Yogaz euskaraz

Estitxu Irisarri Egia

Urteetan zehar Yoda yoga baino lotuago ikusi izan dut euskarari. Euskara eta yoga nola uztartu pentsatzen ari nintzela, irakurritako testuek eman didate erantzuna. Badago euskara eta yoga uztartzen dituen alderdi bat behintzat: data eta modu zehatzik ezin da finkatu ez batean ez bestean.

Jakina da yogak gorabeherak izan dituela K.o. II. mendean arabiarrei, greziarrei eta persiarrei esker Indiatik kanpora hedatuz geroztik, hainbat arbuio jasan behar izan dituzte praktikatzaileek urteetan zehar. Horrek historian zehar egondako sorginen, euskaldunen eta bestelakoen ehizak ekarri dizkit gogora. Beti egon dira sorginak eta inkisitzaileak, alde eta garai guztietan.

Hala ere, badirudi filosofiaren ezaugarri den diziplinarekin eta jardunarekin bere lekua egin duela mundu osoan zehar eta baita Euskal Herrian ere. Esango nuke gero eta gehiago garela filosofia horrenganako jakin-mina erakusten dugunak eta yogaren praktikek dakarzkiguten onurez kontzientzia hartzen goazenak.

Euskal literatura idatzian noiz agertu ziren yogaren lehenengo aipamenak? Orotariko Euskal Hiztegiaren arabera, Lafittek egin zuen lehena 1973an Cuadernos de Etnologia y Etnografia de Navarran (joga zerabilen) eta Mirandek bigarrena 1976an, Miranderen idazlan hautatuak lanean (yoga formaren alde egin zuen):

Noiz eta nola sortu zen jakin ez arren, egun bizirik dirauen bizi-filosofiaren oinarriak Patanjalik finkatu zituen, ez omen zuen ezer asmatu edo sortu, yogari buruzko aforismo laburrak idatzi zituen K.o. III. mendean (data horrekin ere ez dira erabat ados jartzen adituak).

Patanjaliren Yoga Sutrak liburuaren gaztelaniazko bertsio bat ari naiz irakurtzen eta euskarazko bertsiorik dagoen jakin nahi izan dut, eta bai, badago, baina deskatalogatua: Patanjaliren Yoga Sutrak. Sarearen arabera, 2011n argitaratu zen Eusko Jaurlaritzaren, Deustuko Unibertsitatearen eta Ibaizabalen eskutik. Euskarazko bertsio eskuragarririk ezean, Manuel Paz Macazagaren Yoga Sutras de Patanjali liburuko lehenengo kapituluko lehenengo sutraren ingurukoak euskaratzeko ausardia hementxe, inork beharko balitu (ortotipografia moldaketak egin dizkiot):

1. SUTRA: Om, hemendik aurrera irakatsiko da yoga zer den. Om hitza, aum idatzita, Kreazioaren unean bertan, ezer ere ez zegoenean, sortu zen lehenengo bibrazioa da. Erabateko hustasun hartan sortu zen aum hitza eta iluntasuna argiz bete zen; munduak, izarrak, zeruko globoak sortu ziren eta bizitza sortu zen. Lehenengo bibrazioa da, hortik sortzen dira beste guztiak. Bera da hitz sortzaile gorena. Aum hitzetik sortu zen egipziarren amon, semiten amen eta arabiarren eta juduen shalom. Hitza sortu aurretik hustasuna zegoen, ezereza. Hau da, formak sortzeari, dena esaten diogu, ez da formaz beteriko hustasuna besterik. Formarik gabeko espazio infinitu hartan, bata zegoen, aum hitza ahoskatzen duena, adierazpenari bide ematen diona, bereizi gabeko bata. Bata hiru egiten denean, A, espiritua; U, materia eta M, energia sortzen dira eta Kreazioa gauzatzen dute. Sortutako guztia bibrazio hori da, ez gehiago ez gutxiago; dena da bibrazioa. Horregatik da hirua Kreazio perfektuari (ezagutza, desira eta ekintza) dagokion zenbakia. Izaki guztietan adierazten dira espiritua, materia eta energia. Horietako elementuren bat falta izanez gero, galarazi egiten ditu edonolako adierazpenak. Hauxe da yogaren lana: norbere burua ezagutzea. Horretarako, guregan ezagutu behar ditugu hiru aspektu horiek: espiritua, materia eta energia. Materia begi-bistakoa eta nabaria da, energia materia aktibatzen duena da eta espiritua yogaren lanaren bidez aurkitu eta ezagutu beharrekoa. Horretarako, gure burua behatu, begiratu, ikusi eta ezagutu behar dugu eta gure burua ezagututakoan, benetan garen hori gauzatu eta horretan bilakatu behar dugu. Praktikak harmonizatzeko egiten dira, orekatzeko, gure kontzientzia esnatzeko eta osatzen gaituzten aspektu desberdinak hauteman eta ezagutu ahal izateko. Hori da yoga. Yoga benetan garen horren kontzientzia hartzea, hautematea, ezagutzea da. Gutariko bakoitza om da. Dena da bibrazioa. Om silaba ahoskatzen dugunean, bibrazio hori garen guztian, aspektu guztietan, hedarazten dugu, a-k, u-k eta m-k bibra dezaten, esna daitezen eta aktiba daitezen, gutariko bakoitza ez baita om besterik, adierazitako hitza. Baina ez gutariko bakoitza bakarrik, baita planeta, izar, astro bakoitza ere, multzo guztia, dena da om, dena da espiritua, materia eta energia. Neofitoek Delfoseko orakuluari jakituria lortzeko zer egin behar zuten galdetzen ziotenean, hauxe erantzuten zien: “Zure burua ezagutu”. Izan ere, zure barruan dagoena kanpoan dago eta zuregan ez dagoena ez dago inon. Ezagutu zure burua eta unibertsoa ezagutuko duzu, unibertsoa eta zu bat zaretelako: aum.

Pernandoren egiak beharbada, baina hori pentsatu, idatzi eta hedatu zutenek ere lan ederra egin zuten euskararekin egin zuten bezala, nahiz eta astoaren ahorako eztia ez den, baina bai belarra.