Idoia Santamaría Urkaregi
Liburu txiki bezain interesgarri bat gomendatzera nator gaur hona:
Traducción: dieciocho conferencias nada magistrales y dos discursos de circunstancias.
Ez da berria, 2013koa baizik. Miguel Sáenz da egilea, gaztelaniazko itzultzaile handia (handia? erraldoia).
Itzulpen batekin ezin aurrera egin nenbilela, gogoratu dut ezen, duela urte asko Luxenburgon gaztelaniazko itzultzaile gisa ari nintzelarik, Miguel Sáenz etorri zitzaigula behin hitzaldi bat ematera, eta, haren orduko irudia buruan, apalera jo dut aipaturiko liburuaren bila (gauza ederra da, alafede, prokrastinazioa). Lehenengo egiaztapena: liburua ez da batere zahartu; bizi-bizirik dago.
Izenburuak garbi dioen moduan, Sáenzek han-hemen emandako hitzaldiak eta diskurtsoak biltzen ditu, denak itzulpengintzaren ingurukoak, zein baino zein interesgarriagoa, eta horietako bat, gainera, “Autor y traductor” izenburukoa, Donostian emana, 1993an (liburuan jasotako lehenengo hitzaldia da). Itzuli diren hizkuntzaren literaturaren osagarri direla itzulpenak defendatzen du hor Sáenzek, eta, are, hizkuntzen literaturaren hastapenetan itzulpenak egon ohi direla askotan:
| Premisa hori onartuz gero, euskal literatura, adibidez, jatorriz euskaraz idatzitako lanek eta euskarara itzulitako lan guztiek osatuko lukete. |
Pellokeria dirudi, baina, tamalez, esan beharreko esaldia da oraindik ere.
Liburuko hurrengo hamazazpi hitzaldietan, itzulpengintzarekin eta literaturarekin lotutako hainbat kontu jorratzen ditu[1]:
- hitzak itzultzen ditugun edo hitz horiek diotena;
- egileen eta itzultzaileen arteko harremana;
- “klasikoen” itzulpena, literatura-itzulpena (“itzultzailea poetaren poeta da, nobelagilearen nobelagilea”);
- literatura-itzulpenaz bizi daitekeen ala ez (spoilerra: EZ);
- zertaz jabetu behar duen itzultzaile orok (“itzulpengintza hurbilketa-arte bat da infinitura arte hobetu daitekeena”);
- itzulpenen kritika eskasa edo kritika falta (Espainian eta herrialde gehienetan);
- itzultzaileen akatsak;
- zer esan nahi den hizkuntza “neutro” batera itzuli behar dela esatean;
- itzultzailearen eta musika-interpretatzailearen arteko paralelismoa (“testu baten aurrean esertzen naizenean —testua atril batean paratzen dut nik gehienetan—, musikari sentitzen naiz, beste batek ondutako musika deszifratzen, neureganatzen eta adierazten saiatzeko prest”);
- zer den literatura-itzulpena: kopia? jatorrizkoa? bertsioa? interpretazioa? berridazketa? faltsifikazioa? manipulazioa?;
- zer den literatura unibertsala, halakorik baldin bada;
- zenbaterainoko garrantzia duen arretaz irakurtzeak (“itzultzean nabarmendu beharrekoa ez da irakurketaren intentsitatea, arreta baizik; itzuli beharrak baldintzatutako irakurketa da itzultzailearena, baina horrek ez du eragozten irakurtzeko plazera; aitzitik, areagotu egiten du”);
- zer irakats daitekeen eta zer ez itzulpengintzako fakultateetan.
Liburuaren bukaera aldera, bi diskurtsoren testua dator: bata, Alemaniako Hizkuntza eta Poesia Akademian 2000. urtean emandakoa, eta bestea, 2002koa, Salamancako Unibertsitatean emandakoa, honoris causa doktore izendatu zutenean. Lehenengoan, itzulpengintzaren definizio eder bat ematen du:
| Norbaitek esana da itzultzea dela pertsona apartak diren lagunak izatea eta lagun horiek artean ezezagun zaizkigun beste lagun batzuei —irakurleei— aurkeztu nahi izatea. |
Edozein kikiltzeko modukoa da Miguel Sáenzek itzultzaile gisa egin duen ibilbidea. Ingelesetik eta, batik bat, alemanetik itzultzen du gaztelaniara, eta zerrenda luze bezain ikusgarria osatzen dute berak “interpretatutako” autoreek: Rushdie, Conrad, Faulkner, Goethe, Kafka, Bernhard, Grass, Schnitzler, Brecht, Sebald… Berak hainbeste maite dituen austriar autoreek bezala, Sáenzen itzulpenak irakurtzean badirudi bakoitzarentzako doinu egokia interpretatzen dakiela beti; maisuki menderatzen du esaldi eta paragrafo bakoitzaren erritmoa, belarriz itzultzen duela ematen du, partiturarik gabe ia, musikari handienek bezala.
Hemen aipatutako saiakeran jasotako artikuluetan ere nabarmena da musikari itzultzailearen (edo itzultzaile musikariaren) sena. Maisu handien patxadaz eta zehaztasunez mamurtzen du itzulpengintza, eta Sáenzen erudizioak eskutik darama irakurlea, batere ikaratu gabe.
BIBLIOGRAFIA
SÁENZ, M. (2013), Traducción: dieciocho conferencias nada magistrales y dos discursos de circunstancias, Ediciones Universidad de Salamanca, 2013.
[1] Komatxoen arteko aipu guztiak M. Sáenzen liburutik hartuak dira, eta nik itzuli ditut.
31 eskutik 