Kategoria: Ane Garcia

Ane Garcia Lopez

[Game of Thrones ikusteko asmorik baduzu, oso berandu zabiltza, baina, tira, jakin ezazu spoilerrez beteta dagoela artikulu hau.]

Izenburua ikusi eta berehala zertaz hitz egingo dudan identifikatu ez duzuenontzat sarreratxoa: Game of Thrones telesail entzutetsuko pertsonaia bat da Hodor, Stark familiaren eta batez ere Bran elbarriaren laguntzaile fidela. Gizon handi eta maitagarria da, baina ez oso adimentsua. Telesailaren lehenengo 6 denboraldietan, pertsonaiak gauza bakarra esaten du besteekin komunikatzeko, eta hortik datorkio izena: “Hodor”. Seigarren denboraldira arte, ikus-entzule eta itzultzaile inuzenteok pentsatu genuen izen bat besterik ez zela hura. Orduan heldu zen, ordea, munduko ikus-entzunezko hainbat eta hainbat itzultzaile traumak jota utzi zituen kapitulu madarikatua.

Hainbat eta hainbat arrazoi tarteko, Bran salbatzeko ate bati eutsi behar dio Hodorrek. Branek gogamenarekin denboran atzera egiteko gaitasuna du, eta momentu horretan, Hodorrek ate horri eutsi behar dion unean, denboran atzera egin eta Hodor gaztearen baitan sartzen da (bai, oso konplikatua da dena) eta zera agintzen dio: “hold the door”. Iraganeko Hodor gazteak atake antzeko bat edukitzen du, esaldi hori etengabe errepikatzen duen artean (“hold the door, hold the door…”), eta atakea lasaitu ahala, esaldi hori itxuraldatu egiten du “hold door, hol door, hodor” bihurtu arte.

Hori bai atakea, itzultzaileei eman ziena. Izan ere, itzultzaileek ezin zituzten aurreko 6 denboraldiak aldatu, beraz bi erronka zituzten: fonetikoki “Hodor” izena emaitzatzat izan zezakeen esaldi bat aurkitzea + egoera horretan Hodorrek egin behar zuen hori, bere bizitzari esanahia eman zion egitekoa (ate horri eustea, hildakoek Bran akaba ez zezaten) adieraztea.

Hona hemen hainbat hizkuntzatan aurkitu zuten konponbidea (eskerrik asko, Internet). Bideoan ikus dezakezue hainbat hizkuntzatan: https://www.youtube.com/watch?v=bvs_-I8lrgU&t=145s

• Frantsesez: “Qu’ils n’aillent pas au-dehors! Pas au-dehors” (Ez utzi kanpora joaten… Kanpora ez!)
• Italieraz: “Blocca la porta, trova un modo” (Itxi atea, aurkitu ezazu modua)
• Gaztelaniaz: “aguanta el portón” (eutsi ateari)
• Portugesez: “Segure a porta” (eutsi ateari)
• Errumanieraz: “ține ușa!” (eutsi ateari)
• Japonieraz: “Boku da” (Ateari eutsiko diot)
• Alemanieraz: “Halt das Tor!” (eutsi ateari)
• Nederlanderaz: “Houd de deur!” (eutsi ateari)
• Danieraz: “Hold døren!” (eutsi ateari)
• Turkieraz: “Orada dur!” (gelditu hor)

Lehen begiratuan ikus daitekeenez, ingelesaren ahaide diren hizkuntzek (nederlandera, daniera, alemana) erraztasuna izan zuten bai fonetika eta bai esanahia gordetzeko. Beste hizkuntza-familia batzuetakoek, ordea, lanak izan zituzten katramila horretatik erdi-bizirik ateratzeko, eta ahal zutena egin zuten.

