Maite Lopetegi, Bego Montorio, Arantzazu Royo eta Mila Garmendia
Maite Lopetegi: Aizue, neskak, heldu beharko diogu artikuluaren kontuari, gogoratzen? Nor da Nor datu-baseak 10 urte bete dituela eta…
Bego Montorio: Bai, hamar urte jada! Gardelen tangoak dio hogei urte ez direla ezer, baina, niri, azken hamar hauetako gauza mordoa datozkit burura. Oraintxe, egia esan, ez dakit nondik hasi.
Arantzazu Royo: Has gaitezen, bada, hasieratik. Lauso samar ditut orduko zenbait gauza, baina gogoan dut euskal itzulpenen liburutegi fisiko bat sortzeko aukera aztertu zuela EIZIEk. Laster baztertu zen ideia, elkartea guztiz gainditzen zuen proiektua zelako –Liburutegi Nazional baten zeregina, agian–, baina kezka hor zegoen. Eta 2008an, EIZIEn egindako gogoeta-prozesuaren barruan ere, Euskal Itzulpenen Baliabide Gune bat sortu beharra planteatu zen. Argi dago aspalditik zetorrela euskal itzulpenaren ondarea jendarteratzeko kezka.
B.M.: Hala da, bai, eta elkartea hasia zen, nolabait, ondare hori katalogatzen. Geroxeago, 2009an, “Euskal itzulpenen inbentarioa eta azterketa (1976-2008)” ondu zuen Manu Lopez Gasenik, eta, lan hori oinarri hartuta eta Armiarma taldearekin elkarlanean, helduen literatura euskaratua biltzen zuen “Literatur Itzulpenen Katalogoa” sareratu zuen EIZIEk urte horren amaieran.
Mila Garmendia: Horietatik guztietatik edan zuen NdNk, baina ikuspegi zabalago bat eman nahi izan genion: itzulpenei bezainbesteko garrantzia eman itzultzaileei, itzulpen izan zitekeen oro jaso… Gure lanbidea lehen planora ekartzea izan dugu beti helburu, itzultzaileak eta beren lana ikusaraztea; izan ere, maiz, ez dira agertu ere egiten ohiko katalogoetan.
M.L.: Hutsune hori betetze aldera, itzulpena eta itzultzaileak zutabe izango zituen datu-base bat behar genuen, sistematikoa eta fidagarria, etengabe eguneratua… Bagenekien ez zela erraza izango, baina gerora ohartu gara zer baratzetan ari ginen!
B.M.: A zelako baratzea, bai. Alor txiki bat zen hasieran, eta faltan sumatzen genituen beste mota batzuetako landareak gehitzen joan gara: literatura mota guztiak, euskaratik eta euskarara, liburuak, blogak, audioak eta, orain, baita azken urteotako testu ez-literarioak ere.
A.R.: Eta obrekin batera, kritikak, testua on-line… Itzultzaileei dagokienez, berriz, biografia laburrak, haiekin harremanetan jartzeko eta CVa kudeatzeko modua (EIZIEkideentzat)… Ia konturatu gabe, izugarri handitu zaigu, eta hala ere, alor berriak lantzeko gogoz segitzen dugu: ikus-entzunezko itzulpenak, itzulpengintzari buruzko lan teorikoak…
M.G.: Gainera, datu-basea garatu bitartean, metodologia eta lan egiteko modu bat ere sortuz joan gara: talde-lanean, elkarri entzunez eta elkarrengandik ikasiz, erabaki guztiak ondo hausnartuta eta adostuta hartuz, ikuspegi ez beti berdinak uztartuz. Bertatik bertara ikasi dugu lan eraginkorra egiteko ez dela zertan konpetitiboa izan, askoz hobeto lan egiten dela elkarrekin lehiakorrak izan gabe.
B.M.: Hori bai izan dela ezusteko ederra. Maila askotan izan zaigu aberasgarria prozesua, etengabeko ikasbide bat, kitzikagarria oso, eta horregatik jarraitzen dugu buru-belarri. Aspalditxotik, laurok osatzen dugu “Nor da Nor taldea”, datu-basearen eguneroko lanaz eta gidaritzaz arduratzen dena, baina pertsona eta talde askok lagundu dute, eskuzabaltasunez, modu batean edo bestean, egungo NdN honetara heltzen.
A.R.: Elkarlana bilatu dugu beti, ez baitu zentzurik han-hemenka lan berak errepikatzen ibiltzeak, are gutxiago baliabide urriak dituen komunitate bat izanik. Armiarmarekin, esaterako, hasieratik konpartitu ditugu biontzat baliagarriak diren datuak, eta bakoitzak bere ikuspegitik garatu ditu.
M.L.: Hori dena oso ondo dago, neskak, baina erabilerez ere hitz egin beharko dugu, horixe interesatuko baitzaie gehien irakurleei: Lan handia egin duzue, oso ondo, baina, guretzat zertan da baliagarria?
B.M.: Erabiltzaileei eurei galdetzea onena, ezta? Mila, zu ibili zara urteurrenaren aitzakiarekin han eta hemen galdezka, jendeak datu-basea zertarako erabiltzen duen jakin nahian, eta badirudi helburu batzuk behintzat lortu ditugula.
M.G.: Itzultzaileak bilatzeko erabiltzen dute askok: halako hizkuntza-konbinazioan nor aritzen den jakiteko, nork zer itzulpen argitaratu dituen ikusteko, zer generotakoak… Baita itzultzaile lagun eta ezagunei arrastoa jarraitzeko ere, Isabel Etxeberriak esan digunez. Ilusio handia egiten du kontu ez hain formaletarako ere balio duela ikusteak.
