Hiru esaldi: euskararen barrenetik edo kanpotik?

Fernando Rey Escalera

Ezin ukatuzkoa da itzultzaileok deformazio profesionala dugula. Gehienetan, begiak eta belarriak erne ibiltzen gara, baita nahi ez dugunean ere, eta berehalaxe erreparatzen diegu euskaraz irakurtzen eta entzuten ditugun mila konturi. Eta zuzentzaile-senari esker, edo haren erruz, gure buru-prozesadoreak segituan esaten digu zerbaitek kirrinka egiten ote duen, modu egokiagorik izan ote litekeen zerbait adierazteko, kalko desegokirik ba ote dagoen itzuli den horretan, norberak nola egin izanen zuen… Tekleatze-akatsak berehala ikusten ditugu, edo gramatikalak ez diren gauzak, edo ohartzen gara nola zabaltzen ari diren gurean hain ohikoak diren moda ustez dotore batzuk.

Tentuz ibili behar izaten dugu zuzenketazaletasun/keria bizitzaren arlo guztietara ez eramateko, batez ere harreman pertsonaletara, lagunik gabe geldituko baikinateke bestela. Etxean eta lagun artean ere, geure burua bridatu behar izaten dugu deus ere ez esateko, nahiz eta aditu dugunak kirrinka egin.

Diglosiaren ajeak izaten dira maiz. Gaur egun euskaldun askok eta askok bigarren hizkuntza dute euskara, hau da, maila hobea dute gaztelaniaz edo frantsesez euskaraz baino, eta horrek, ezinbestean, gure euskara higatzen du.

Halako problematika sakon eta larriari ez diot nik konponbide errazik aurkituko, jakina.

Gaur, besterik gabe, azkenaldi honetan entzundako/irakurritako hiru esaldi aipatuko ditut, zer pentsatua eman baitidate.

Hirurak akastunak dira, nik uste, baina galdera bat piztu zait haien ondorioz.

Pankarta baten testua dira hiru horietako bi. Bestea, Nafarroako herri batean pertsona batek natural eta oharkabean esandako zerbait.

Pankarten testuak hauek ziren:

“Hiltzen jarraitzen gaituzte”

Errealitate ezin gordinagoaren adierazgarri: emakumeen kontrako indarkeria. Euskararen erabilerari erreparatuz gero ere aski tristea. Mezua erdaraz sortu, itzulpen kaskarra egin, eta aurrera. Bilatu dut sarean, eta horren antzeko bat aurkitu dut gaur: “Matxismoak hiltzen jarraitzen gaitu”. Hori bai, kartela euskara hutsean. Baina, jakina, dena gaztelaniaz pentsatua.

Tristea da, baina maiz oroitzen naiz behin pertsona batek esandakoaz: “Eskerrak badakidan erdaraz, bestela ez nuke zure euskara ulertuko”.

“Sasoiko langileen lan osasuna bermatu”

Kasu honen atzean ere egoera latz bat. Emakume bat hila lan istripu batean.

Honetan bestelakoa da problema. Gramatikala da, baina egokia? “Sasoikako langilea” da temporero/temporera, eta sasoiko langilea adituta irribarrea piztuko litzaiguke egoera hain gogorra ez balitz. Eta beste zenbait kontu ere aipatu litezke: dena da “bermatu” orain, ongi dago, baina… Susmoa dut berriz ere itzulpen problema dagoela atzean.

Horregatik datorkit galdera. Nola eta nondik egiten ditugu itzulpenak, euskararen barrenetik edo kanpotik?

Tira, bai, egin dugu itzulpena, baina orain, istant batez, gaztelaniazko testua ahaztuta, izan gaitezen irakurle. Euskara da? Euskaraz horrela esanen genuke?

Bi esaldi horien ifrentzuan dago aipatu nahi dudan hirugarren esaldia. Sakanako herritar batek esan zuen, honelako solasaldi batean:

―Zerbait esan beharko zenieke anai-arrebei?
―Bai, bai, baina ez dakiet zer esan.

“Ez dakiet zer esan”. Bai, esaldi hau ez da ortodoxoa, ez da existitzen halako adizkirik, baina honek bai, irribarrea piztu dit. Akastuna da, baina euskararen barrenetik sortua.