Angel Erro
Lagun artista batek azkenaldian zoratuta omen daukan poeta albaniar edo montenegroar bat gomendatu dit, bulgariarra beharbada. Nik berehala ondorioztatu dut haren obra leitzeko gomendatzen ari zitzaidala, zehazkiago berak irakurriko zion poema liburu zehatza. Ohar mentala hartu nuen, gauzak gogoratzeko eta berandu gabe ahanzteko bide ekologikoena baita. Bere unean egiaztatu nuenez, poeta atzerritar horrek ez du libururik euskaraz, eta gaztelaniaz bakarra dauka. Beraz, nire laguna itzulpen bat aholkatzen ari zitzaidan berez.
Ez ohi dugu kontuan hartzen: egileen izena metodo sailkatzaile hutsa da, haren obra osatzen duten liburu guztiak azpian erraz hartzeko erabiltzen duguna; liburu horien itzulpen guztiak ere barnean hartzen dituela ahantzi ohi dugu.
*
W. H. Audenek ingelesezko poetak (hots, ingelesezko poeten obra; hots, ingelesezko poeten obra osatzen duten liburuak) baino irakurtzen ez zituela –hots, itzulitakorik ez– sinetsita nengoen, baina gaizki gogoratuko nuen, ez baitut aipu zehatza inon aurkitu. Edonola, horrelakorik nekez esan ahal izanen luke euskal poeta batek, oso unibertso poetiko estua duelako salaketa bereganatu nahiko ez balu behintzat.
Audenek idatzitakoen artean aurkitu dudan gertukoena Kavafisen poemen (ingelesezko) itzulpen baterako idatzitako testuan dago, poeta alexandriarrak berarengan izandako eragina hizpide:
| Greziera modernoaren oinarrizko ezagutzarik ere ez dudanez gero, Kavafisen lana ingelesezko eta frantsesezko itzulpenen bidez baino ez dut jaso ahal izan. Horrek harritu eta neurri batean txunditu egiten nau. Poesia idazten duten guztiek bezala, beti pentsatu izan dut prosaren eta poesiaren arteko funtsezko aldea dela prosa itzuli ahal dela, eta poesia, berriz, ez. Baina norbaitek itzulpenetan baino irakurri ez duen poeta baten eragina jaso ahal badu, sinesmen hori berraztertu beharra dago. |
Aurrerago, ematen du itzulgarritasuna poesia mota jakin batera mugatzen duela: “Nekez itzuli ahal izanen da poeta guztiz liriko bat, solasean gabe kantuan aritzen den bat”. Kavafis itzulpenean eragozpenik gabe irakurri ahal izatea, beti zerbait galduko dugula onartuta ere (“hiztegian zein sintaxian egiten duen greziera garbizale eta demotikoaren arteko nahastura”), poesia molde gehienbat narratiboaren ondorioa litzateke nolabait.
Seguruenik hitz hauetatik ondorioztatuko nuen, nire gogoan hitz biribilagoekin gogoratzen banuen ere, Audenek jatorriz ingelesez sortzen duten egileen poesia baino ez zuela irakurtzen. Agian hizkuntza hegemoniko batean aritzen den batek esan ahal lukeen adierazpentzat nituelako funtsean.
Zorionez besteok ezin dugu holakorik esan.
*
Zorionez? Ezin dugu?
Orain gutxi Susa argitaletxeko Munduko Poesia Kaierak bildumaren 50. zenbakia ospatzeko, hildako poeten lana baino ez euskaratzeko irizpideari aurka egin eta oraindik hil gabeko poeten antologia txiki bat atera da, zeinean 39 itzultzailek parte hartu duten (dugun), bakoitzak bere gustuko poeta (baten poema) bat hautatu eta euskaraz emanda. Alea jaso dudanean arreta deitu dit gaztelaniaz jarduten duten poetek bertan duten presentzia altuak. Nik neuk kopuru hori handiagotzen dut itzultzeko aukeratu dudan poetarekin. Beraz, ez nuke nahi hau inolako gaitzespentzat ulertaraztea nahi. Barruan darabilzkigun mekanismoen nolakoa ulertzeko saiakera hutsa da. Eta gutaz zerbait esaten du, ez derrigorrez txarra.
MPKrena bezalako eskaintza datorrenean, gustuko poema jakin bat eskaintzearekin batera, egile bat(ekiko dugun lotura edo eragina) aldarrikatzeko aukera moduan ere hartu ohi dugu, ahal bada ze irakurle fin garen jendaurrean erakusteko aukera emanen diguna. Beste norbaiten lan labur bat euskaraz emateko aukerarekin batera geure burua saldu ahal badugu, hainbat hobe. Gauza bera egiten dute, ez pentsa, beste norbaiten lanaren hitzaurrea idazteko eskatzen dioten idazleek ere.
Beste garai batean bataz besteko euskal egileak (bere erdara partikularretik) ahalik eta hizkuntza urrunagoan –albanieraz, montenegroeraz edo bulgarieraz, esaterako– idazten duen poeta bilatuko/aholkatuko lukeelako susmo agian oinarririk gabeak hartu nau. Susako Askoren artean bildumak erakusten du ez dela hala. Hautatutako poemen heren bat, hain zuzen, 39tik 13, itzultzaileek “berezkoa” duten erdaratik itzuli dute (dugu): 12 gaztelaniatik, 1 frantsesetik.
Agian beste paradigma batean gaude. Zorionez. Dagoeneko ez diogu geure erdarei ezikusia egiten, existitzen ez direlako fikzioarekin euskarari (edo geure buruari) mesede egiten diogulakoan. Audenez ere oroitu naiz, Audenen ustezko errezeloez. Ez poesia itzuli daitekeen (jakina baita baietz). Bizitza aldatu(ko) digun poeta atzerrieraz irakurtzerik ote dugun. Nire lagun artistak argi dauka baietz. Nik ere bai, suposatzen dut.
31 eskutik 