Bi joera bereiz ditzakegu: alde batetik, frantsesak eta italierak bakean utzi zuten atea, eta fonetikaren alde egin zuten. Tentsiozko testuinguru horretan esandako beste esaldi zatiei heldu zieten eta horiexek jarri zituzten Hodor gaixoaren ahotan, bere izena sortzeko. Bestalde, portugesa, gaztelania eta errumaniera atearekin tematu ziren eta fonetikoki askoz ere traketsagoak diren esaldi eta trantsizioak esanarazi zizkioten Hodorri. Aztertzeke daukat ea tradizio eta joera kultural konkretuen barruan gertatu ote ziren itzulpen horiek edo ez. Hodorren gaiak sona izan zuen kapitulu hori plazaratu zenean, eta hainbat memeren iturri ere izan ziren itzultzaileak horren harira. Nik pena itzela dut, euskara ez dagoelako Hodor nola edo hala itzuli behar izan zuten hizkuntzen zerrenda horretan, pantailak euskaraz edukitzea zailagoa delako, Hodor euskaratzea baino; izan ere, hamaika aukera ditugu gurean: “heldu gogor”, “geldi hor”, “eutsi gogor”…

Ane Garcia Lopez

Ofizio bakoitzak bere ajeak ditu, hori badakit. Eta ajeen zozketa horretan, ez dut uste aukerarik okerrena egokitu zaigunik. Beste batzuek gizartearen alderik zail eta mingarrienei aurre egiten dieten artean, guri erretxinak izatea egokitu zaigu, norbaitek zerbait oker esan edo idatzi duela ikusi eta isilik geratu behar izatea, mari-jakintsutzat har ez gaitzaten. Onar dezagun: hizkuntzaren langileok jasangaitzak izan gaitezke.

Nork eztabaidatzen du kafe baten bueltan hitz bat edo beste ote den egokiagoa? Nori okurritzen zaio marratxoaren bueltan ikastaro edo hitzaldiak antolatzea? Ze pertsona klase damutzen da bezperan entregatutako enkarguan koma ordez puntu koma jarri ez izanaz? Erantzun posible bakarra dago: itzultzaileok. Eta, ausartuko naiz esaten, bereziki, euskarazko itzultzaileok.

Betaurreko moreena bezalakoa da hau, baina betaurreko gramatikal eta ortotipografikoak dira gureak. Nik X-Men taldeko Zikloperen antzekoak irudikatzen ditut nireak; izan ere, espazio publikoan nagoenean batik bat, eta hizkuntza publikoa modu desegokian erabilita ikusten dudanean, zeharkatu egiten dut edozein iragarki-panel nire laser hilgarriarekin. Ezin dut ekidin, benetan saiatu arren: behar ez den tokian ikusten dudanean koma bat 2×3 metroko tamainako kartelean, Bap-en kantuaren letra errepikatzen diot nire buruari behin eta berriro, “Ez dut ezer esan nahi / Ez dut nahi esan ezer”, baina “ezin isilik egon / isilik egon ezin / ezin!”. Eta berehala hasten natzaio albokoari marmarka, edonor dela ere. Horrela ezin da bizi, lagunok, horrela ezin da.

Zaila da azaltzen zergatik den garrantzitsua (batez ere) espazio publikoan koma bakoitza bere lekuan egotea eta hitz bakoitza arretaz zaintzea. Zaila da gure grina eta haserre erretxina modu egokian azaleratzea. Ez da harrokeria: hizkuntzak pentsamendua egituratzen duen heinean, garrantzitsua da hizkuntza zaindu bat edukitzea espazio publikoan, zuhaitzak eta berdeguneak bezalaxe.

Arlo publikoko testuak itzultzerakoan, jatorrizko testu asko ere ez daude zainduta, ez daude ongi egituratuta: gramatikaz eta ortotipografiaz harago, ez daude egon litezkeen bezain ongi idatzita. Hizkera nahaspilatsua darabilte, esaldiek amaigabeak dirudite eta ez dute zentzu handirik. Ondorioz, sarritan sentitzen naiz hizkuntzaren zaindari, eta beste hainbestetan sentitzen dut lan hori ez dagokidala niri soilik.

Hizkuntza publiko duina merezi dugu, akats gramatikal eta ortotipografikorik gabea. Euskara duintasunez tratatzen duten publizitate-kanpainak merezi ditugu, euskaraz grazia daukaten esloganak, administrazio-testu egituratuak. Atzetik komarik ez duten subjektuak merezi ditugu, ergatibo zuzenak merezi ditugu, jatorrizko testu duinak merezi ditugu. Nik hizkuntza salbatzeari utzi nahi diot, Zikloperen betaurrekoak kendu eta hiritar soil izan nahi dut: koma guztiak bere lekuan daudela sentitu.