Lamia Filali-Mouncef Lazkano
Bihotzez poztu nintzen Literatura Unibertsala bildumari esker Fatema Mernissik euskaraz ahotsa izango duela jakin nuenean.
Mernissi etxean topatu nuen gaztetxoa nintzenean, egongelako mahai gainean, liburu baten azalean: Sueños en el umbral. Memorias de una niña del harén (ingelesezko jatorrizkoan Dreams of Trespass. Tales of a Harem Girlhood). Hori da LU bildumarako hautatu den Mernissiren lana, eta nik gogo biziz irakurri nuela oroitzen dut. Handik denbora batera, etxeko haren liburuak goitik behera irenstearekin konforme ez, eta beste batzuen bila aritu nintzen. Orduan irakurri nuen Scheherezade goes West (2001), gaztelaniazko itzulpenean (El harén en Occidente).
Liburuaren abiapuntua Europan Dreams of Trespass atera zueneko promozio-bira da. Mernissik elkarrizketa horietan zelan sentitu zen kontatu zuen, zelan (gizonezko) elkarrizketatzaileen aurpegietan irribarre edo begirada bitxiak −lizunak− agertzen ziren. Galdera-sortei deserosotasunez erantzuten bukatzen omen zuen. Deserosotasuna, Europako iruditerian harem hitzak duen esanahiagatik: emakumeak biluzik gela batean, gizon bati plazera emateko prest, hainbat eta hainbat margolan erromantikotan irudikatu zen bezala.
Fatemarentzat, berriz, familia antolatzeko modu bat zen harema, familia-kide ugariko etxe handi bat, zeinetatik emakumeak nekez ateratzen baitziren. Bestelako konnotazioak hitzari Mediterraneoa zeharkatzean erantsi zitzaizkiola dirudi, Xerezade mututu eta desitxuratu zuen bidaia hartan bezala; egun ere hainbat eta hainbat lagun mututu eta desitxuratzen dituen itsaso hura zeharkatzean. Aurreko postean Irati Bakaikoa Garcíak esan zuen bezala, «hitzak ez dira bakarrik hitzak, errealitateak baizik». Izan ere, autoreak kontatu zuenez, Xerezadek zenbait muga gurutzatu ahala ahotsa galdu zuen pixkanaka. Ahozko tradiziotik idatzizkora igarotzean lehenik, eta Ekialdea deitzen den horretatik Europako margolan eta kontakizunetara pasatzean, ondoren. Izenburuaren gaztelaniazko eta frantsesezko itzulpenetan ondo asko ikus daiteke: Mernissik Xerezaderi emandako zentraltasuna kendu eta harem exotikoari eman zitzaion.
Hortik aurrerakoa Europak mundu arabiar-musulmanarekiko duen orientalismo likatsua ikuspegi feminista batetik deseraikitzeko lan miresgarria da. Mernissi, izatez, unibertsitate mundukoa zen, baina ohikoa zitzaion beste estilo bat ere erabiltzea, familiako emakumeek transmititu zioten ahozko tradiziotik hurbilagoko bat, sinplea bezain eraginkorra. Modu bertsuan, iruditzen zait sufismoak Fez hirian duen substratua ikusgai uzten duen idazkera erabili zuela.
Pasadizoz beteriko saiakera arin bat da, beraz, ez lan akademiko puru bat Simone de Beauvoirren Le Deuxième Sexen gisan, edo Edward Saiden Orientalismen moduan. Baina autore haiek inauguraturiko bidean harritxo bat jarri zuela uste dut, eta saiakera horren bidez nahiz bere ibilbide osoan zehar ahalegina egin zuela egun naturalizatuta ditugun hainbat ideia historizatzeko, ikusteko nondik datozen eta zergatik ditugun.
The substance filma bolo-bolo dabilen honetan, aipagarria da Mernissik bertan salatzen den ideiaz egin zuela gogoeta, Mendebaldean ere harem groteskoak daudela esanez. Hori bai, bi hamarkada luze pasa dira –1940an jaio zen pertsona batek idatzia da liburua–, eta nire ustez akatsa litzateke egungo ikuspegitik epaitzea. Noski, kritikak ere ugari jaso ahal ditu bere posizioak; heteroarau naturalizatua dirudiena izan daiteke, agian, kritikagarriena.
Edozein kasutan, euskarazko LU bilduman Marokoko ahotsen aniztasuna eta ñabardurak islatzen saiatzen zen norbait egongo da, bertako sustrai erlijioso eta historiko-kulturalen ezagutza sakonetik hitz egiten zuen norbait. Pozik nago, bai. Ni neskatxa nintzenean erdaraz jaso nituen bere hausnarketak, eta laster euskaraz irakurri ahalko dugu Mernissiren ahotsa. Soilik espero dut irakurleak mesanotxean uztea iruditeria orientalista indartsu hori, eta Dreams of Trespass betaurreko gardenago batzuk jantzita irakurtzea. Adibidez, hemen aipatu dudan Xerezaderen bidaia Mendebaldera irakurrita, datorrenaren zain gauden bitartean. Iruzkinetan kontatu ahal didazue zer iruditu zaizuen!
Zorterik onena Mernissi itzuliko duen Edurne Lazkano Ibarbiari 😊.
31 eskutik 