Leire Azkargorta Mintegi
Efemeride asko biltzen dituen eguna da azaroaren 20a eta, horien artean, konferentzia-interpreteen nazioarteko eguna ere badugu. Hain zuzen ere, atzo bete ziren 80 urte Nurenbergeko epaiketa ezagunetan konferentzia-interpreteen lanbidea jaio zenetik, eta eragile askok izan dute urteurrena gogoan. EIZIEk ere honela ospatu zuen atzokoan.
Dena den, gauza jakina da laurogei urte baino askoz ere gehiago dituela interpreteen lanbideak, eta ziurrenik itzulpengintzak baino historia luzeagoa duela, suposatzen baita testuak idatzi aurretik egiten zela.
Hala ere, Interpreting Studies edo Interpretazio-ikasketak deritzon diziplina akademikoak ibilbide labur samarra du, Translation Studies edo Itzulpen-ikasketak deritzonak baino laburragoa behinik behin (Gile 2004[1]). Daniel Gile interprete eta ikertzaileak azaltzen duenez, Itzulpen-ikasketak eta Interpretazio-ikasketak ahizpak balira, argi eta garbi Itzulpen-ikasketen diziplina izango litzateke ahizpa zaharrena, ikerketa-ibilbide luzeagoa egina baitu eta askoz ere arreta handiagoa jasotzen baitu ahizpa gazteenaren aldetik, alderantziz baino (Gile 2011 in Defrancq et al. 2020[2]).
Esan genezake Euskal Herrian ere joera horri jarraitzen diogula. Adibidez, EHUko Itzulpengintza eta Interpretazio ikasketetan, interpretazioarekin lotutako ia ikasgai guztiak (Interpretazioaren Teoria eta Modalitateak izan ezik) hautazkoak dira; itzulpen-praktika gehienak, aldiz, nahitaezkoak dira.
Gure diziplinan euskaraz defendatutako doktore-tesiak ere joera horren adierazgarri dira: oker ez banago, itzulpengintzari buruzko tesiak 2000. urteaz geroztik idatzi diren arren, interpretazioari buruzko tesi bakarra dugu euskaraz gaur-gaurkoz, Claudia Torralbak 2024an defendatua.
Hartara, lan handia dago oraindik egiteko. Zorionez, EIZIEk, Senez aldizkariak eta blog honek berak gaiaren inguruko hausnarketa bultzatu dute urte luzez eta, beraz, euskal interpretazioa ikertu nahi duenak badauka non arakatu.
Nire aldetik, euskal interpretazioaren inguruko ikerketa akademikoa abiatu nuen 2024an eta, horren harira, arlo honetan orain arte egin dena eta egin ez dena aztertzen hasi naiz. Ibilbide laburra egin dut oraingoz, eta horregatik erabaki nuen 2025eko irailean Eslovakiako Banská Bystrica hirian antolatu zuten Translators, Interpreters, and Society konferentzian parte hartzea, ideiak hartzeko asmoz. Eta benetan esperientzia interesgarria izan zen.
Han bildutako zenbait kontu ekarri nahi nizkizueke hona:
Askotariko gaiak izan zituzten mintzagai konferentzian. Ikusi nuenez (eta espero bezala), adimen artifizialak ardura eta interes handia sortu du herrialde askotako itzultzaile eta ikerlarien artean, haien hizkuntza edozein delarik ere. Eta bestelako gai asko ere landu zituzten, besteak beste, aldizkarien itzulpena, itzultzaileen ahotsa literatura itzultzean, itzulpengintzaren garrantzi soziala, ikusezintasuna, itzultzaile eta interpreteen formakuntza eta abar.
Interpretazioaren inguruko hainbat aurkezpen ere izan ziren. Esate baterako, Poloniako doktoregai bat zera ikertzen ari da, 2022ko otsaila eta martxoan ukrainarrak Poloniara ihes egiten hasi zirenean, nolako rola izan zuten interprete ez-profesionalek Krakoviako tren-geltokian. Herbehereetako ikertzaile bat, aldiz, interpretazioan genero-markak kontuan hartzeaz aritu zen, eta genero gramatikala ez duen hizkuntza batetik baduen beste hizkuntza batera interpretatzeak ekartzen dituen arazoez. Finlandiako ikerlari batek azaldu zuenez, gizarte-zerbitzuetan aritzen diren interpreteek eragin zuzena dute zerbitzu horiek erabiltzen dituzten pertsonen muga eta aukeretan.
Lekuko ikerlariek ere hartu zuten hitza, adibidez, Eslovakiako zeinu-hizkuntza (SPJ) eta eslovakieraren arteko interpretazioaz hitz egiteko; bide batez, hitzaldia pertsona gor batek eman zuen, eta bizitzan lehen aldiz zeinu-hizkuntza batetik ahozko hizkuntza batera egindako interpretazioaren hartzailea izan nintzen, gainera errelearekin, gero eslovakieratik ingelesera egindakoa jaso bainuen. Hori ere oso esperientzia berezia izan zen.
Han ikusi eta ikasitakoak Euskal Herrira ekartzeak hainbat ikerketa-bide ireki ditzake: Nolako rola dute interprete ez-profesionalek gurean? Zein arazo ekartzen ditu euskaraz genero gramatikalik ez markatzeak gaztelaniara interpretatzean, eta zein aterabide egon daitezke? Zein leku du euskarak gure gizarte-zerbitzuetan interpreteak aritzen direnean? Interprete horiek euskararekin aritzen dira inoiz? Gaztelaniazko zeinu-hizkuntza (LSE) edota frantsesezko zeinu-hizkuntza (LSF) eta euskararen artean interpretazioa egiten da? Zein egoeratan?
Eta nolabait garrantzi zentrala izan dezakeen beste galdera bat: zein harreman dago euskal interpreteen lanaren eta euskararen egoeraren artean?
Izan ere, euskara hizkuntza gutxitua izateak halabeharrez zeharkatzen du euskal interpreteen lana eta, beraz, euskal interpretazioa ikertzean garrantzitsua da euskararen egoera soziolinguistikoa ere aintzat hartzea.
Banská Bystrican, ikerlari eslovakiar batek ideia interesgarri bat ekarri zuen ahotara: txekiera eta eslovakiera, estatu-hizkuntzak izan arren, ez dira hizkuntza handiak, eta interpreteek zeresan handia izan dezakete hizkuntza horiek hainbat eremutan erabiltzen direla bermatzean.
Bistan denez, euskal interpretazioak bide luzea du oraindik akademian egiteko, baina, zorionez, badu iturri askotatik edateko aukera.
[1]Gile, D. (2004). “Translation Research versus Interpreting Research: Kinship, Differences and Prospects for Partnership”. In C. Schäffner, Translation Research and Interpreting Research: Traditions, Gaps and Synergies (1st ed). Multilingual Matters.
[2]Defrancq, B., Daems, J. eta Vandevoorde, L. (2020). Reuniting the sister disciplines of translation and interpreting studies. In L. Vandevoorde, J. Daems, & B. Defrancq (Arg.), New Empirical Perspectives on Translation and Interpreting (1. arg., 1–10. or.). Routledge.
31 eskutik 