M.L.: Castillo Suarezek, esaterako, beste hizkuntzetara itzulitako euskal poesia zer argitaletxek kaleratu duten ikusteko erabili izan du, zer ate jo jakiteko. Izan ere, bilaketa-irizpide ugari konbinatu daitezke, eta norberaren beharretara mugatu emaitzak.
A.R.: Ikerketarako ere baliagarria dela esaten digute: tesietarako, gradu edo master amaierako lanetarako… Nor da Nor-en topatzen baitute, bateraturik, behar duten oinarrizko informazioa. Hori ere hasieratik izan du helburu NdNk, euskal itzulpenaren historia osatzeko oinarria eta bidea jartzea.
M.L.: Bai, Karlos de Olmok –datu-basearen sortze-prozesuan eta hastapenetan guztiz inplikaturik egon zen– oso argi zuen alde entziklopediko hori ere landu behar zuela NdNk, eta dena sarean egon behar zuela, guztion esku. Faseka goaz osatzen, baina abiapuntuko ideiak eta helburuak beti gidari, amestu dugun horretara apurka-apurka hurbilduz.
B.M.: Itzulpen- eta hizkuntza-estrategiak eta plangintzak zehazteko ere datu interesgarriak eskaintzen ditu NdNk; adibidez, administrazio-itzulpenaren garrantzia eta eragina aztertzeko ezinbestekoa da jakitea zer itzuli den, baita dibulgazio zientifikoan nahiz bestelako alorretan dauden hutsuneak antzemateko ere.
M.G.: Eta, begira nondik, irakurzaletasuna bultzatzeko ere balio omen du. Halaxe esan digute Ana Urrestarazuk eta Nagore Atelak: etxekoei literatura unibertsaleko liburuak proposatzeko, edo kanpoko lagunei euskal literatura beren hizkuntzetan oparitzeko…. Horretan, Fernando Reyk dioen bezala, lagungarria da liburuen datuekin batera haiei buruz argitaratu diren kritikak irakurri ahal izatea webgunetik atera gabe.
A.R.: Irakurzaletasunarekin jarraituz, Miriam Lukik kontatu digu irakurle taldeetako arduradunek datu-basean saltseatu ohi dutela urteko irakurketak aukeratzeko, edo gomendio bat egiten dizutenean euskaraz irakurri ahal izango duzun jakiteko. Pozgarria da ikustea gure kumetxoa jende askori zaiola baliagarria, ezta?
M.L.: Oso! Baina erronka ere badago horren atzean, datu-basea etengabe eguneraturik egotea eskatzen baitu. Hamar urteotan, aplikazioa doitzen eta lan-metodologia finkatzen joan gara, eta, horren ondorioz eta lankidetzari esker, eguneratze hori bermatu dezakegu, nahiz eta, iturri ugari erabili arren, beti eskapatuko zaigun zerbait. Esan gabe doa oso lagungarria zaigula itzultzaileen eta idazleen laguntza.
B.M.: Aplikazioaren doiketak aipatu dituzunez, gogoratu dut Gidor Bilbaok beste gauza batzuen artean dioela informazio ugari dagoela bilduta, itxura sinpleaz bada ere. Hori ere lorpen garrantzitsua iruditzen zait, eta, nori berea aitortuz, Josu Landa “gure” informatikaria aipatu behar dugu.
A.R.: Bai horixe, lankide onak inguratzen trebeak gara gu, kar-kar! Euskal literatura ez ezik euskal itzulpengintza gertutik ezagutzen duen informatikari batekin aritzea luxu bat da: errazagoa da komunikazioa, emankorragoa.
M.G.: Et, et, et! Edozeinek esango luke gurea happy-mundu bat dela… Ahaztu al zaizue nolako eztabaidak izaten ditugun bat ez gatozenean?
B.M.: Ondo eztabaida sutsuak, bai, denoi asko inporta zaigulako NdN eta denok topatu nahi dugulako irtenbiderik eraginkorrena.
M.L.: A, ez dezadan ahaztu. Euskal kulturako kazetari zenbaitek ere adierazi digute NdN baliatzen dutela eguneroko lanean. Baita euskal editore batek baino gehiagok ere, atzerriko azoketara doazenean, etab. Baina, aizue, artikulua idazteari ekin beharko diogu. Berriketan hasi eta 10 urte erraz egiten ditugu guk.
B.M.:Ederto! Zelan hasi ez dakit, baina zelan amaitu bai: eskerrik beroenak emanez 10 urte hauetan eta “haurdunaldiko” urteetan bidaide eta lankide izan ditugunei.
A.R.:Izen bakar batzuk aipatzearren, Arantza Mariskali, Juan Cruz Ruiz de Gaunari, Luis Sogorbi, Imanol Irizarri, Iñaki Alegriari, “Eibartarrak” taldekoei… Eta haiekin batera, EIZIEko zuzendaritzako taldeei, elkartean denboraldi baterako bekadun edo praktiketan ibilitakoei eta zuzenean nahiz zeharka bultzatu gaituzuen guzti-guztiei. Baina artikulua idazten hasi aurretik…
Laurak: Egin dezagun topa, eta ez behin, baizik birritan. Lehenik, gaur itzultzaileon eguna dugulako, eta gero, NdNen 10 urteak ospatzeko. Eta jarraian, lanera berriro, gure baratzean inoiz ez baita zereginik falta!
* Hemen dituzue “Zertarako erabiltzen duzu Nor da Nor?” galderari erantzunez bildu ditugun bideo laburrak.
31 eskutik 