Kategoria: Iratxe Goikoetxea

Iratxe Goikoetxea Langarika

Alfontso Mujikak, bere azken artikuluan, «Gipuzkoan hiru etxe-kaleratze ematen dira egunero» esaldiaz galdetu zigun. Eman horrek ez ote zigun kirrinka egiten. Niri bai. Baina ez dut uste arazoa huts-hutsean semantikoa denik: aditzak izentzen ditugunean, zulo bat uzten dugu esaldian, eta zulo hori betetzeko izan, gertatu eta aditz gutxi gehiago ditugu euskaraz. Horrek ekarri du emanen zabalkunde arrotz hori.

Beraz, egin dezagun pauso bat atzera adibideko esaldian, aditz zulorik utzi barik:

Gipuzkoan hiru etxe kaleratzen dira egunero.

Ez dirudi oso txukuna. Beste pauso bat:

Gipuzkoan hiru familia kaleratzen dira egunero (etxetik).

Edo are normalago: «hiru familia botatzen dituzte etxetik», «hiru familiari kentzen diete etxea»…

Lehengoan, hain zuzen, bankuen ekintza horrekin lotura zuzena duen berba bat ekarri zuen Maite Goñik Gaurko hitza blogera: etxegabetu (es desahuciar, fr chasser, en to dismiss). EITBko albistegietan hitz horren bultzatzaile izan garen aldetik, egin duen bidea kontatu nahi dut hemen.

Desahucioak noizbehinkako albiste zirenean, «etxetik bota», «etxea kendu» eta halakoak esanda konpontzen ginen albistegietan. Ugaritu ahala, baina, esapide zehatzago baten premia sortu zitzaigun. Esaterako, Stop Desahucios plataformaren izena aipatzeko. Izen deskribatzailea duten beste hainbat elkarte eta erakunderekin egiten dugun bezala, euskaraz bateatu genuen albistegietan: Stop Kaleratzeak. Gero, elkarteak berak ere bide horretatik jo zuen, eta Kaleratzeak Stop Desahucios izena darabil orain.

Kaleratze hitzak, ordea, bazeukan bainatxo bat: lanetik botatzeko ekintzarako erabiltzen da. Eta albistegiak kaleratzez betetzen hasi zitzaizkigun. Ondorioz, beste esateko modu bat behar genuen, ahal zela, berba bakarrekoa eta entzunaz batera ulertu eta identifikatzeko modukoa. Zuzenbide hizkerako utzarazpenek ez zituen baldintzok betetzen. Eta desjabetu aditzak, tentagarria bazen ere, bestelako esparrua du (administrazio prozedura bati dagokio).

Zelan esango, eta, etxegabe berbaren haritik, etxegabetu esatea bururatu zitzaigun. Interneten arakatuta, ikusi genuen Herria astekariak erabili izan duela, hondamendietan etxea galdutakoak aipatzeko:

200.000ko bat hil hain segur, eta miliun bat eterdi etxegabetu, kolpatuak ezin ohatuak hango zortzi ospitaletan (…). Herria, 2010-01-28.

Hiztegietan ez dago jasota, baina Ereduzko Prosan Sarrionaindiaren eta Pako Aristiren adibide bana daude, ‘etxetik bota’ edo ‘etxea galdu’ adiera zabalean.

Halaxe, guretzat praktikoa eta edozein belarrirentzat ulergarria zelakoan, etxegabetu aditzaren alde egin genuen EITBko albistegietan. Eta badirudi bidea egiten hasi dela.

Berbak eta esanahiak uste baino bizkorrago garatzen dira askotan. Bitxia iruditu zait…

• Kaleratu berbaren egungo adiera nagusia berria izatea. ‘Lanetik edo beste nonbaitetik kanporatu’ esangura ez dago jasota OEHn.

• Etxegabe hitza oraindik jaso barik edukitzea Elhuyar eta Labayru hiztegiek. Badira hogeitaka urte hasi ginela erabiltzen bizilekurik ez duten pertsonak aipatzeko, eskale, arlote eta antzeko berba markatuen alternatiba modura. Hiztegi Batuak badakar, baita Zehazkik eta Wikipediak ere (oso artikulu luzea, gainera).

Iratxe Goikoetxea Langarika

Lehengoan, Melillako hesiari buruzko berri batean, hauxe entzun nuen gaztelaniazko albistegi batean: “unos cien ciudadanos han conseguido saltar la valla”.

Ziurrenik askok lekuz kanpo ikusiko duzue ciudadanos hori inongo eskubideen jabe ez direnak aipatzeko. Eta euskaraz? Ba euskaraz ere gertatzen dira antzeko lerradurak.

Gizataldeak orokorrean aipatzeko, hiru-lau berba erabiltzen dira nagusiki hedabideetan: herritar, hiritar, bizilagun eta biztanle. Baina ez dira zeharo sinonimoak; bakoitzak bere erabileremua eta ñabardurak ditu.

• herritar: komunitate edo estatu bateko kidea, batez ere eremu soziopolitikoan (herritarren eskubideak, borondatea, iritzia…).

• hiritar: hiriko biztanlea. [Zalantzazkoa estatu bateko kideak aipatzeko, alboko hizkuntzek citoyen, ciudadano badarabilte ere.]

• biztanle: soziologiaren eremuan, biztanleriaren gorabeheretarako erabiltzen da, bai eta “bizi izate” kontzeptuari lotuta ere. [Zalantzazkoa eremu politikoan.]

• bizilagun: herri, auzo, eskailera edo etxe berean bizi direnak.

Hitzok nongo kontzeptuari lotuta daude beti: nongo herritarrak, nongo biztanleak, etab.

Gentilizioetan, berriz, hitzak berak ematen du erreferente geografikoa: Parisko hiritarra = paristarra; Usurbilgo biztanlea = usurbildarra; Goierriko biztanlea = goierritarra. Baliabide “ekonomikoagoa” da, eta, batzuetan, egokiagoa.

Kontua ez da berbotako bata ere baztertzea, zein non erabili jakitea baino. Hona adibide batzuk, esandakoaren argigarri:

• Milaka lagunek azken agurra eman diote Luciano Pavarottiri. Hil kapera ireki dutenetik etengabea izan da bizilagunen joan-etorria.

HOBETO: (…) etengabea izan da modenatarren joan-etorria.

• 1.800.000 biztanlek dute boto eskubidea urriaren 21ean.

HOBETO: 1.800.000 herritarrek dute boto eskubidea urriaren 21ean.

• Gaurtik aurrera, Boliviatik Europara datozen herritarrek bisa berezia beharko dute.

HOBETO: Gaurtik aurrera, Europara datozen boliviarrek (…)

• Inkestaren arabera, biztanleen hirutik bi oso kezkatuta daude krisiagatik.

HOBETO: Inkestaren arabera, EAEko biztanleen hirutik bi oso kezkatuta daude krisiagatik.

• Uholdeak izandako Erriberako herrietan, herritarrak etxeak garbitzen hasi dira.

NORMALAGOA: Jendea etxeak garbitzen hasi da.