadelfia: John Benjamins.

[2] Idem.

Posted on

Adimen artifiziala: interpreteen akabera ote?

Maitane Uriarte Atxikallende

Denok dakigu adimen artifizialaren eta oro har teknologiaren bilakaerarekin lanpostu batzuk desagertuko direla. Tira, beharbada desagertu-desagertu ez, baina funtzio horiek pertsonek bete ordez, makinek egingo dituzte, denborarekin. Terminator-en garaiak iritsi bitartean, askoren artean beldurra da nagusi, eta interpreteak ez gara salbuespena.

Interpreteok askotan galdetu izan diogu geure buruari adimen artifizialak lana kenduko ote digun eta apokalipsia noiz iritsiko zaigun. Beteranoek beraiek ikusiko ez dutela diote, baina gazteoi tokatuko zaigula. Bien bitartean, adimen artifizialarekin egindako saiakerei adi gabiltza, emaitzak nolakoak diren ikusten eta, batez ere, bezeroen gogobetetasunari erreparatzen. Izan ere, niretzat hortxe dago koska: bezeroak adimen artifizialak emandako itzulpenarekin konformatzen direnean eta patriketatik sos gutxiago kentzen dizkiela ikusten dutenean, orduan etorriko da hezur-haragizko interprete askoren akabera. Nik ez diot adimen artifizialak egindako itzulpenak txarrak direnik, ez horixe, baina ez du kasuen % 100ean funtzionatzen. Aldibereko interpretazioaren kasuan, adimen artifizialak itzulpenak egiten ditu baina ez du jatorrizko bertsioaren ñabardura oro giza burmuinak bezala interpretatzen. Zer egingo du adimen artifizialak hizlariak esaldiak bukatu gabe uzten dituen guztietan, metaforak eta hitz-jokoak agertzen direnean, esaldiak luzeak direnean eta xede-hizkuntzan elementuak josteko aldez aurreko jakintza behar denean? Eta niretzat berebizikoa den zerbait: zer gertatuko da hizlariak emozioak transmititzen dituenean edo hartzaileekin konektatu nahi duenean? Pantaila batean agertuko da itzulpena, eta, kasurik onenean, ahots robotiko batek emango du itzulpena, Monegroseko basamortua baino lauagoa den ahots batek. Agur emozioak transmititzearen eta kultura zein errealitate desberdinetako jendea konektatzearen magiari. Hala ere, arestian esandakora bueltatuz, bezeroa horrekin konformatzen bada, batez ere merkeago ateratzen zaiolako… bost axola aldibereko interpretazioaren magia.

Momentuz, gauza batekin kontsolatuko naiz. Aldibereko interpretazio-kasuetarako adimen artifiziala hizkuntza handiekin elikatzen ari dira gehienbat, eta euskararekin emaitza “onargarriak” ikusi arte denbora luzea igaroko dela esango nuke. Interpreteok saiakerei adi gabiltza, eta, behin, adimen artifizialarekin gaztelaniatik euskarara eskainitako interpretazio-zerbitzu baten argazkiak bidali zizkiguten. Gure iritzi zintzoa ezagutu nahi? “Tierra trágame, hau auzo-lotsa”. Edo tira, makina hark pantailan erakutsiko lukeen bezala, “Lurra irents nazazu, esto es vergüenza de barrio”. Hortxe utziko dut. Eta ez diot nik bakarrik, areto hartan zeuden euskal hiztunak ere amorru bizian atera omen baitziren.

Itzuli beharreko testu idatzien eta interpretatu beharreko ahozko ekoizpenaren arteko aldea begien bistakoa den bezalaxe, adimen artifizialak baterako eta besterako suposa lezakeen arriskua ere halakoa da. Gehienetan, testu idatziak ondo idatzita egoten dira eta, beraz, errazagoa da horiek adimen artifizialarekin itzuli eta emaitza onargarria –eta batzuetan, oso ona– ematea; ahozko ekoizpenaren kasuan, berriz, jatorrizkoa ez da perfektua izaten –inork ez duelako idazten duen bezala hitz egiten– eta, gainera, interpreteok sarritan esan ohi dugu euskal hizlari askori erretorika-eskolak falta zaizkiola. Ahozko ekoizpenaren kasuan, adimen artifizialik onena ere zora daitekeela esango nuke, eta horri arestian adierazitako emozioen transmisioaren afera gehitu behar zaio.

Laburbilduz, momentuz interpretazioaren kasuan eta batez ere euskarazko interpretazioaren kasuan salbatzen garela esango nuke, baina denborak erakutsiko digu lurrak irentsiko gaituen ala ez.