Eguna: 2025-03-05

Amaia Astobiza Uriarte

Sarrera

Lehengoan etxeko seinak eskutitz bat idatzi behar izan zuen historiako klaserako. Bigarren Mundu Gerra zen, Frantzian zegoen soldadu, eta osabari idazten ari zitzaion lubakietatik bere neba-arreba txikiez galdezka, gurasoek gerraren hasieran galdua baitzuten bizia. Testuingurua buruan zuen, pertsonaiak buruen zituen, eta paper gurata larutuan pausatu beharreko berbak ere buruan dantzan zituen; baina horixe, dantzan eta ez geldirik: harrapaezin. «Ama, “erruki egin” esan daiteke?». Erruki egin, erruki egin. «Ezezkoan nago, baina ez dakit ziur esaten. Begiratu Euskaltzaindiaren Hiztegian, eta hor topatuko duzu zer aditz lotzen diren errukirekin» («Eta esaldia osorik sartzen badut, ondo dagoen esango dit?»; ez, seme, hori ez). Azkenean, erruki egin ez, baizik eta erregu egin zen berak bilatzen zuena. Noizbait nonbait irakurriko zuen, eta buruaren bazterren batean gorde, eta tira hemendik eta tira handik, lortu zuen ezkutalekutik argitara ateratzea, beste hitz eta esamolde eder askorekin batera soldaduaren luman jartzea eta esatea erregu egin behar izan zuela han lubakian papera eta arkatza lortzeko etxera eskutitz bat bidali ahal izateko.

Korapiloa (I): zeren

Garai honetan, zeinetan ari baikaren adimen artifizialarekin gora eta behera eta itzultzaile automatikoak ezker-eskuin, gure lehensemeak erabaki du filologia klasikoa ikasi nahi duela. Ez omen zuen gramatika maite, zeren horiek amaren laneko kontuak baitira, eta ez omen zuen itzultzea gustuko, zeren horiek, berriro ere, amaren ordu txikietako lanak baitira; baina, hara non, berak Antzinaroa du maite beste ezeren gainetik, eta, jakina, garai hartan murgildu ahal izateko, ia ezinbestekoa da orduko hizkuntzak ikastea. Halandaze ba, hortxe dabil orain Batxi2-n, latinetik eta grezieratik euskarara itzultzen eta irailean Madrilerantz jotzeko maleta prestatzen (zeren «ama, Gasteizen ez dago klasiko purua eta historiaren beste garai batzuk ere eman behar dira eta nik horiek ez ditut gustuko eta ez da hori nik egin nahi dudana»). Eta ni ere hementxe nabil ingurukoek irri-erdiz botatako galderari erdi irriz erantzunez, alegia, haiek «Eta gero zer, irakasle?» galdetu eta nik «Bai, irakasle edo abade» erantzun, «zeren apenas dagoen bokaziozko abaderik eta meza latinez ere eman ahal izango du», eta erantsi: «Edo soldadore, zeren burua gustuko bazkaz elikatu ondoren beharbada bestelako lan-ibilbidea abiatu nahi izango baitu».

Azken hori semearen erabakia babestearren esaten dut, jakina, zeren aitortu behar dut kontu honetan amaren harrotasunetik bezainbat dudala amaren kezkatik, eta bai, nik ere pentsatzen dudala «eta gero zer», zeren latinezko eta grezierazko testu guztiak jada itzulita baitaude eta ikerketak ez baitu inoiz dirurik ematen, zeren hezkuntza-sisteman eta gizartean oro har humanitateek hutsaren hurrengo balioa baitute eta zeren gauzak asko ―askoegi― aldatu ezean ikasgelak laster Oteitzarena egiten hasiko baitira. Baina, aizu, gorputzak eta identitateak bezain likido eta bizitzak bezain zaurgarri bihurtu den/dugun/diguten gizarte ……………. (jarri nahi duzuna) honetan, zergatik ez dute gazteek sudur puntan jartzen zaiena ikasiko, ze, total, filologo zein soldadore zein matematikari, berdin-berdin izango dute bizitza prekario samarra eta (ezinbestean) borrokaz betea (bai, matematikariei ere amaituko zaie mauka, adimen artifiziala umotu eta etxetik joaten zaienean).

Korapiloa (II)

Baina ez nentorren hori esatera, edo ez hori bakarrik. Esan nahi nizuena da literaturak ekarri duela lehensemea erabaki irmo eta itzulbiderik gabeko honetara; zehatzago, euskarazko literaturak; eta are zehatzago, euskarara itzulitako literaturak (tira, eta Pirritx eta Porrotxen Irrien lagunak aldizkariak, horrek ere bai). Ume-umetako ipuin koloretsu eta jostagarriei fantasiazko liburuek jarraitu zieten, eta haiei mitologiari buruzkoek, eta haiei historiaren gainekoek eta bestelako irakurgaiek. Ez ditu denak euskaraz irakurri, noski, beste hizkuntza batzuk ere baditugulako eskura eta ―enegarrenez diot― gazteek benetan gustuko eta gertuko eta beren dituzten euskarazko liburuen hutsunea ere oso oteitzarra delako. Baina euskaraz irakurritakoek ekarri dute beste hizkuntzetakoetara, eta, nerabezaroan batzuetan gezurra badirudi ere ―ai nire juaneteak―, euskara eder eta galantezkoa da bere ezagutzaren lehen geruza sendo eta ondo trinkotua.

Amaiera

Nolanahi ere den, ez naiz etorri kexatzera, ezpada literatura-itzultzaileen lana aitortzera. Semeek zuek euskarara itzulitako hitzekin (ere) ikasi dute berbetan, irakurtzen, jolasten, artegatzen, beldurtzen, irrikatzen, idazten, lasaitzen, maitatzen eta barre, salto, negar egiten. Bereziki aipatu nahi dut Suzanne Collins idazle estatubatuarraren Gose jokoak trilogia, Koro Navarrok gozoki itzulia, duela laur urte mugarri bat ezarri zuelako gurean (hori hurrengo baterako). Baina beste liburu asko eta askok ere liluratu gaituzte eta beste hainbat itzultzaile ere izan zaituztegu ondoan. Zuei guztioi, eskerrik asko.